Mimari Açıdan Bir Türk-İslâm Şehri: ‘Kazan’ (15-16. yy)

Yıl 2019, Sayı: 17, 163 - 178, 05.07.2019

Münteha Arabalı Tatar Nuran Kara Pilehvarian

Öz

Bir Türk-İslâm şehri olarak İdil-Ural havzasının merkezinde, Sibirya ve Orta Asya’ya ulaşım yollarına hâkim bir konumda

bulunan Kazan, kısa sürede hem ekonomik çekim alanı hem de bu havzada asırlar boyu süren kültürel etkileşime

dayalı rafine bir şehir kültürünün mekânı olmuştur. Kısa sürede özgün bir İslâm mimari sentezi içinde camiler, medreseler

ve sarayların inşa edildiği şehir, 1552’deki Rus işgaline kadar bu etkileşim kuşağının merkez şehri olma özelliğini korumuştur.

Ruslar Kazan’ı alarak şehri yerle bir etmiş, tarih sahnesinden hanlığı adeta silmek istemişlerdir. Kazan Hanlığı’nın

Ruslar tarafından işgal edilmesi gerek doğu gerekse batıda bulunan Türk kavimleri için de bir dönüm noktası olmuştur.

Rusya’nın doğuya açılmasının önündeki ilk engel olan Kazan Hanlığı’nın düşmesi, Rusların Karadeniz, Kafkaslar yönünde

ilerleyerek Osmanlı Devleti’nin en güçlü düşmanlarından biri haline gelmesine neden olmuştur. O dönemde Kazan Hanlığı’nın

düşmesi sonucunda Rus Çarlığı hemen hemen bugünkü Rusya topraklarına ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazan, Tatar, İdil-Ural, Altın Orda, Astrahan, Han Sarayı, Kremlin, Kul Şerif Camisi, Mercani, Süyümbike

Destekleyen Kurum

T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI MİLLİ SARAYLAR İDARESİ BAŞKANLIĞI

