Industrial Heritage of Çorum Province

Yıl 2024, Cilt: 14, 223 - 242, 30.06.2024

Emine Sökmen , Önder İpek

https://doi.org/10.13114/mjh.1462802

Öz

Çorum’un Endüstriyel Miras Değerleri

Öz

Çorum kentinin endüstri tarihini yansıtan, hala kullanılmakta olan, yıkılmış ya da unutulmaya yüz tutmuş mimari ve donanımları bilinir kılmayı amaçlayan bu çalışma ile geleneksel endüstrilerden, sanayileşme ile birlikte kentin kalkınmasında lokomotif görevi üstlenmiş iş kollarına uzanan süreç ele alınmaktadır. Endüstriden turizm metası üretmeye dönüşen bakırcılık ve dericilik sektörüne, başlıca endüstriler olan kiremit üretimi, un üretimi, maden üretimi, makina üretimine, yok olmaya doğru giden tuz üretimine ve çimento sanayinin kentteki yiten temsiliyetine dönük olarak elde edilen bilgiler bir araya getirilmiştir. Söz konusu sektörlerinin en eski işletmelerinin günümüze ulaşan değerleri bu çalışma kapsamında ilk kez tespit edilmiştir. Çorum sanayi geçmişine dair bilinenleri toplamak ve yitmekte olan hafızasını kaydetmek amacıyla söz konusu endüstrilerin önde gelenleri ve emekçileri ile sözlü tarih görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. Çorum’daki endüstri miras değerleri, yerel ham maddenin işlenmesine dönük olarak, devlet eliyle ve bölge insanlarının yerli sermaye ile kurup geliştirdiği tesisler olup kent kimliğinin inşasında yapı taşlarıdır. Bir sanayi kenti olarak bilinen Çorum için bu değerlerin bir kısmı yapısal ömürlerini yitirmemiştir ve kent ekonomisinin devindiği önemli konumlarda bulunurlar.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Endüstriyel Miras, Geleneksel Endüstiler, Sözlü Tarih

Destekleyen Kurum

Bu çalışma 2019 yılında “Çorum’un Endüstriyel Mirasının Tespiti” başlıklı proje ile Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) TR83/19/TD2/0051 proje no ile desteklenmiştir.

Teşekkür

Başta dönemin OKA Çorum Koordinatörü Özgür Yalçın, Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Çetin Başaranhıncal, Uluslararası Metal Sanatçısı Hasan Tuluk, Eski Çorum Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Vahit Benderli, Hatap Değirmenleri sahibi Abdullah Kavukçu ve Latif Kavukçu, Çağıl Makina Sahibi Mehmet Çağıl, proje süresince yönlendirmeleriyle destek olmuşlardır. Kendilerine teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Kaynakça

