Belgelerden Hareketle Bir Restitüsyon Denemesi: Kayseri Karakolhaneleri

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 2, 71 - 92, 30.12.2015

Remzi Aydın

Öz

Kayseri, Anadolu’daki ticaret ve ulaşım yollarının kavşak noktasında yer alması bakımından tarihin hemen her devrinde önemli bir kent olmuştur. 19. yüzyıla gelindiğinde ticari hareketliliğini büyüterek sürdüren kentin nüfus artışına paralel, güvenlik ihtiyacı da çoğalmıştır. Aynı yüzyılda Osmanlı Devleti, büyük bir değişim ve dönüşüm sürecine girerek devlet kurumlarında yapısal reformlar gerçekleştirmiştir. Bunlardan bir tanesi de idari reformlardır. Bu kapsamda şehirlerin güvenliğinin sağlanmasındaki dağınık yapı ortadan kaldırılmış ve merkeziyetçi yapıya geçilmiştir. İlk olarak başkent İstanbul’da yürürlüğe konan reformlar, taşrada daha sonra başlamıştır. Bu çalışmada, bir taşra şehri olan Kayseri’de, idari reformlar sonucunda kurulan Emniyet Teşkilatı ve teşkilat mensuplarının görev yaptığı karakolhanelerin inşa süreci ortaya konulmuştur. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yaptığımız çalışmalarda, şehirde karakolhanelerin varlığı tespit edilmiştir. Yapılan kaynak taraması ve arazi çalışmasında bu karakolhanelerin günümüze ulaşmadığı, hatta araştırmacılar tarafından bilinmediği anlaşılmıştır. Arşiv belgelerinde karakolhanelere nerede, neden ihtiyaç duyulduğu, kaç personelin görev yapacağı gibi bilgilerin yanında, sosyo-ekonomik yapıya dair veriler de bulunmaktadır. Belgeler içerisindeki keşif ve rayiç defterleri ise bir karakolhanenin yapım sürecini açıkça anlatmaktadır. Defterlerdeki bilgilerden hareketle, Kayseri’de tip proje olarak inşa edilmesi planlanan karakolhanelerin restitüsyon çizimi ortaya çıkarılmıştır. Bu çizime göre karakolhanelerin, başkent İstanbul’dakiler ile kıyaslandığında işlevsel, küçük ve bezemesiz binalar olduğu anlaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Emniyet Teşkilatı, Kayseri, Karakolhane, Arşiv Belgeleri

Kaynakça

• Alyot H. T. (1947). Türkiye’de Zabıta (Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum). Ankara 1947.
• Arslan N. (1999). “II. Mahmud ve Abdülmecid Dönemi Karakol Binaları”. Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4–7 Kasım 1997). Cilt 1 (1999) 69-84.
• Bilgiç V. K. & Karakaya M. (2002). “Türk Polis Teşkilatının Gelişimi”. Polis Bilimleri Dergisi 4/1-2 (2002) 171-186.
• Birinci A. (1999). “Türk Emniyet Teşkilatında İlkler”. Polis Bilimleri Dergisi 1/3 (1999) 9-16.
• Çadırcı M. (2013). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara 2013.
• Çiftçi A. (1996). Son Dönem İstanbul Karakolları Anadolu Yakası ve Büyükdere Topçu Karakolu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul 1996.
• Çiftçi A. (1998). “Eyüp Sultan’ın Tarihi Karakolları”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler (8–10 Mayıs 1998). (1998) 226-237.
• Çiftçi A. (2001). “Karakol Binaları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 24) 431-434. İstanbul 2001.
• Doğan A. (1994). “Polis Okulları”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 6) 277-278. İstanbul 1994.
• Eravşar O. (2013). “Haritalar”. Kayseri Ansiklopedisi (Cilt 3) 112-117. İstanbul 2013.
• Ergin O. N. (1995). Mecelle-i Umur-ı Belediye. Cilt 2. Yay. Yön. Cengiz Özdemir. İstanbul 1995.
• Ertuğrul A. (2009). “XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13/ 7 (2009) 293-312.
• Fındıklı R. (1999). “Osmanlı Devleti’nde Güvenlik ve Polis”. Eds. Kemal Çiçek & Cem Oğuz. Osmanlı Cilt 6 (1999) 295-300.
• Hasol D. (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul 1979.
• Kaynar S. (2002). Tarihi Süreç İçerisinde Türk Polis Teşkilatı’nın Kuruluşu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi, Niğde 2002.
• Lévy N. (2006). “Polislikle İlgili Bilgilerin Dolaşım Tarzları: Osmanlı Polisi İçin Fransız Modeli mi?”. Eds. Noémi Levy, Nadir Özbek & Alexandre Toumarkine. Jandarma ve Polis Fransız ve Osmanlı Tarihçiliğine Çapraz Bakışlar (2006) 146-170.
• Okçabol D. (1940). Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi. Ankara 1940.
• Özbek Y. (2011). Kayseri’de Tarihi Okul Yapıları. Kayseri 2011.
• Özcan A. (2001). “Karakol”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 24) 430-431. İstanbul 2001.
• Özcan A. (2002). “Osmanlı İstanbul’unda Kolluk Hizmetleri ve Modern Anlamda İlk Karakol Teşkilatının Kurulması”. XIII. Türk Tarih Kongresi Ankara, 4-8 Ekim 1999 Kongreye Sunulan Bildiriler. Cilt 3/3 (2002) 1753-1760.
• Pakalın M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 2. İstanbul 1983.
• Sevin N. A. (2002). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Polis Teşkilatı ve Karakol Binaları”. Eds. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek & Salim Koca. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 15) 395-399. Ankara 2002.
• Sami Ş. (2009) Kâmûs-ı Türkî. İstanbul 2009.
• Tanışık G. (2009). Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kayıtlarına Göre Polis Teşkilatı Kadro Hareketleri (1909-1938). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun 2009.
• Tongur H. (1946). Türkiye’de Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi. Ankara 1946.
• Tongur H. (1948). Türkiye’de İlk Zaptiyeler. Ankara 1948.
• Toprak Z. (1986). “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Kolluk Kuvvetleri”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt V) 1269-1271. İstanbul 1986.
• Toprak Z. (1994). “Güvenlik Hizmetleri”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 3) 457-459. İstanbul 1994.
• Yaşar Y. (2008). Açıklamalı Polis Meslek Hukuku. Ankara 2008.
• Yavaş D. (2003). “Bursa’da Osmanlı Dönemi Karakolhaneleri”. Uludağ Üniversitesi, Fen-EdebiyatFakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2003) 71-79.