İndirim Marketlerinde Kadın İstihdamı: Aile Bakkalından Satış Temsilcisine

Yıl 2024, Cilt: 14, 169 - 191, 30.06.2024

Pelin Kayaalp Özcan Yasemin Yüce

https://doi.org/10.13114/mjh.1457310

Öz

İndirim marketlerinin çok hızlı bir şekilde her sokak başında açılması ve kadınların bu marketlerde çalışan olarak görünür olması, bu alanın çalışma ilişkileri bağlamında, özellikle kadınlar için nasıl gözüktüğünü düşündürmektedir. İndirim marketlerine kadın çalışanların gözüyle bakmayı hedefleyen bu çalışma, hizmet sektörü içerisindeki kadın çalışma hayatını marketlerdeki boyutuyla tartışmaya açmaktadır. Buradan hareketle araştırmada, indirim marketi çalışanı kadınlarla yapılan derinlemesine görüşmeler ışığında, kadınların burada ne tür çalışma koşullarını deneyimledikleri ve bir kadın olarak market çalışanı olmanın ne anlama geldiği sorularına cevap aranmıştır. Farklı indirim marketlerinde en az 6 aydır çalışan 15 kadınla yapılan görüşmeler sonucunda, dev kurumsal firmaların kayıtlı çalışanları olarak kadınların “esnek” çalışma örüntülerine benzeyen bir anlayış ve çalışma biçimi gösterdikleri tespit edilmiştir. Yapılan işin tanımsızlığı (herkes her işi her an yapar), çalışma saatleri konusundaki esneklik (iş bitmeden paydos yapılmaz) ve değişken çalışma ortamı (her mağazanın kendine özgü bir işleyişi var) markette çalışmayı betimlemektedir. Özellikle kadın çalışanlardan güleryüz ve müşteri ilişkilerinde başarı beklenmektedir. Bu durum kadının duygusal emeğini market işinde en önemli kazanma aracına dönüştürmektedir. Dahası, aile içi geleneksel ilişki biçimlerinin ve rollerinin markete aktarımı neden marketlerde kadın sayısının arttığını açıklamakta ve aynı zamanda zincir marketlerin kadınların toplumsal cinsiyete dayalı rollerinden nasıl yararlandıklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kadın İstihdamı, Duygusal Emek, İndirim Marketleri, Hizmet Sektörü

