Osmanlı Dönemi Kıbrıs Su Vakıfları (1571-1878)

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 1, 37 - 59, 30.06.2012

Cemil Çelik , Güven Dinç

Öz

Vakıf kelimesi durdurmak, alıkoymak anlamlarına gelmekte ve İslâm hukukunda bir sistemi ifade etmektedir. Vakıf bir kişinin, sahip bulunduğu taşınır veya taşınmazın bir kısmını veya tamamını halkın herhangi bir ihtiyacını gidermek üzere Allah rızası için, hayrî ve sosyal bir amaca devamlı surette tahsis etmesi demektir. Vakıfların çeşitlerini toplumların ihtiyaçları belirlemektedir. Kıbrıs Adası yarı kurak iklim kuşağında yer aldığından ve yerel su kaynakları da kısıtlı bulunduğundan adada kurulan vakıfların önemli bir kısmı su vakfı şeklinde olmuştur. Adada ilk vakıf kuranlar Padişah II. Selim, Lala Mustafa Paşa, Haydar Paşazade Mehmet Bey, Arap Ahmet Paşa, Pertev Paşa, Ağa Cafer Paşa gibi devlet erkânından hayırseverlerdi. Cafer Paşa, Ebubekir Paşa, Silahtar Mustafa Paşa gibi valiler, ada halkına sadece adaletli bir idare sunmaya çalışmamışlar, aynı zamanda halkın en önemli ihtiyacını kendi gelirlerinden kurdukları su vakıflarıyla karşılamaya gayret etmişlerdir. Ayrıca ada halkından varlıklı olanlar da mevcut su vakıflarının devamını sağlamak üzere bağışlar yapmışlardır. Bazıları da vakıf su yollarını kullanmak üzere yardımlarda bulunmuşlardır. Ayrıca Kıbrıs su vakıflarının ülkenin diğer su vakıflarıyla büyük benzerlikler taşıdığı da ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Dönemi’nde Kıbrıs’ta suya verilen önemi, adaya atanan yöneticilerin Kıbrıs halkının su ihtiyacını karşılamadaki gayretlerini değerlendirmek, adada kurulan su vakıflarının kimler tarafından oluşturulduğunu, var olanlara su vakıflarına yapılan destekler ile vakıflardan meydana gelen gelişmeleri ortaya çıkarmaktır. Böylece Kıbrıs vakıflar tarihi içerisinde su vakıfları konusundaki eksikliğin giderilmesine katkı yapılması hedeflenmektedir

Anahtar Kelimeler

vakıf, su, su vakıfları, su yolu, Lefkoşa.

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1988). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: TTK. Yayını.
• Altan, M. H. (1986). Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi (1571-1974), I. Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayını.
• Altan, M. H. (2001). Kıbrıs’ta Türk Malları, III. Lefkoşa: Karataş Yayınevi.
• Altan, M. H. (2003). Kıbrıs’ta Türk Malları, II. Lefkoşa: Yeni Avrasya Yayınları.
• Ateş, İ. (1987). Kanuni Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Bağışkan, T. (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı-Türk Eserleri. Lefkoşa: Mavi Basın Yayın.
• Berki, A. H. (1962). “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”. Vakıflar Dergisi, 5, 127-128. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• BOA., (2010). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Cobham, C. D. (1908). Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus. Cambridge: Cambridge University Pres”.
• Çeçen, K. (1999). Osmanlı Suyollarında Künkler, Debi Ölçme Tertibatı ve Su Terazileri”. Osmanlı İmparatorluğu’nun Doruğu 16. YY. Teknolojisi, 55-70. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Çelik, G. (2000). İstanbul Su Külliyatı, Vakıf Su Tahlilleri: Su Hukuku ve Teşkilâtı. İstanbul: İSKİ Yayınları.
• Çelik, G. (2006). “İstanbul Kaynak Sularında Teşkilat ve İşleyiş”. Suyu Arayan İstanbul. 267-312. İstanbul: İSKİ Yayınları.
• Çevikel, N. (2000). Kıbrıs Eyaleti, Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.
• Çoruh, H. (2008). II. Mahmud Döneminde Kıbrıs’ın İdari, İktisadi ve İçtimai Yapısı (1808-1839). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Demiryürek, M. (2011). “Kıbrıs Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükud)”. Turkish Studies, 6/1, 941-960.
• Dinç, G. (2010). Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Dündar, R. (1998). Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Erdoğru, M. A. (2008). “Osmanlı Kıbrısı’nda Su Tedariki (1570-1640)”. Kıbrıs’ta Osmanlılar, 250-265. Lefkoşa-Kıbrıs: Galeri Kültür Yayını.
• Erdoğru, M. A. (2009). “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı Evkafı: Sultan II. Selim’in Lefkoşa Sur İçindeki Selimiye Camii ve Selimiye Medresesi’nin Mali Kaynakları”. Kıbrıs’ta Osmanlılar II, 58-64. Lefkoşa-Kıbrıs: Galeri Kültür Yayını.
• Erdönmez, C. (2004). Şer‘iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Gazioğlu, A.C. (2000). Kıbrıs’ta Türkler (1570-1878), 308 yıllık Türk Dönemine Yeni Bir Bakış, Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP).
• Güneri, H. (1971). “Vakıf Sular ve Su Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, IX, 67-79. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gürkan, H. M. (2000). Tarih İçinde Kıbrıs. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.
• Halil, S. (1967), “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”. Belgeler, S. IV/7-8, Ankara: TTK. Yayını, 1-33.
• Hill, G. (1952a). A History of Cyprus, vol. I. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hill, G. (1952b). A History of Cyprus, vol. IV. Cambridge: Cambridge University Press.