Osmanlı Devleti'nin İskan Siyaseti ve Yerleşim Birimleri Üzerine Bir Değerlendirme/ An Evaluatıon on Settlement Polıtıcs Of Ottoman State and Locatıons

Yıl 2012, Cilt: 9 Sayı: 18, 361 - 378, 25.11.2013

İsa Kalayccı Oktay Kızılkaya

Öz

Başlangıçta Batı Anadolu'da bir uç beyliği olarak kurulan Osmanlı Devleti, diğer Türk Aşiretlerinin de desteğiyle devletleşme sürecine girdi. Aşiret gelenekleriyle devleti yönetmek çok zor olduğu için, Kayı Hanedanı bazı geleneklerini değiştirerek yazılı hukuk kurallarını uygulamaya başladı. Bu durum konar-göçerlerin yerleşik hayata geçmelerini de kapsıyordu. Fakat ananelerine sıkı sıkıya bağlı olan Türkmenler için 'yerleşmek' uzak bir kavramdı ve bu durum yönetim-reaya gerginliğine zemin hazırladı. Çünkü devlet için bazı kabilelerin iskanları; fetihlerin doğal bir sonucu olduğu kadar, ekonomik istikrarın ve kentleşmenin de gereğiydi. Bu nedenle “Eşitler Arasında Birinci” olan Osmanlı Beyi, bir taraftan tebaasını iskan etmeliydi, diğer taraftan ülkenin büyük ölçüde gıda ve hayvan ihtiyacını sağlayan konar-göçerlerin serbest hareketlerine göz yummalıydı. İşte bu ikilem Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yıkılışına kadar sürüp-gitti.

Bu çalışmada; Osmanlı Devleti'nin uyguladığı iskan politikalarına değinilirken, devletin uzun ömürlü olmasında etkili olan bazı faktörler de bilgi ve belgelerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İskan, Aşiret, Göç, Yörük, Türkmen.

Ottoman State, which was founded as a principality in Western Anatolia, entered in the process of becoming a state with other Turkish tribes' support. Since it was difficult to rule a state with the tribal conventions, they began to apply written rules of law changing some conventions of Kayı Dynasty. Thus, unsettled people began to adopt a a sedentary life. However, it resulted in tenseness between ruler and subject, because the concept of adopting 'a sedentary life' was distant for the Turkmens who were strictly attached to the conventions. Yet the settlement of some tribes for the state was a must for the economic stability and urbanization as well as natural consequences of the conquests.  Therefore, Ottoman ruler, 'First Among the Equals', while settling its people, had to overlook free motion of unsettled people who supplied food and livestock needs. This dilemma continued from the foundation of Ottoman State until its subversion.

In this study; at the same time when touching to settlement policies which applied by the Ottoman State, some factors which had effected to being long-lived of the state are tried to explain refer to information and documents too.

Key Words: Settlement, Tribe, Migration, Yoruk, Turkoman.

