Bu çalışma, İmam Tahâvî’nin (239–321/852–933) Şerhu Müşkili’l-Âsâr adlı eserinde hadisler arasındaki zahirî ihtilafları ele alırken dayandığı ilmî ve metodolojik temelleri incelemektedir. Araştırma, onun eleştirel yaklaşımında temel yöntemler olarak öne çıkan te’lif, tevfik, nesih ve tercih ilkelerini değerlendirmekte; ayrıca Tahâvî’nin dilsel analiz, aklî muhakeme ve fıkhî bakış açısını hadislerin tutarlılığını savunmada nasıl kullandığını ortaya koymaktadır. Çalışma, Tahâvî’nin hadis ilmine katkılarını ve sonraki dönem araştırmaları üzerindeki etkisini vurgulamakta; aynı zamanda, dönemin sünnet eleştirilerini “teâruz” (zahirî ihtilaf) kavramı etrafında gelişen ilmî tartışmalar bağlamında ele almaktadır. Araştırma, tümevarımsal ve tahlilî bir yöntem benimsemiştir. Bu doğrultuda, konuyla ilgili hadisler toplanmış; Tahâvî’nin cem‘ (özleştirme) ve tercih esaslarına dayalı çözüm ölçütleri betimleyici bir yaklaşımla incelenmiş; ayrıca, hadislerdeki teâruz kavramının gelişimi ile bu ilmin kapsamı ve İslam mirasındaki önemi analitik bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir.
This study examines the scientific and methodological foundations upon which Imam al-Ṭaḥāwī (239–321/852–933) relied in addressing the apparent contradictions among hadiths in his work Sharḥ Mushkil al-Āthār. The research evaluates the key principles that stand out in his critical approach namely, ta’līf (reconciliation), tawfīq (harmonization), naskh (abrogation), and tarjīḥ (preference) and explores how al-Ṭaḥāwī employed linguistic analysis, rational reasoning, and a juristic perspective to defend the coherence of hadith texts. The study highlights al-Ṭaḥāwī’s contributions to the science of hadith and his lasting influence on subsequent scholarly research. It also situates his work within the broader intellectual context of his era, analyzing the nature of contemporary criticisms directed at the Sunnah and framing them within the scholarly debates surrounding the concept and boundaries of ta‘āruḍ (apparent contradiction) in hadith literature. Methodologically, the research adopts an inductive and analytical approach. Relevant hadiths were collected, and al-Ṭaḥāwī’s criteria for resolving contradictions based on principles of jam‘ (reconciliation) and tarjīḥ (preference) were examined through a descriptive lens. Furthermore, the conceptual development of ta‘āruḍ in hadith studies, along with its scope, limitations, and significance within the Islamic intellectual heritage, is evaluated within an analytical framework.
تهدف هذه الدراسة إلى الكشف عن الأسس العلمية والمنهجية التي استند إليها الطحاوي (239-321هـ/852-933م) في معالجة التعارض الظاهري بين الأحاديث النبوية، من خلال تحليل منهجه في كتابه "شرح مشكل الآثار". وتتناول الدراسة أسلوب التوفيق والتأليف، وضوابط النسخ والترجيح، بوصفها أدواتٍ رئيسةً في منهجه النقدي في التعامل مع النصوص الحديثية. كما تسعى إلى توضيح كيفية توظيف الطحاوي للتحليل اللغوي والمنطق العقلي والرؤية الفقهية في الدفاع عن الحديث النبوي ضد ادعاءات التناقض. وتبرز هذه الدراسة إسهامات الطحاوي في علم الحديث، إضافةً إلى بيان أثره المستمر في تطوير الدراسات الحديثية اللاحقة. كما تسلّط الضوء على طبيعة الانتقادات الموجَّهة إلى السنّة النبوية في تلك الحقبة التاريخية، وتضعها في سياقها العلمي ضمن الجدل المنهجي حول مفهوم التعارض وحدوده. وقد اعتمدت الدراسة منهجًا استقرائيًا تحليليًا؛ إذ جمعت الأحاديث ذات العلاقة، ودرستها دراسةً وصفيّةً من حيث المعايير التي استخدمها الطحاوي في الجمع والترجيح، وتحليليةً من حيث استكشاف التطور المفاهيمي لتعارض الحديث ونطاق هذا العلم وحدوده وأهميته في التراث الإسلامي.
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Hadis |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 18 Ekim 2025 |
| Kabul Tarihi | 1 Aralık 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 4 Sayı: 2 |

Bu eser Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.