Türk Modernleşmesi, Pozitivizm ve Sosyoloji

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 2, 123 - 149, 30.12.2015

Bekir Balkız

Öz

Bu makalede, esas olarak Osmanlı-Türk toplumunun modernleşme sürecinin temel özelliklerine değinilerek, bu süreçte pozitivizmin ve pozitivist etki altında biçimlenmiş sosyolojinin nasıl bir rol oynadığı üzerinde durulacaktır. Osmanlı-Türk toplumunun modernleşme/modernleştirilmesi sürecinde bir toplum ve siyaset tasavvuru, bir dünya görüşü ve bir zihniyet modeli olarak pozitivist düşünce, başlan-gıcından beri bu sürecin aktörlerinin neredeyse tamamının geliştirdikleri toplum ve siyaset projelerinin arka planını belirlemiştir. Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde ise pozitivist sosyoloji, modernleşmenin önemli kaynaklarından birini oluşturmuş ve modern ulus-devletin inşâ sürecinde de resmî ideolojinin kurucu öğelerinin önemli bir bölümüne kaynak teşkil etmiştir. Bu açıdan, baştan itibaren Türkiye’de resmî sosyoloji her zaman siyasal bir içeriğe sahip olmuş ve siyasal bir işlev üstlenmiş ve çoğu zaman da devlet ideolojisinin üretilmesinin araçlarından biri olarak tasavvur edilmiştir. Bu makale yukarıda işaret edilen temalar doğrultusunda, genel olarak Türk modernleşmesi, pozitivizm ve sosyoloji ilişkisinin tartışıldığı bir değerlendirmeyle son bulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı-Türk Modernleşmesi, Pozitivizm, Pozitivist Sosyoloji, Cumhuriyet İdeolojisi

Kaynakça

• Ahmad F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul 1995.
• Akarsu B. (1997). Atatürk ve Türk Devrimi. İstanbul 1997.
• Aktar C. (1993). Türkiye’nin Batılılaştırılması. İstanbul 1993.
• Aktay Y. (2002). “Türk Sosyolojisinin Özdüşünümselliğine Katkı”. Tezkire 25 (2002) 62-76.
• Arslan A. (1981). “Atatürk ve Çağdaş Uygarlık”. E.Ü. Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi 2 (1981) 45-85.
• Arslan H. (1992). Epistemik Cemaat: Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi. İstanbul 1992.
• Berkes N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul 1978.
• Berkes N. (1985). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul 1985.
• Birand K. (1998). Aydınlanma Devri Devlet Felsefelerinin Tanzimatta Tesirleri, Kamran Birand Külliyatı. Ankara 1998.
• Bolay S. H. (2008). Türkiye’de Maddeci ve Ruhçu Görüşün Mücadelesi. Ankara 2008.
• Çelebi N. (2001). Sosyoloji ve Metodoloji. Ankara 2001.
• Çelebi N. (1998). “Sosyoloji Ders Kitaplarında Köy ve Kente Bakış”. Haz. Z. Rona. Bilanço 1923-1998: ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış’ Uluslararası Kongresi Cilt II: Ekonomi-Toplum-Çevre (1998) 199-215. İstanbul.
• Durakbaşa A. (1998). “Türkiye’de Sosyolojinin Kuruluşu ve Comte-Durkheim Geleneği”. Haz. I. K. Şahin, S. Sökmen & T. Bora. Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek Sempozyum Bildirileri (1998) 99-115.
• Durakbaşa A. (1997). “Klasik Teoriler Feminizmle Karşılaşıyor: Comte’un Pozitivizmin İlmihali Kitabı Üzerine Feminist Okuma Denemesi”. Toplum ve Bilim 75 (1997) 134-144.
• Durukan K. (2002). “Türk Liberalizminin Kökenleri”. Ed. M. Ö. Alkan. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 1: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (2002) 143-155. İstanbul.
• Fındıkoğlu Z. F. (1962). Auguste Comte ve Ahmet Rıza. İstanbul 1962.
• Göle N. (1986). Mühendisler ve İdeoloji. Çev. Eli Levi. İstanbul 1986.
• Güngör E. (1982). Dünden-Bugünden: Tarih Kültür ve Milliyetçilik. Ankara 1982.
• Hanioğlu M. Ş. (1981). Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul 1981.
• Hilav S. (1995). “Düşünce Tarihi”. Ed. S. Akşin. Türkiye Tarihi 4. Kitap: Çağdaş Türkiye (1995) 357-390. İstanbul.
• Işın E. (1985). “Osmanlı Materyalizmi”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 2) 363-370. İstanbul 1985.
• Işın E. (2002). “Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 2) 350-362. İstanbul 2002.
• İhsanoğlu E. (1991). “Modern Bilimlerin Türkiye’ye Girişi”. Haz. İsmail Coşkun. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji (1991) 85-124. İstanbul.
• İlyasoğlu A. (1998). “Türkiye’de Sosyolojinin Tarihini Yazmak: Bir Sorunsallaştırma ve Yaklaşım Öne-risi”. Haz. I. K. Şahin, S. Sökmen & T. Bora. Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek Sempozyum Bildirileri (1998) 81-97. İstanbul.
• Kadıoğlu A. (1999). Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi. İstanbul 1999.
• Kahraman H. B. (2002). “Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma”. Ed. U. Koca-başoğlu. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 3: Modernleşme ve Batıcılık (2002) 125-140. İstanbul.
• Karakuş R. (1995). Felsefe Serüvenimiz. İstanbul 1995.
• Kasaba R. (1998). “Eski ile Yeni Arasında Kemalizm ve Modernizm”. Eds. Sibel Bozdoğan & Reşat Kasaba. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (1998) 12-28. İstanbul.
• Kaynardağ A. (1982). “Türkiye’de Felsefenin Öyküsü”. Ed. S. Hilav. Yazko Felsefe Yazıları 1 (1982) 73-90. İstanbul.