Antakya (Antiokheia) Kent Kazısında Bulunan Bir Grup Orta Çağ İslami Sikke

Yıl 2024, Cilt: 14, 351 - 379, 30.06.2024

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.13114/mjh.1488952

Öz

Bu makalede, günümüzde Hatay’ın merkez ilçesi Antakya’da, Hatay Arkeoloji Müzesi tarafından 2011/2012 yılında 4642 parsel arkeolojik kazılarında bulunan 17 sikke incelenmiştir. Sikkeler, ilk defa bu araştırmada detaylı şekilde incelenmiş ve içerikleri çözümlenmiştir. İncelenen 17 sikkeden; 5’i Abbasi, 7’si Büveyhî ve 5’i ise Sâmânî dönemine aittir. Bu makalede, Antakya’nın İslami dönem sikke çalışmalarına yönelik bilimsel çalışmaların az olması ve bölgenin çok az bilinen Orta Çağ İslami dönemini sikkeler ışığında ortaya koymak amaçlanmıştır. Ayrıca, sikkelerin bastırıldığı; hükümdar, dönem, tarihi olaylar, şehir ile irtibatları irdelenmiş ve İslam sikkeleri içerisindeki yeri ve önemine değinilmiştir. Abbasi sikkeleri 9. yüzyıl sonları ile 10. yüzyıl yarılarına, Sâmânî sikkeleri 10. yüzyıl başları ile yarılarına ve Büveyhî sikkeleri ise 10. yüzyıl yarıları ve sonlarına tarihlendirilmiştir. Sikkeler, üç farklı devlete ait olup, 12 farklı İslam şehir darphanesinde basılmıştır. Tamamı, gümüş (dirhem) olan sikkeler, çekiçle darp tekniğinde darp olunmuştur. Sikkelerin, darphane isimlerinden hareketle, Abbasi hâkimiyetindeki Antakya’ya İpek Yolu ticareti veya askeri seferler ile ulaştığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Antakya, Sikke, Abbasi, Sâmânî, Büveyhi, Dirhem

Teşekkür

Sikkelerin çalışılmasına onay veren Hatay Arkeoloji Müzesi Müdiresi Sayın Ayşe Ersoy hanımefendiye ve sikkeler hususunda fikirlerine başvurduğumuz değerli Arkeolog Umut Durak’a teşekkürü borç biliriz.