Kaynakça

• A&T Bank, 2019, “Perakende Sektörü”. İstanbul. Kaynak: https://www.atbank.com.tr/tr/sektor-raporlari.
• Acar Savran, G. 2016, “İkinci Basıma Önsöz”. Eds. G. Acar Savran & N. T. Demiryontan, Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul, 9-16.
• Ashforth, B. E. & Humphrey, R. H. 1993, “Emotional labor in service roles: The influence of identity”. Academy of Management Review. 18/1, 88-115.
• Başfırıncı, Ç. & Ök, Z. & Gültekin, Y. 2019, “Türkiye'deki İndirim Marketlerinin Marka İmajlarının Sosyal Ağ Analizi Yöntemiyle İncelenmesi: A101, BİM ve ŞOK Örneği”. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi. 5/2, 277-300.
• Bolton, S. C. 2005, Emotion Management in the Workplace. London.
• Casey, C. 1999, “Come, join our family: Discipline and integration in corporate”. Human Relations. 52/2, 155-178.
• Cornell, R. W. 2016, Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. Çev. C. Soydemir, İstanbul.
• Dedeoğlu, S. 2004, “Sinderella’nın Pazara Yolculuğu. Neoliberalizmin Tahribatı Türkiye'de Ekonomi”. Eds. N. Balkan ve S. Savran, Toplum ve Cinsiyet. İstanbul, 254-274.
• Dedeoğlu, S. 2007, Women Workers in Turkey: Global Industrial Production in Istanbul. London.
• Durmaz, N. 2018, “Tamamlanmamış Devrimin Türkiye Yansımaları”. Ed. Ç. Ünlütük Ulutaş, Feminist Sosyal Politika. İstanbul, 67-98.
• Durusoy Öztepe N. 2018, “Hizmetler Sektörünün Eğreti İşlerinde Kadın İstihdamı ve Çalışma Koşulları”. Ed. Ç. Ünlütük Ulutaş, Feminist Sosyal Politika. İstanbul, 171-198.
• Ecevit, F. Y. 2011, “Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri”. Ed. Ş. Tekeli, 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. İstanbul, 105-114.
• Gill, R. & Pratt, A. 2008, “In the Social Factory? Immaterial Labour, Precariousness and Cultural Work. Theory”. Culture & Society. 25/7-8, 1-30.
• Guy M.E. & Newman M.A. 2004, “Women's jobs, men's jobs: Sex segregation and emotional Labor”. Public Administration Review. 64/3, 289-98.
• Güdek Gölçek, Ş. 2019, “Neoliberal Politikaların Türkiye’de Kadın İstihdamına Etkisi”. Sosyoekonomi Dergisi. 27/41, 129-150.
• Hardt, M. & Negri, A. 2004, İmparatorluk. Çev. A. Yılmaz, İstanbul.
• Hartmann, H. 2016, “Marksizmle Feminizmin Mutsuz Evliliği”. Eds. G. A. Savran & N. T. Demiryontan, Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul, 157-198.
• Hochschild, A. 1983, The Managed Heart. California.
• İlkkaracan, İ. 2010, “Türkiye emek piyasasında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri”. Ed. İ. İlkkaracan, Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Doğru. İstanbul, 22-75.
• Jessop, B. 1992, “Fordism and Post Fordism a Critical Reformulation”. Eds. A. J. Scott & M. Storper, Pathways To Industrialization And Regional Devalopment. New York, 42-62.
• Kalleberg, A. L. & Vallas, S. P. 2018, “Probing Precarıous Work: Theory, Research, And Politics”. Precarious Work Research in the Sociology of Work. 31, 1–30.
• Kanji, N. & Kalyani, M. 2001, What does the Feminisation of Labour Mean for Sustainable Livelihoods? London.
• Kergoat D. 2015, “Cinsiyete Dayalı İşbölümü ve Toplumsal Cinsiyet İlişkileri”. Eds. H. Hırata & F. Laborie & H. Le Doaré & D. Senatier, Çev. G. Acar-Savran, Eleştirel Feminizm Sözlüğü. Ankara, 87-96.
• Koç, A & Kovacı, S. & Bölük, G. 2009, “Perakende Sektöründe Yoğunlaşmanın Etkileri: Rekabet ve İşgücü Piyasası Açısından Bir Değerlendirme”. Akdeniz İ.İ.B.İ Dergisi. 18, 66-99.
• Memiş, E. & Üneş, U. & B. Kızılırmak 2017, “Kadınların Ev-Kadınlaştırılması: Ücretli ve Karşılıksız Emeğin Toplumsal Cinsiyet Temelli Analizi”. Eds. S. Dedeoğlu & A. Y. Elveren, Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın. İstanbul, 159-182.
• Mies M. 2012, Ataerki ve Birikim Uluslararası İşbölümünde Kadınlar. Çev. Y. Temurtürken, Ankara.
• Mies, M. 2014, Patriarcy and Accumulation on a World Scale. London.
• Molyneux, M. 2016, “Ev Emeği Tartışması ve Ötesi”. Eds. G. A. Savran ve N. T. Demiryontan, Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul, 115-155.
• Munck, R. 2003, Emeğin Yeni Dünyası Küresel Mücadele Küresel Dayanışma. Çev. M. Tekçe, İstanbul.
• Neuman, W. 2016, Toplumsal Araştırma Yöntemleri-Nicel ve Nitel Yaklaşımlar (1. Cilt). Çev. S. Özge, İstanbul.
• Omay, U. 2011, “Yedek İşgücü Ordusu Olarak Kadınlar”. Çalışma ve Toplum, 3/30, 137-166.
• Özkaplan, N. 2010, “Duygusal Emek ve Kadın işi/Erkek işi”. Ed. U. Serdaroğlu, İktisat ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara, 38-48.
• Özkaplan, N. 2013, “Kadın Akademisyenler: Cam Tavan Hala Çok Kalın!”. Kadın Araştırmaları Dergisi, 12, 1-23.
• Özkaplan, N. 2015, “Hizmet Sektöründe Duygusal Emek ve Toplumsal Cinsiyet”. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. 15/56, 15-21.
• Pettinger, L. 2005, “Gendered Work Meets Gendered Goods: Selling and Service in Clothing Retail”. Gender, Work & Organization. 12/5, 460-478.
• Rekabet Kurumu, 2022, Türkiye HTM Perakendeciliği Sektör Nihai Raporu. Ankara.
• Sarıtaş Eldem, C. T. 2015, “Genç kadın emeği ve sermaye arasındaki pazarlık: Devlet, emek piyasası ve aile bağlamında bir işsizlik analizi”. Fe Dergi. 7/1, 16-31.
• Seçer, Ş. H. 2005, “Çalışma Yaşamında Duygular ve Duygusal Emek: Sosyoloji Psikoloji ve Örgüt Teorisi Açısından Bir Değerlendirme”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 50, 813-834.
• Sennett, R. 2008, Karakter Aşınması. Çev. B. Yıldırım, İstanbul.
• Sinclair, M. T. 2005, “Women, Work And Skill. Economic Theories and Feminist Perspectives”. Eds. M. Redclift & M., T. Sinclair, International Persfectives On Labour And Gender Ideology. London, 1-24.
• Standing, G. 2015, Prekarya Yeni Tehlikeli Sınıf. Çev. E. Bulut, İstanbul.
• Steinle, A. 2006, “Appearances and Grooming Standards as Sex Discrimination in the Workplace”. Catholic University Law Review. 56/1, 261-296.
• TAMPF, 2016, Dönüşürken Büyüyen Türkiye Perakende Sektörü. Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu. http://tampf.org.tr/#/show/raporlar.
• Temiz, H. E. 2004, “Eğreti İstihdam: İşgücü Piyasasında Güvencesizliğin ve İstikrarsızlığın Yeni Yapılanması”. Çalışma ve Toplum. 2/2, 55-80.
• Topak, O. 2012, Refah Devleti ve Kapitalizm: 2000’li yıllarda Türkiye’de Refah Devleti. İstanbul. TÜİK, 2024, İşgücü İstatistikleri 2023. Kaynak: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2023-53521.
• Urhan, B. 2015, “Toplumsal Cinsiyete Dayalı İşbölümü Ve İşçi Sendikalarında İzdüşümleri”. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. 15/56, 22-29.
• Warhurst C. & van den Broek D.& Hall R. & Nickson D. 2012, “Great Expectations: Gender, Look And Lookism At Work”. International Journal of Work Organisation and Emotion. 5/1, 72-90.
• Yılmaz, A. & Aykaç, S. Ö. & Özkaynar, K. & Yolcu, T. 2021, “İndirim Marketlerini Kim Neden Tercih Eder?”. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. 30, 243-258.
• Yücesan Özdemir, G. 2010, “Ekmek ve Gül: Güvencesiz Çalışan Kadınların Sağlığı”. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. 10/37, 9-12.
• Walby, Sylvia. 1990, TheorizingPatriarchy. Oxford.