I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Eski Eserlere Yaklaşım ve Anadolu’da Yapılan Arkeolojik Kazılar

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 307 - 322, 30.12.2017

Evren Şar

Öz

Anadolu belki de dünyadaki en zengin kültürel çeşitliliğe sahip toprak parçasıdır ve pek çok uygarlığın doğuşuna ve batışına ev sahipliği yapmıştır. Topraklarımızın altında yatan bu kültürel zenginlik dünyanın, özellikle de Batı dünyasının Anadolu‟ya olan ilgisini her daim canlı tutmuştur. Batı‟da Winckelmann ile başlayan arkeoloji tutkusu hızla Anadolu‟ya uzanmış ve 19. yüzyıl Anadolusu‟nun pek çok ören yeri Batılı araştırmacı seyyahlar tarafından belgelenmiştir. Tabi bu dönemde pek çok tarihî eser, yeterli bir eski eserler kanunu bulunmadığından çeşitli şekillerde kaybedilmiştir. Bu problemin çözümü için en büyük adımı atan Osman Hamdi Bey, bu önemli atılımlarından hemen sonra 1910 yılında vefat etmiş ve vefatından 4 yıl sonra I. Dünya Savaşı patlak vermiştir. 1871‟de H. Schliemann tarafından Troia (Hisarlık)‟da başlatılan ve Anadolu tarihindeki ilk kazı olan Troia kazısı da dahil olmak üzere Avrupalı araştırmacıların başlattığı pek çok kazı, I. Dünya Savaşı‟nın başlamasıyla kesintiye uğramıştır. 1914-1919 yılları arasında kayıtlarda ciddi bir boşluk göze çarpmaktadır. Ayrıca bahsi geçen dönemde, bugün İstanbul Arkeoloji Müzeleri‟nin bir bölümünü oluşturan, Eski Şark Eserleri Müzesi adıyla bildiğimiz ve eskiden okul (Sanayi-i Nefîse Mekteb-i Âlîsi) olarak kullanılmakta olan binanın 1917 yılında müzeye dönüştürülmesi dikkate değer bir gelişmedir. Bu çalışmada, I. Dünya Savaşı esnasında, Anadolu‟daki ören yerlerinin ve buralarda yapılan kazı çalışmaları- nın durumu ortaya konulduktan sonra, Osmanlı Hükûmeti‟nin eski eserler konusundaki tutumu ve dünyanın yaşamış olduğu ilk büyük savaşın Anadolu‟da yol açtığı arkeolojik ve tarihsel sonuçlar incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Arkeoloji, Eski Eserler, Arkeolojik Kazı

Kaynakça

• Arsebük G. (1983). “Dünden Bugüne Arkeoloji”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 1 (1983) 67-73. İstanbul.
• Baytop A. (2011). “Anadolu‟dan Bitki Örnekleri Toplamış Olan Arkeolog, Antropolog ve Diplomatlar”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIII (2011) 81-100.
• Bingöl O. (1995). “Magnesia ad Maeandrum”. XVII. KST II (1995) 58.
• Boehmer R. M. (1983). D e el efkeram k von Boğazköy. Grabungskampagnen 9 -1912, 1931-1939, 1952-1978. Berlin 1983.
• Bossert H. Th. (1958). “Neues von Zşncirli und Maraş”. Orientalia 27/4 (1958) 339-406.
• Büyüközer A. (2015). “Lagina Hekate Kutsal Alanı Güney Propylonu”. Cedrus III (2015) 67-87.
• Carter J. C. (1983). The Sculpture of the Sanctuary of Athena Polias at Priene, (Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London, 42). Londra 1983.
• Cezar M. (1971). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul 1971.
• Cezar M. (1987). Müzeci ve essam Osman Hamdi Bey. İstanbul 1987.
• Clarke J. Th. (1898). Report on the Investig Âsâr-ı Atîka Ons at Assos, 1882, 1883. Pt: I. Vol. 2. Londra 1898.
• Çal H. (1990). Türk ye n n Cumhur yet Dönem Esk Eser Pol t kası. Yayımlanmamış Doktora Tez . Ankara Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü, Ankara 1990. Çal H. (1997). “Osmanlı Devleti‟nde Asar-ı Atika Nizamnameleri”. Vakıflar Dergisi 26 (1997) 391- 400.
• Demand N. (1986). “The Relocation of Priene Reconsidered”. Phoenix 40/1 (1986) 35-44.
• Deringil S. (2003). “They Live in a State of Nomadism and Savagery: The Late Ottoman Empire and the Post-Colonial Debate”. Comparative Studies in Society and History 45/2 (2003) 311-342.
• Dinç R. (1999). “Tralleis Kazı Çalışmaları 1997-1998”. Arkeoloji ve Sanat 95 (1999) 2-15.
• Dörpfeld W. (1902). Troja und Ilion. Atina 1902.
• Duchêne H. (2002). “Aventure Archéologique et Amitié épistolaire: Edmond Pottier, Salomon Reinach et les fouilles de Myrina”. Journal des Savants 2/1 (2002) 379-440.
• Eldem E. (2011). Le voyage a Nemrud Dağı d Osman Hamdi Bey et Osgan Efendi ( 883). İstanbul 2011.
• Eldem E. (2011). Osman Hamdi Bey Sözlüğü. Ankara 2011.
• Gerber A. (2007). Gustav Adolf Deissmann (1866-1937) and the Revival of Archaeological Excavations at Ephesus After the First World War. Viyana 2007.
• Gülekl N. C. (1948). Esk Eserler ve Müzelerle lgili Kanun Nizamname ve Emirler. Ankara 1948.
• Gündüz F. (n.d.). “Osman Hamdi Bey”. slam Ansiklopedisi 33 (n.d.) 448. İstanbul.
• Gürpınar E. (2001). “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Üzerine”. stanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 23-24 (2001) 185-193.
• Hunter M. (1981). Science and Society in Restoration England. Londra 1981.
• Jones Chr. (1981). “Two Inscriptions from Aphrodisias”. Harvard Studies in Classical Philology 85 (1981) 107.
• Kadıoğlu M. & Kadıoğlu Y. K. (2008). “Native of the Marble in Ancient City, Nysa on the Meander of Hellenistic and Roman Period, Aydin-Western Anatolia-Turkey”. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2/1 (2008) 2-7.
• Koç Z. (2008). Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler. İstanbul 2008.
• Koşay H. Z., Orgun Z. M.E., Bayram S. & Tan E. (2014). Osmanlı mparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi. Ankara 2014.
• Macridi Th. & Picard Ch. (1915). “Fouilles du Hiéron d‟Apollon Clarios, à Colophon. Première Campagne 1913”. Bulletin de Correspondance Hellenique XXXIX (1915) 33-52.
• Macridy T. (1905). “Altertümer von Notion”. Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien VIII (1905) 155-17.
• Madran E. (2002). “Osmanlı İmparatorluğu‟nun Batılılaşma Sürecinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler”. Türkler Ansiklopedisi 15 (2002) 412-418.