Kaynakça

• Alan M. Stahl & Glynias, J. 2020. “The Transition from Byzantine to Islamic Coinage in Antioch and its Implication for the History of Settlement in the City”. Dinars and Dirhams, Brill, 271-288.
• Anonim, Salname-i Vilayet-i Halep, H.1302/M.1884, Def'a 14.
• Apak A. 2000, “Hz. Osman Dönemi Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, 9/9, 437-446.
• Artuk İ. & Artuk, C. 2003, “Bazı İslâm Şehirlerinde Hangi Devletler Sikke Kesmiş ve Bu Şehirlere Ne Gibi İsimler Verilmiş”. Belleten, 67/249, 421-446.
• Artuk İ, 1960. “Abbasiler Devrinde Sikke”. Belleten, 24/93, 25-44.
• Artuk İ. & Artuk, C. 1971, İstanbul Arkeoloji Müzesi Teşhirindeki İslami Sikkeler Kataloğu I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Aydoğdu G. 2018. “Tarihi Olaylar Bağlamında Abbasiler Dönemi Altın ve Gümüş Sikkeleri”. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/2, 57-67.
• Aydoğdu G. 2018, “Reform Öncesi ve Sonrasında Emevi Dönemi Altın ve Gümüş Sikkeleri”. History Studies, 10/6, 1-12.
• Aydoğdu G. 2015, İslam Sikkeleri Kahramanmaraş Müzesi Ölçeğinde. Türkiye Âlim Kitapları.
• Aydın F. 2016, “Antakya Hıristiyanlığı ve Hıristiyan Kredosunun Belirlenmesine Yol Açan Tartışmalardaki Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi, 11/2, 83-108.
• Bacharach J. 2006, Islamic History Through Coins: An Analysis and Catalogue of Tenth-Century Ikhshidid Coinage. New York: American University in Cairo Press. Cairo, Egypt.
• Bakır A. 2010. “Yakut el-Hamevi’nin Antakya Şehri İle İlgili Naklettiği Bilgilerin Değerlendirilmesi”. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 7/1, 1-18.
• Bakır A. & Dündar, A. 2019, “Büveyhî Hânedânı’nın Menkıbevî Kuruluşu ve Tarihi Arka Planı”, History Studies, 11/1, 23-52.
• Bilinir S. 2016, “Dokuzuncu ve Onuncu Yüzyılda Sugur-Eş’Şam Sınır Hattının Halep’e Gerilemesi Süreci ve Türklerin Bölgedeki Faaliyetleri”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 3/6, 17-34.
• Bozkurt N. 2000, “İpek Yolu”. TDVİA, İstanbul, 369-371.
• Broome M. 1985, A Handbook of İslamic Coins, London.
• Clot A. 2007, Harun Reşid ve Abbasiler Dönemi, çev. Nedim Demirtaş, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Çil H. 2009. “Halife Ömer'in Askerî Şehirleri (Ordugâhlar)”. Dinî Araştırmalar Dergisi, 12, 87-106.
• Dursun N. 2014, “Mardin Müzesi Sikke Koleksiyonu Örneklerine Göre Abbâsî Sikkelerinde Yazı-Kompozisyon İlişkisi”. İstem, 24, 157-177.
• Dursun Y. H. 1988. “Abbasiler”, DİA, I, İstanbul, 31-48.
• Eger A. A. 2013, “(Re) Mapping Medieval Antioch: Urban Transformations from the Early İslamic to the Middle Byzantine Periods”. Dumbarton oaks papers 67, 95-134.
• Downey G. 1961, An History of Antioch İn Syria (From Seleucus to the Arab Conquest). Princeton University Press, U.S.A.
• Erkoçoğlu F. 2006, “Abdülmelik B. Mervân’ın Para Reformu”. İstem, 8, 171-186.
• Eskikurt A. 2014, “Orta Çağ Anadolu Ticaret Yolları”. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 15-40.
• Önkal A. 1994, “Ebû Ubeyde B. Cerrâh”. T.D.V.İ.A, 10, 249-250.
• Kalkan M. 2019, “İslam Medeniyet Dairesi İçerisinde Sikkeler, Kullanımları ve Gelişim Seyirleri”. K.Ü.S.B.D, 9, 83-112.
• Gökalp Z, D. 2007, “Antik Phrygia’da Bizans Sikke Dolaşımı”. Sanat Tarihi Dergisi, 26/ 2, 379-393.
• Frye R. N. 1975. The History of İran, The Period From The Arab İnvasion To The Saljuqs. Cambridge Unıversıty Press, 4, New York.
• Güner A. 2008, “Rüknü’d-devle” maddesi. T.D.V.İ.A. 35, 285-286.
• Güner A. 2000, “İmâdüddevle” maddesi. T.D.V.İ.A. 22, 173-174.
• Giorgi A U. D. & Eger, A. A. 2021, ANTİOCH An History. Routledge.
• Gökhan İ. 2013, “Harun Reşid Ve Oğulları Döneminde Tarsus (786-842)”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/2, 195-214.