Kaynakça

• Acar, Serkan, Kazan Hanlığı (1437-1552), Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, İzmir 2011. __________, Kasım Hanlığı (1445-1681), Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, İzmir 2007. Atlas Tartarica, Tataristan Cumhuriyeti Ş. Mercani Tarih Enstitüsü, Tataristan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı, Türk Dünyası Belediyeler Birliği, İstanbul 2017. Atlasi, Hadi, Kazan Hanlığı’nın Çöküşü ve Süyün Bike, çev. Hakan Coşkunarslan, Kömen Yayınları, Konya 2004. Barthold, Vladimiroviç, Vasiliy, Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, Çağlar Yayınları, Ankara 2004. Emer, Alsu, Tataristan’daki Müslüman Kadının Toplum İçindeki Konumu (1990’dan Günümüze), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi Anabilim Dalı, Ankara 2014. Figes, Orlando, Nataşa’nın Dansı - Rusya’nın Kültürel Tarihi, çev. Figen Dereli, İnkılap Yayınları, İstanbul 2002. Fuks, Karl, “Kazan Tarihi”, haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Tarih Dergisi, 0 (44), 2012. Gubaydullin, Ayrat Muratoviç, Arheologicheskiye isledovaniye Severnoi Bashni Kazanskogo Kremlya, Kazan 2001. Halit, Niyaz, “Arhitektura Kazanskogo Hanstva”, İstoriya Tatar s Drevneyşih Vremen, c. IV, Ruhiyat Yayınları, Kazan 2014. __________, “K rekonstruktsii Srednovekovoi Mecheti-medrese Kul-Sharifa v Kazanskom Kremle”, İzvestiya KGASU, No. 4 (18), 2011. Hudyakov, Mihail, Kazan Hanlığı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009. Huzin, Fayaz Şarupoviç - Ayrat Gabitoviç Sitdikov, “O lokalizatsii v Kazanskoy Kreposti istoriçeskoy meçeti Kul Şarifa”, Gasırlar Avazı 2005/2, 2005. İzmaylov, İskender Lerunoviç - Sergey Gregoriyeviç Klyaştornıy - Fayaz Şaripoviç Huzin - Ayrat Gabitoviç Sitdikov, “Altın Orda Döneminde Kazan”, Atlas Tartarica, çev. İlyas Kemaloğlu, Tataristan Cumhuriyeti Ş. Mercani Tarih Enstitüsü, Tataristan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı, İntergroup, Kazan, Moskova, St. Petersburg, İstanbul 2017. İzmaylov, İskender Lerunoviç - Fayaz Şarupoviç Huzin - Ayrat Gabitoviç Sitdikov, “Hanlığın Başkenti Kazan (1438-1552)”, Atlas Tartarica, çev. İlyas Kemaloğlu, Tataristan Cumhuriyeti Ş. Mercani Tarih Enstitüsü, Tataristan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı, İntergroup, Kazan, Moskova, St. Petersburg, İstanbul 2017. Kamalov, İlyas, Avrasya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yayınları, Ankara 2007. Kuban, İklil, Yaşlı Tarihin Yankısı, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2014. Kurat, Akdes Nimet, “Rus Hâkimiyeti Altında İdil - Ural Ülkesi (Eski Kazan Hanlığı ve Başkurt ili) (XIX. yüzyıla kadar)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,c. 23, S. 3-4, Ankara 1965. ________________, “Kazan Hanlığı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 12, S. 3-4, Ankara 1954. ________________, IV-VIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1972. Muhammedyerov, Şamil Fatıhoviç, “Kazan Hanlığı”, Atlas Tartarica, çev. İlyas Kemaloğlu, Tataristan Cumhuriyeti Ş. Mercani Tarih Enstitüsü, Tataristan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı, İntergroup, Kazan, Moskova, St. Petersburg, İstanbul 2017. Nabiullin, Nail Gatiatulloviç, “Kamennaya Arhitektura Kazanskogo Kremlya(po materialom ohranno spasetelnih raskopov XLVII i XLVIII)”, Kazan v Sredniye Veka i Rannee Novoye Vremya, Akademiya Nauk Tataristana İnstitut İstorii im. Ş. Marcani, Kazan 2006. Ridenko, Konstantin, “Materialy k Arheoloicheskoi Karte Kazanskogo Hanstva (po itogam rabot v zapadnom predkamye v 1995-1997)”, Tatar Arheologiyase, No. 1-2 (10-11), 2002-2003, Tataristan Bilimler Akademisi, Tarih Enstitüsü, Kazan 2004. Sitdikov, Ayrat Gabitoviç - Fayaz Şarupoviç Huzin, “Nekotoriye İtogi Arheologicheskogo İzucheniya Kremlya Hanskoi Kazani (po materialom raskopok 1994-2005)”, Rossiyskoe Arkheologiya, No. 1, 2009. Sitdikov, Ayrat Gabitoviç, “Kazanskiy Kreml İzucheniye i Sohraneniye Krepostnih Sten i Bashen., Kazanskaya Nauka”, No. 7, İstoricheskiye Nauki i Arheologiya, 2013. Valeyev, Fuat Hasanoviç - Valeyeva-Suleymanova Guzel Fuadovna,Drevneye İskustva Tatarii, Kazan 1987.
• İnternet Kaynakları
• http://real-kremlin.ru/no_saved (12.9.2018) http://vo-vremya.ru/stati/glavnye-stati/tajny-kazanskix-podzemelij/ (12.8.2018) https://history.wikireading.ru/139742 (12.8.2018) https://mestoprozhivaniya.ru/o-kazani/ (15.8.2018) http://www.gorodamira.biz/goroda/241-stolicy-zolotoj-ordy. html (12.8.2018) http://kazan-kremlin.ru/muzej-zapovednik/o-kremle/arheologiya/ (12.8.2018) https://realnoevremya.ru/articles/34255 10.9.2018) http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesFarEast/CentralAsia_MapAD1501. htm (10.9.2018) https://realnoevremya.ru/articles/34763 (5.10.2018) http://www.iske-kazan.ru/arkhitektura-kazani/176-bashnya-syuyumbike- domysly-slukhi (5.10.2018) https://realnoevremya.ru/articles/32425 (5.10.2018) http://totalgid.com/kazan/razvlecheniya/id377423/ (5.10.2018) https://tr.wikipedia.org/wiki/Kremlin (7.11.2018)