• 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 36, 1997, Ankara.
• H.984 (M.1576/1577) tarihli ve TKG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livā-i Çorum (Tıpkıbasım), T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayın No: 8, Ankara, 2014.
• H.982 (M.1574/1575) tarihli ve TKG.KK.TTd.178 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livā-i Sivas, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayın No: 9, 2014, Ankara.
• 1967 Çorum İl Yıllığı, Çorum.
• 1973 İl Yıllığı, Cumhuriyet’in 50. Yılında Çorum.
• 1980 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, (Büyük İmalat Sanayi Geçici Sonuçlar), Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Aktüre S. 1986/2023, “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyıl başında Çorum”. Çorum Tarihi. 5. Hitit Festival Komitesi Yayını. Tıpkıbasım. Çorum, 143-170.
• Altın K. Y. 2022, “Bir Kültürel-Yaratıcı Endüstri Modeli Olarak Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası”. Folklor Akademi Dergisi, Cilt: 5, Sayı:1, 169-183.
• “Alpagut Linyit İşletmesi’nde Yönetime El Koyma Eylemi, 13.06.1969” maddesi, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, Cilt. 2. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1996, İstanbul.
• Arkitekt Dergisi, “Haberler”, 1959/2 (295), s. 82.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA. 30.18.1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı, 39.64.15.
• Buchanan A. 1985, “The Definition of Industrial Archaeology”. L’etude et la Mise en Valeur de Patrimoine Industriel, 4 Conference Internationale, Lyon-Grenoble (Semptebre 1981), Paris.
• Çavdar N. 2016, “19. Yüzyıl Ortalarında Çorum Sancak Merkezinde Nüfus ve Ekonomi (H.1260-1261/M.1844-1845 Tarihli Temettüat Defterlerine Göre”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu Bildirileri, 28-30 Nisan, Cilt 2, Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Yayınları, 577-595.
• Çorum Valiliği Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Tarımsal Verileri 2016, Kaynak: https://corum.tarimorman.gov.tr/Belgeler/ ÇORUM%20İL%20GIDA%20TARIM%20VE%20HAYVANCILIK%20MÜDÜRLÜĞÜ%20BİLGİ%20NOTU%202016.pdf Erişim Tarihi: 10 Kasım 2023. Devlet Planlama Teşkilatı 9. Kalkınma Planı, Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Cilt 1, 2008, Ankara.
• Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajlarının korunması için ICOMOS-TICCIH ortak ilkeleri, (Çev. Z. Ahunbay). Kaynak: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0914779001536912340.pdf. Erişim Tarihi: 10 Kasım 2023.
• Harlov-Csortán M. 2018, “The Importance of Oral History in (Industrial) Heritagisation”. BIOS – Zeitschrift für Biographieforschung, Oral History und Lebensverlaufsanalysen, 2, 134-145. https://doi.org/10.3224/bios.v31i2.11
• Hüryol Gazetesi, “Kömür İşletmesinin İstediği İmtiyaza İtiraz Edildi”, 27 Kasım 1957, Sayı: 529.
• İleri T. 2011, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk’ün Madencilikle İlgili Düşünceleri”. Kastamonu Eğitim Dergisi. Cilt:19/1, 287-296.
• İnalcık H. 2000, Türkiye Cumhuriyeti'nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• İzmen Ü. 2012, Bölgesel Kalkınmada Yerel Dinamikler: Çorum Modeli ve 2023 Senaryoları, TÜRKONFED. İstanbul. MTA Çorum İli Maden ve Enerji Kaynakları Raporu. Kaynak: https://www.mta.gov.tr/v3.0 /sayfalar/bilgimerkezi/maden_potansiyel_2010/Corum_Madenler.pdf. Erişim Tarihi: 21 Haziran 2023.
• Oevermann H. & Mieg H. A. 2015, “Transformations of Industrial Heritage Sites Heritage and Planning”. Eds. H. Oevermann & H. A. Mieg, Industrial heritage sites in transformation : Clash of Discourses. New York: Routledge, 18-39.
• Oğuz M. Ö. & Metin E. 2006, “2005 Yılında Çorum’da Yaşayan Geleneksel Meslekler”, Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Topluluğu Yayınları 9.
• Önsoy R. 1988, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Özdemir N. 2018. “Geleneksel Bilgi ve Kültür Ekonomisi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies 18/1, 1-28.
• Salname-i Vilayet-i Ankara 1325, (1907) yay. haz. K. Emiroğlu, A. Yüksel, Ö. Türkoğlu, E. Coşkun, Ankara Enstitüsü Vakfı, 1995.
• Saner M. 2012, “Endüstri Mirası: Kavramlar, Kurumlar ve Türkiye'deki Yaklaşımlar”, Planlama (1-2). 53-66.
• Su R. & Bramwell B. & Whalley P. A. 2018, “Cultural Political Economy and Urban Heritage Tourism. Annals of Tourism Research 68, 30-40.
• Şahin İ. 1993, “Çorum”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, 8. Cilt. 373-376.
• Tekeli İ̇. 1986/2023, “1950-1980 Döneminde Kentin Faaliyetlerindeki Gelişmeler”. Çorum Tarihi. 5. Hitit Festival Komitesi Yayını. Tıpkıbasım. Çorum, 277-327.
• Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajlarının korunması için ICOMOS-TICCIH ortak ilkeleri. Kaynak: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0914779001536912340.pdf. Erişim Tarihi: 29 Nisan 2024.
• Yalçın Ü., Yalçın, H.G., Ekmen, H. & İpek, Ö. 2019, “Derekutuğun Eski Maden İşletmeleri ve Madenci Yerleşimi 2017 Çalışmaları”. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 557-576.
• Yazar H. 2016, “16. Yüzyıl Çorum Nahiyesi’nde Nüfus ve Yerleşim Özellikleri”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/2, 1089-1110.
• Yeni Adım Gazetesi, “Çorum 14 Litre Su ile Sıkıntı İçinde”, 2 Şubat 1961 Sayı: 1677.
• Yeni Adım Gazetesi, “Çimento Fabrikasındaki Revizyon Sebebiyle Şehire Gündüz Belediye Santrali Cereyan Verecek”, 7 Kasım 1961 Sayı 1845.
• Yeni Adım Gazetesi, “Kömür Ocağında Patlama !”, 29 Kasım 1961 Sayı: 1864.
• Yeni Adım Gazetesi, “Ocaklar Yakında Normal Çalışmaya Başlayacaklar”, 12 Aralık 1961, Sayı: 1875.
• Yılmaz M. 2004, “Çorum İli’nde Endüstrinin Tarihsel Gelişimi”. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2/1, 57-71.
• Yurtoğlu N. 2015, “Kalkınmanın Önemli Bir Unsuru, Kuruluşundan 50. Yılına Türkiye’de Çimento Sanayi (1910-1960)”. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 31, Sayı: 92, 113-164.