• Heidemann S. 2010, “Islamic Coins as A Historical Source”. The Formation of The İslamic World, Sixth to Eleventh Centuries, Edited by Chase Robinson, 1, Cambridge University Press, U.K. 648-790.
• Hizmetli M. vd., 2017, “Abbâsîler Dönemi Ticaret Hayatı”. İslam Tarihi ve Medeniyeti -6-, Abbasiler (II), Siyer Yayınları, İstanbul, 201-262.
• Hizmetli M. 2020, “Abbâsîler Döneminde Para Basımı”. İstem, 15, 86-88. Kaya M. 2023, “Erzin/İssos (Epiphaneia) Antik Kenti Kazısı’nda Bulunan Bir Grup Abbasi Sikkesi”. Arteoloji Dergisi, 2/2, 128-154.
• Muhammedcanov A. 2011, “Taşkent” maddesi, T.D.V.İ.A, 40, İstanbul, 146.
• Miles G. 1948, “İslamic Coins” in Antioch, Ceramics and İslamic Coins, Ed. E. Waagê. Princeton, 4/1, 1-124.
• Miskeveyh İ. 2000. Tecâribü’l-Ümem ve Teâkıbu’l-Himem. (thk. Ebu’l-Kâsım İmâmî), Suruş, 4, Tahran, 332-334.
• Günay E. 2021,“Emevî Dönemine Ait Dînâr ve Dirhemlerden Örnekler”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, 9-29.
• Günay Emre & Allak, F. 2022, “Abbasi Dönemi Altın Sikke Örnekleri Üzerine Epiğrafik Bir Değerlendirme”. Recayi Karahan Armağanı Farklı Yaklaşımlarla Sanat Tarihi Çalışmaları, Edit. Mehmet Kulaz & Ercan Çalış, Hiper Yayınevi, 162-191.
• Hurdazbih İ. 1889, Ebu’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Leyden.
• Kennedy H, 2023, “The Formation Of Al-ʿAwāṣım”, The İslamic-Byzantine Border İn History from the Rise of İslam to the End of the Crusades. Ed. D.G.Tor and Alexander D. Beihammer, Edinburg Unıversty, Great Britain, 73-75.
• Newell E, T. 1978, The Seleucid Mint of Antioch. The American Numismatic Society, 1-Plate XIII, New York, 1-151. İstek E. 2020. “Seyyahların Gözüyle Antakya Şehri (10-19. Yüzyıllar arası)”. Pamukkale Üniversitesi, 40, 227-246.
• Paydaş K. 2012. Emevîler ve Abbasiler Döneminde önemli bir Sugûr Sehri Tarsus. Tarih Araştırmaları Dergisi, 31/51, 165-200.
• Pamir H. 2014, “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı”. Hatay Arkeolojik Kazı ve Araştırmaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, no: 50, Antakya, 251-274.
• Pamir H. 2013, “Antakya Kent İçi Kurtarma Kazıları, Rescue Excavations in the Urban Center of Antioch”. Çağlar Boyu Hatay ve Çevresi Arkeolojisi Uluslararası Sempozyumu/ Archaeology of Hatay and its Vicinity Through the Ages, May 21-24, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları No:52, 101-114.
• Saatçi T. 1986, "Sümeysat Definesi Sikkeleri”. Belleten, 49/195, 451-466.
• Sahillioğlu H. 1991. “Antakya” maddesi, T.D.V.İ.A, 3, İstanbul, 228-232.
• Tunçer A. 2012, Hatay Müzesi Sikkelerinin Işığı Altında Antiokheia Darphaneleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• Vanni F. 2022, “Antakya and Asi River in The Middle Ages (638-1268 Ce)”. Reading Urban Histories, 31-51.
• Yenipınar U. 2022, “İran, Turfan, Mardin İpek Yolu Su Yapıları”. Anadolu İpek Yolu Kültürel Mirasları II, Edit. Uysal Yenipınar, Ankara, 3-32.
• Yüksel A, T. 1994, “Yakın Doğu’da Ticaret Merkezleri ve Panayırlar”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/5, 309-334.
• Yıldırım N. & Temizkan M. 2018, “Seleukoslar Döneminde Antiokheia’da Sosyal ve Kültürel Yaşam Üzerine Analizler”. International Journal of Social Sciences and Education Research, 4/4, 645-660.
• Yıldırım M. 2022, “Orta Çağ’da Ticaret (Yollar, Şehirler ve Ürünler) Hakkında Bir Değerlendirme (Bizans-Avrupa-İslam Dünyası)”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2, 192-201.
• Yıldız H. D. 1991. “Avâsım” maddesi, T.D.V.İ.A, 4, 111-112.
• Yılmaz S. 2010, “Tarsus’un Müslümanlar Tarafından Fethi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 10/1, 87-103.
• Yılmaz E. 2017, “İpek Yolu Hakkında Kısa Bir Değerlendirme”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9, 2/18, 672-678.
• Yüksel A, T. 1999, İslam’ın İlk Döneminde Ticari Hayat. Beyan Yayınları, İstanbul.