Mekân ve Yabancı: 18. Yüzyıl İstanbul’unda Bir Han Odasında Tek Başına Ölmek

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 539 - 550, 30.12.2019

Ahmet Yaşar

Öz

Osmanlı İstanbul’unda müdavimlerine konaklama ve çeşitli ticari imkânlar sunan şehiriçi hanlar, aynı zamanda bazı ‘yabancı’lar için hayatın sona erdiği yerlerdi. Şehirde yabancı olarak yaşayan bir han sakini han odasında yalnız başına ölebilirdi. Uzunca süre ikamet edilen han odalarında son nefesini veren bu ki- şilerden bazıları geriye bıraktıkları eşya ve malî miraslarıyla kayıt altına alınmaktaydılar. Vefat edenlerin geriye kalan her türlü menkul, gayr-i menkul, eşya ve paralarının tespit edilip kayıt altına alındığı tereke kayıtları han sakinlerinin maddi kültürü ve gündelik yaşam pratiklerine dair önemli ipuçları sunmaktadır- lar. Her şeyin ötesinde bu malzeme, 18. yüzyılın ikinci yarısında bir han müşterisinin servetinin karakte- ristik özelliklerini anlama imkânı verir. Bu belgeler, han odasında ölen şehrin ‘yabancı’sının maddi dün- yasının detaylarını, yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan uyku seti, keyif verici maddelerle ilgili tiryakiliğini gösteren kahve ve duhan takımları, mesleği ile ilgili aletler (asker için silahlar, kumaş tüccarı için top top kumaşlar vs.), giyim ve kuşam unsurları, sahip olduğu nakit para, kimlere borç verdiği ve kimlere borçlu olduğu gibi detayları görme imkânını sunar.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İstanbul’u, Kamu Mekânı, Han, Yabancı, Tereke

Kaynakça

• Algar H. (2005). “Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 30 (2005) 238-239.
• Anastassiadou M. (2001). Selanik 1830-1912 (Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri). Çev. I. Ergüden. İstanbul 2001.
• Artan T. (1998). “Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp’te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış: Orta Halliliğin Aynası”. Ed. T. Artan, 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam (1998) 49-64. İstanbul.
• Barkan Ö. L. (1966). “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”. Belgeler 3 (1966) 1-479.
• Bilgin A. & Bozkurt F. (2010). “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmal Mukataaları”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2010) 1-31.
• Bozkurt F. (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya 2011.
• Constable O. R. (2003). Housing the Stranger in the Mediterranean World: Lodging, Trade, and Travel in Late Antiquity and the Middle Ages. Cambridge 2003.
• Çaksu A. (2007) “Janissary Coffee Houses in Late Eighteenth-Century Istanbul”. Ed. D. Sajdi, Ottoman Tulips, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in the Eighteenth Century (2007) 117-132. Londra.
• Çokuğraş I. (2016). Bekâr Odaları ve Meyhaneler Osmanlı İstanbulu’nda Marjinalite ve Mekân (1789– 1839). İstanbul 2016.
• Demircioğlu S. (1998). 615 Numaralı İstanbul Askeri Kassam Defterinin Değerlendirmesi (H. 1205-1206 / M. 1790-1791). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1998.
• Demirçivi-Pinon M. (2009). Le Grand Bazar d’Istanbul et ses environs: formes, fonctions et transformations des han construits entre le début du XVIIIe s. et le milieu du XIXe s. Yayımlanmamış Doktora Tezi. L’université Paris-Sorbonne, Sorbonne 2009.
• Faroqhi S. (2003). “18. Yüzyıl Bursa’sında Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim’in Serveti”. Çev. G. Çağalı-Güven & Ö. Türesay, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak (2003) 199-216. İstanbul.