Modern İslam Hukukundaki Müslümanların Husumet Mercii Müessesesi Olarak İslam Yargı Sistemi (Hidâye ve Nihâye Eserlerindeki Edebü’l-Kâdı Bölümleri Örneğinde)

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 78 - 83, 31.12.2023

Aiitmamat Karıev

Öz

Öz
İslam dini dünya tarihindeki en son ve hakikat dindir. Dünyanın değişik bölgelerinde yaşayan Müslümanlar tarafından yazılan İslam tarihi bunun en bariz kanıtıdır. Nitekim, dünya halkı müslümanların kendine özgü medeniyetinden, orjinal fikir ve buluşlar ile ortaya koydukları ilim ve bilimden, vahiy ve akıl kaynaklı adalet prensibine göre çalışan hukuk sisteminden, özgün yaşam tarzıyla sıkı sıkıya bağlı olan dünya görüşlerinden etkilenmiştir. Diğer dünya hukuk sistemlerinden farklı olarak müslümanların tesis etmiş olduğu İslam hukuk sistemi de bunlardan biridir. İslam hukukundaki bölümlerin içinden, özellikle “Edebü’l-Kâdı” bölümü, yargıçı diğer tüm fıkhî konuları da bilmesini kaçınılmaz kılmasından ötürü, gerçekten çok önemlidir. Bu nedenle, adı geçen bölüm İslam hukukunun özeti (ve aynası) olarak da değerlendirilebilir. Aslında, sözünü etmiş olduğumuz “Hidâye” ve “Nihâye” eserlerini, biz Orta Asya Hanefî ekolünün özü olarak kabul etmekteyiz. Bu nedenle, makalemizde “Hidâye” ve “Nihâye” eserlerindeki Edebü’l-Kâdı bölümlerini, genel olarak İslam Hukuku (özel olarak da İslam Yargı Hukuku) açısından mukayese edeceğiz. Bununla beraber, günümüz hukuk sistemleri arasında, özellikle müslüman toplumundaki dava ve husumetlerin çözüm mercii bir müessese olarak çalıştırılabileciğinin mümkün olduğunu ortaya koymaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku, Merginânî, Signâkî, Hidâye, Nihâye, Edebü’l-Kâdı.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Merginanî, Signakî, el-Hidaye, el-Nihaye, Edebü'l-Kâdî

Teşekkür

Teşekkürler...

The Islamic Judicial System as a Moslem’s Problem Solving Institution of The Modern Islamic Law (In The Case of The Adab al-Qadi of “al-Hidaya” And “al-Nihaya”)

Öz

Annotation
Islam is the truth and latest religion on the world. The Islamic history, that writen by moslems, who lived on the world of the different countries, it was one of these proofs. And they were effected to the all world with their unique culture, and with their distinctive science, and with their righteous law system, and mentality. The Islamic Law system one of the great success that writen by moslems too. There is so meaningful part of the Islamic Law that named “Adab al-Qadi”. We can summarize the all Islamic Law system in the case “Adab al-Qadi” as a mirrior. Actually, we found the “Adab al-Qadi” in the books of “al-Hidaya” and “al-Nihaya” as a summary of the Khanafit Mazkhab, that founded in the Central Asia. So, we’ll talk about the comparision analyze between “al-Hidaya” and “al-Nihaya” in the perspective of the Islamic Juridical Law system, and we’ll show it as moslem’s problem solving institution of the modern Islamic Law.
Key words: Islamic Law, Marginani, Signaqi, al-Hidaya, al-Nihaya, Adab al-Qadi.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Marginani, Signaqi, al-Hidaya, al-Nihaya, Adab al-Qadi

Kaynakça

• al-Laknawi, Muhammad Abdulhay b. Muhammad, al-Fawaid al-Bahiyya fi Tarajim al- Hanafiyya, Cairo: Hijri 1324.
• al-Marginani, Burhanuddin Ali b. Abu Bakr, al-Hidaya Sharh Bidayat al-Mubtadi, Talik: Abdusselam Abdulhadi Shannar, Beirut: Daar al-Dakaik, 2019, 3/262.
• al-Sulayni, Abdurrahman b. Saud b. Muhammad, al-Nihaya Sharkh al-Hidaya: Min Bidayat Kitab al-Shahadat ila Nihayat Fasl al-Shira, Saudia: Risala al-Majestir, Jameat Umm al-Kura Kulliyat al-Shariyat va al-Dirasat al-İslamiyya, Hijri 1437.
• Boynukalın, Mehmet Fıkıh Usulü Alimleri ve Eserleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Brockelmann, GAL, 1/468, 664, 2/141.
• Chalabi, Katip, Kashf al-Zunun, İstanbul: 1941-1942, 2/1849, 2032.
• Ibn Hajar, al-Durar al-Kamina fi Ayan al-Miat al-Samina, Cairo: 1966, 2/268.
• Ibn Kutluboga, Taaj al-Tarajim fi al-Tabakat al-Khanafiyya, Baghdad: 1962.
• Kariev, Aiitmamat, “Burhaneddin el-Merginânî’nin “el-Hidaye” İsimli Eseri ve Hukuk İlmindeki Yeri”, Orta Asya Alimlerinin İslam Medeniyetine Katkıları: Bildiri Kitabı, ed: Muhittin Düzenli vd., Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2019, 629-638.
• Kavakçı, Yusuf Ziya, XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mâvera’ al-Nahr İslam Hukukçuları, Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.
• Koca, Ferhat, “Merginânî, Burhaneddin”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, 29/182-183.
• Kurashi, Abdulqadir, al-Jawahir al-Mudiyya fi al-Tabakat al-Khanafiyya, Cairo: 1398, 2/627-629.
• Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Alimleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2013, 86-87.
• Rıza, Kahhala Umar, Mujam al-Muallifin Tarajim al-Musannif al-Kutub al-Arabiyya, Beirut: Maktabat al-Musanna va Daar Ihya al-Turas al-Arabiyya, 1957, 7/45-46.
• Sarkis, Mujam al-Matbuat al-Arabiyya, Cairo: 1928, 2/1739.
• Soucek, Svat, A History of Inner Asia, Cambridge University Press: 2000, 316-318;
• Tashkubrizaada, Miftah al- Saada, Cairo: 1968, 2/264.
• Yaran, Rahmi, “Siğnakî”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009, 37/164-166.
• Zehebi, Siyar Alam al-Nubala, Beirut: Daar al-Shafak, 1985, 21/232.
• Zirikli, Hayruddin, al-Alam, Cairo: 1957, 5/73.