Bir Piyasa Düzenleme Mekanizması Olarak Bursa İhtisab Kanunnamesi

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 149 - 158, 30.12.2017

Türkan Polatcı Demirkol

Öz

II. Bayezid döneminde Osmanlı Devleti pek çok açıdan gelişim göstermiştir. Bu dönemde Osmanlı şehirleri arasında özellikle Bursa hem ticari bir merkez olması, hem de batı ile doğu arasında iktisadi anlamda bir köprü görevi görmesi bakımından önemli şehirlerden bir tanesidir. Osmanlı Devleti‟nin gelişmesine paralel olarak sosyo-ekonomik ve kültürel alanda ilerleme kaydeden şehir, Anadolu‟da önemli ticaret merkezlerinden biri haline gelmiştir. Bu gelişmenin bir sonucu olarak da ticaretin sağlıklı yapılabilmesi için devletin denetim mekanizmalarını yerinde kullanarak piyasayı düzgün ve sürekli kontrol altında tutması gerekmektedir. Bu anlamda devletin en önemli denetim araçlarından birisi narh sistemidir. Uygulanan narh sistemi ile de sadece mal ve hizmetlerin satış fiyatlarının belirlenmesi değil, aynı zamanda alınan, satılan ve işlenen her türlü emtianın; üretim şartlarının ve standardının belirlenmesi yoluna gidilmiştir. Bu yöntem tüketicinin haklarını koruyan önemli bir düzenlemedir. Narh sistemi ve ihtisab uygulamaları hakkında günümüze kadar ulaşan en eski belgelerden birisi 1502 tarihli Bursa İhtisab Kanunnamesidir. Bu çalışma, söz konusu kanunname üzerine genel bir değerlendirme ortaya koymanın yanında aynı zamanda da Bursa‟da esnafın durumunu ve devletin ekonomik denetim mekanizmalarını işletme şekillerinin anlaşılması açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

II. Bayezid, Bursa, İhtisab Kanunnamesi, Narh

Kaynakça

• Ahmed Bâdî Efendi (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirnesi. Mayıs 2014.
• Akgündüz A. & Öztürk S.(1999). 700. Yılında Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul 1999.
• Akkuş M. (2009). “19. Yüzyılda Bursa‟daki İpek Ticaretini Geliştirmeye Yönelik Bir Kurum: Vapur Kumpanyası ve Nizamnamesi”. OTAM 24 (2009) 1-20.
• Anhegger R. & İnalcık H. (1956). Kânûnnâme-i Sultânî Ber Mûceb-i Örf-i Osmânî, (II. Mehmed ve II.Bayezid Devirlerine Ait Yasaknâme ve Kanunnâmeler). Ankara 1956.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2000). İbn Battûta Seyahatnâmesi. İstanbul 2000.
• Erdoğdu İ. (2001). “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Deneme”. OTAM 11 (2001) 123-145.
• Faroqhi S. (2006). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. Ankara 2006.
• İnalcık H. (1960). “Bursa, XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”. Belleten XXIV/93 (1960) 45-102.
• İnalcık H. (1992). “Bursa”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 6 (1992) 445-449.
• İnalcık H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600). İstanbul 2000.
• Kanunname-i İhtisab-ı Bursa (1998). Ankara 1998.
• Karataş Ş. (2012). “Osmanlı‟da Tüketici ve Hayvan Hakları Tüzüğü”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 4/13 (2012) 47-52.
• Kazıcı Z. (1985). “Osmanlılar Döneminde İhtisab Teşkilatının Köle Haklarını Koruması”. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler (1985) 332-333. İstanbul.
• Kazıcı Z. (1998). “Hisbe”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 18 (1998) 143- 145.
• Kur’an-ı Kerim, Al-i İmran, 3/104; Tevbe, 9/71, 112; Hud 11/116.
• Kütükoğlu M.S. (2006). “Narh”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 32 (2006) 390-391.
• Maydaer S. (2006). “Osmanlı Klasik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006) 365-381.
• Mehmed Süreyya (1996). “Muhyiddin Efendi (Yaralıca)”. Sicill-i Osmani 4 (1996).
• Öneş E. R. (1985). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Esnaf. İstanbul 1985.
• Öz M. (2007). “Reâyâ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 34 (2007) 490-493.
• Schiltberger J. (1997). Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427). İstanbul 1997.
• Tabakoğlu A. (1989). “İslâm Fiyatlama İlkelerinin Osmanlı Dönemindeki Uygulaması”. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler 2 (1989) 620-625.
• Tabakoğlu A. (2005). İktisat Tarihi. İstanbul 2005.
• Turan Ş. (1992). “Bayezid II”. Diyanet İslam Ansiklopedisi 5 (1992) 234-238.
• Yıldız M. (2010). “Osmanlı‟da Ürünlerin Dini/ Şer„i Standardizasyonunda Dönüm Noktası: Tâhirdir Damgalı Sertifikasyona Geçiş”. Turkish Studies 5/1 (2010) 1468-1493.