Yemen’in Kuzeyinde Osmanlı İdaresinin Yeniden Tesis Edilmesi ve Mekke Şerif Muavini Kıbrıslı Tevfik Paşa (1848-1851)

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 1, 17 - 42, 30.06.2015

Durmuş Akalın

Öz

Osmanlı Devleti, ilk kez Mısır’ın fethinden sonra Hadım Süleyman Paşa ile Osmanlı topraklarına katılan Yemen’in elde tutulması için I. Dünya Savaşı’na kadar yoğun bir çaba harcamıştır. Ele geçirilişinden bir süre sonra Zeydilere karşı tutunamayan Osmanlı Devleti bölgeden çekilmiştir. Ne var ki 19. yüzyıl siyasi ve askeri olaylarının doğurduğu endişelerle birlikte Osmanlı Devleti Yemen’de tekrar harekete geçmek zorunda kalmıştır. Bu kapsamda Sultan Abdülmecid zamanında Tevfik Paşa’nın gerçekleştirdiği askeri harekât son derece önemlidir. Tevfik Paşa, bölgenin nazik durumu karşısında Osmanlı üst makamlarının bölgeye ehemmiyet vermesine ön ayak olmuş ve Yemen’deki Osmanlı askeri faaliyetlerinin gerçekleş-tirilmesinde önemli bir görev üstlenmiştir. Osmanlı Devleti’nin bölgede böyle bir teşebbüse kalkışmasında Kızıldeniz ve Arap Yarımadası’nın güvenli hale getirilmesi de etkili olmuştur. Mekke ve Medine gibi kutsal toprakların güvenliği ve Osmanlı Devleti’nin sınırları içinde yer alan Müslüman ahali arasında düzenin devam ettirilmesi bakımından da Yemen’in kontrol altına alınması gerekli görülmüştür. Bu araştırma ile Kıbrıslı Tevfik Paşa üzerinden Osmanlıların gerçekleştirdikleri askeri faaliyetler tetkik edilmeye çalışılacak-tır. Hadisenin gelişmesinde Kıbrıslı Tevfik Paşa son derece önemli bir noktada olduğu için olayların gelişimi onun üzerinden ele alınacaktır. Bunun yanında meseleyi daha iyi kavrayabilmek için yer yer devrin genel siyaseti ve Osmanlı Devleti’nin bölge üzerindeki politikalarına da yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Kıbrıslı Tevfik Paşa, 19. Yüzyıl, Yemen, Kızıldeniz

Kaynakça

• Ahmet Raşit Paşa (2013). Tarih-i Yemen ve San’a, I-II. Yay. Haz. Sadettin Baştürk, Ankara 2013.
• Akalın D. (2014). “Aden’in İşgali ve İşgalden Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de Aldığı Bazı Tedbirler”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX/2 (2014) 357-404. Ankara.
• Akalın D. (2014). “İngiltere ve Osmanlı Devleti Arasında Perim Adası (1798-1914)”. Tarih Araştırmaları Dergisi 33/56 (2014) 233-263. İzmir.
• Akalın D. & Parlaz S. (2010). “Nil’de İktidar Mücadelesi ve Kavalalı”. Çankırı, Avrasya Strateji Dergisi Cilt 1/1 (2010) 115-134.
• Arendonk C. V. (1997). “Şerif Maddesi”. İslam Ansiklopedisi 11 (1997) 435-442. Eskişehir.
• Armaoğlu F. (1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara 1999.
• Baldry J. (1976). “Al-Yaman and the Turkish Occupation 1849-1914”. Arabica, T. 23, Fasc. 2, Brill.
• Darkot B. (1997). “Asir Maddesi”. İslam Ansiklopedisi 1 (1997) 674-675. Eskişehir.
• Darkot B. (1997). “Hudeyde Maddesi”. İslam Ansiklopedisi, 5/1 (1997) 579-581. Eskişehir.
• Gencer A. İ. (2001). Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867). Ankara 2001.
• Karal E. Z. (1999). Osmanlı Tarihi, V. Ankara 1999.
• Kızıltoprak S. (2010). Mısır’da İngiliz İşgali Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887). İstanbul 2010.
• Orhonlu C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. Ankara 1996.
• Pakalın M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, I-II. İstanbul 1993.
• Sırma İ. S. (2008). Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları. İstanbul 2008.
• Sırma İ. S. (1997). “Yemen Maddesi”. İslam Ansiklopedisi 13 (1997) 373-384. Eskişehir.
• Yeşilyurt Y. (2011). Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi 1871-1914. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı 2011.