Anahtar Kelimeler

İskân, Aşiret, Göç, Yörük, Türkmen

Kaynakça

• a. Arşiv Belgeleri
• BOA, A.AMD, 21/54, 15 Z 1266
• BOA, A.MKT, MHM, 309/44, 17 Ra 1281.
• BOA, BEO, 1338/100288, 1 Ra 1317.
• BOA, MVL, 230/23, 17 Ca 1266.
• b. Araştırma Eserler
• Akın, G. (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Akyıldız, A. (1993). Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Arslan, H. (2001). Osmanlı'da Nüfus Hareketleri (XVI. Yüzyıl): Yönetim Nüfus Göçler, İskanlar, Sürgünler. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Aynî Ali Efendi. (1962). Osmanlı Arazi Kanunları. (Haz.: Hadiye Tuncer). Ankara: Tarım Bakanlığı Yayınları.
• Balducci, H. (1987). Rodos'ta Türk Mimarisi. (Çev.: Celaleddin Rodoslu). (2. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1997). “Çiftlik”. İ.A. C.3, İstanbul: MEB Yayınları, s. 392-397.
• Barkan, Ö. L. ve Meriçli, E. (1988). Hüdavendigar Livası Tahrir Defteri. C.I, Ankara: TTK Yayınları.
• Başar, F. (1997). Osmanlı Eyalet Tevcihatı. Ankara: TTK Yayınları.
• Behar, C. (2000). “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”. Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik. (Der.: Halil İnalcık ve Şevket Pamuk). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, s. 61-72.
• Bozkurt, G. (1989). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. Ankara: TTK Yayınları.
• Çağatay, N. (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara Üniversitesi Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 5 (5), s. 438-511.
• Çetintürk, S. (1943). “Osmanlı İmparatorluğunda Yürük Sınıfı ve Hukuki Statüleri”. Ankara Üniversitesi Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 2 (1), s. 107-116.
• Çınar, H. ve Gümüşçü, O. (2002). Osmanlı'dan Cumhuriyete Çubuk Kazası. Ankara: Bilge Yayıncılık.
• Danışman, Z. (1993). Koçi Bey Risalesi, İstanbul: MEB Yayınları.
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi. Ankara: TTK Yayınları.
• Emecen, F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: TTK Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1995). XVII. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Evliya Çelebi. (1996). Seyahatname. C.1-2, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Faroqhi, S. (2002). “İktisat Tarihi 1500-1600”. Türkiye Tarihi. (Yay. Yön.: Sina Akşin). (7.Basım). C.2, İstanbul: Cem Yayıncılık, s. 145-205.
• Gündüz, A. (2009). “XVI. Yüzyılda Antakya Nahiyesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Hatay Özel Sayısı. VI (12), Hatay: s. 289-323.
• Halaçoğlu, Y. (1998). XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. (4. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. (3. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• İnalcık, H. (1987). H. 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid. Ankara: TTK Yayınları.
• İnalcık, H. (1993a). “Çiftlik”. D.İ.A. C.8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (1993b). Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2002). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. (Çev.: Halil Berktay). C.1, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300–1600). (Çev.: Ruşen Sezer). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (Ekim 1959). “Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu”. Belleten. XXIII (92), Ankara: TTK Yayınları, s. 575-610.
• Kafesoğlu, İ. (1957). Türkler ve Medeniyet. İstanbul: y.y..
• Karal, E. Z. (1998). Osmanlı Tarihi. C.VIII, Ankara: TTK Yayınları.
• Kaya S. (2004). Müslümanlar Tarafından Fethinden XIII.yy. Sonuna Kadar Maraş Beyleri. Kahramanmaraş: Özcan Ofset Baskı.
• Kaymaz A. vd. (1977). Türkiye Tarihi. İstanbul: Dilek Matbaası.
• Koestler, A. (1984). On Üçüncü Kabile (Hazar İmparatorluğu ve Mirası). (Çev.: Belkıs Çorakçı). İstanbul: [y.y.].
• Köprülü, F. (1988). Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu, (3. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• Nizamülmülk. (1999). Siyasetname, (Haz.: Mehmet Altay Köymen). Ankara: TTK Yayınları.
• Orhonlu, C. (1963). Osmanlı İmparatorluğu'nda Aşiretleri İskan Teşebbüsü (1691-1696). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Orhonlu, C. (1967). Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilatı. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2000).Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş. (4.Baskı). C.III, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2001a). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. C.II, İstanbul: MEB Yayınları.
• Ögel, B. (2001b). Türk Mitolojisi. C.I, İstanbul: MEB Yayınları.
• Öztuna, Y. (1996). Devletler ve Hanedanlar. (2.Baskı). C.II, Ankara: KB Yayınları.
• Öztürk, A. (2001). Ötüken Türk Kitabeleri. Ankara: MEB Yayınları.
• Öztürk, M. (1992). “Antakya ve Çevresinde Aşiretlerin İskanı”. I. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu Bildirileri. (Kitabından Ayrıbasım). Antakya: s. 1-17.
• Öztürk, Y. (2000). Osmanlı Hakimiyetinde Kefe. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pamuk, B. (2004). “Osmanlı Fetihlerinin Stratejik Sırrı”. Tarih ve Düşünce. (48), s. 24.
• Sansar, M. F. (2002). “Tanzimat Döneminde Aşiretlerin İskanı”. Türkler. (Ed.: Kemal Çiçek vd.). C.13, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 907-923.
• Sarıcaoğlu, M. E. (2001). Mali Tarih Açısından Osmanlı Devletinde Merkez-Taşra İlişkileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Saydam, A. (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi. Trabzon: Derya Kitabevi.
• Solakzade, M. H. Ç. (1989). Solakzade Tarihi. (Haz.: Vahid Çubuk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Söylemez, F. (2007). Osmanlı Devleti'nde Aşiret Yönetimi –Rişvan Aşireti Örneği-. İstanbul: Kitabevi.
• Şentürk, M. H. (1992). Osmanlı Devletinde Bulgar Meselesi. Ankara: TTK Yayınları.
• Şimşir, B. N. (1992). “Bulgaristan Türkleri ve Göç Sorunu”. Bulgaristan'da Türk Varlığı. (3.Baskı). Ankara: TTK Yayınları, s. 44-62.
• Tatar, Ö. (2005). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çukurova'da Aşiretlerin Eşkıyalık Olayları ve Aşiret İskanı (1691-1750). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Turan, O. (1999). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. (8. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ülküsal, M. (1996). Dobruca ve Türkler. (7), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ünal, T. (1981). Osmanlılarda Fazilet Mücadelesi. Ankara: Nur Yayıncılık.
• Yediyıldız, B. (1993). “Osmanlılarda Hakimiyet Anlayışı''. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. (Ed.: Hakkı Dursun Yıldız). C.12, İstanbul: Çağ Yayınları, s. 293-314.
• Yediyıldız, B. (1999). “Yerleşimler”, Osmanlı Devleti Tarihi. (Ed.: Ekmeleddin İhsanoğlu). C.II, İstanbul: IRCICA Yayınları.
• Yücel, Y. (1992). “Balkanlar'da Türk Yerleşmesi ve Sonuçları”. Bulgaristan'da Türk Varlığı. (3. Baskı). Ankara: TTK Yayınları, s. 67-85.