HATTAT SAMİ EFENDİ'NİN TOPKAPI SARAYI MÜZESİ KÜTÜPHANESİ'NDEKİ CELÎ SÜLÜS YAZI KALIPLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 23, 100 - 127, 01.12.2022

Mahmut Sami Kanbaş

Öz

Ortaya koyduğu eserlerle hat sanatı bakımından unutulmayacaklar arasında bulunan Sami Efendi, Osmanlı-hat geleneğinin 19. asırdaki önemli halkalarından biridir. Kendisi 1838-1912 yılları arasında yaşamış, celî sülüste Mustafa Râkım ekolünü, celî ta’lîkte Yesârîzâde Mustafa İzzet tarzını en mükemmel şekilde temsil etmiş ve yüzlerce hattat yetiştirmiştir.
Aklâm-ı sitte olarak isimlendirilen hat çeşitlerinin tamamını yazacak güce sahip olan Sami Efendi’nin bilinen veya bilinmeyen yüzlerce celî levhası vardır. Bunlar arasında, özellikle Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, GY 4, GY 98 ve GY 81’de bulunan yazı kalıpları, bu alanda çalışma yapan herkesin ilgisini çekmiştir. Bu yazı kalıpları hattatın bizzat elinden çıkması bakımından önemlidir. Bununla birlikte eserlerinde yaptığı ince veya kaba tashihler onun yarım asır devam eden sanat serüvenini göstermektedir.
Bu çalışmada bir yazı kalıbının hazırlanma safhaları incelenmiş, ayrıca Sami Efendi’nin TSMK’de muhafaza edilen celî sülüs yazı kalıpları üzerinde estetik tahliller yapılarak eserler arasındaki farklara işaret edilmiştir. İncelenen yazı kalıpları, hat sanatıyla meşgul olanlar için vazgeçilmez önemli örneklerdendir. Hattatın özellikle son yıllarında kaleme aldığı çalışmalarını ise, hat sanatının şaheserleri arasında saymak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sami Efendi, Hat Sanatı, Hattat, Celî Sülüs, Yazı Kalıbı, İğneleme, Zırnık Mürekkebi

AN EVALUATION ON JALI THULUTH LETTERING PATTERNS IN THE TOPKAPI PALACE MUSEUM LIBRARY OF CALLİGRAPHER SAMİ EFENDİ

Öz

Calligrapher Sami Efendi, who is among the unforgettable in terms of calligraphy with his works, is one of the important rings of the Ottoman-calligraphy tradition in the 19th century. He lived between 1838-1912, represented Mustafa Râkım school in jalî thuluth and Yesârîzâde Mustafa İzzet style in jalî ṭa’liq and trained hundreds of calligraphers.
Sami Efendi who could write in all six styles of calligraphy known as Aqlām al-Sitta, has hundreds of known or unknown celi plates. Among these, especially the writing patterns found in the Topkapı Palace Museum Library, GY 4, GY 98 and GY 81 have attracted the attention of everyone working in this field. These writing patterns are important in that they came out of the hand of the calligrapher himself. However, the fine or rough corrections he made in his works show his artistic adventure that continued for half a century.
In this study, the writing patterns stages of a script were examined, and the differences between the works were pointed out by making aesthetic analyzes on the celi thuluth scripts of Sami Efendi, which were preserved in Topkapi Palace Museum Library. The writing patterns examined are important and indispensable models for those who are engaged in calligraphy. It is possible to count the works of the calligrapher, especially in his last years, among the masterpieces of calligraphy.

Anahtar Kelimeler

Sami Efendi, Islamic Calligraphy Art, Calligrapher, Jali Thuluth, Writing Pattern, Pinning, Orpiment Ink

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2016.
• Derman, M. Uğur. Emin Barın ve Koleksiyonu. İstanbul: Boyut Yayıncılık, 2010.
• Derman, M. Uğur. Eternal Letters. Çev. İrvin Cemil Schick. Sharjah: Sharjah Museum of İslamic Civilization, 2009.
• Derman, M. Uğur. Harflerin Aşkı: Kerem Kıyak ve Mustafa Balcı Koleksiyonlarından. Editör M. Sami Kanbaş. 1. bs. İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yayıncılık, 2014.
• Derman, M. Uğur. İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı. Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul: IRCICA, 1992.
• Derman, M. Uğur. Medresetü’l-Hattâtîn Yüz Yaşında. İstanbul: Kubbealtı, 2015.
• Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi: 1. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2011.
• Derman, M. Uğur. Türk Hat San’atından Seçmeler. Ed. M. Sami Kanbaş. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi, 2017.
• Derman, M. Uğur. Yeni Cami Çeşme ve Sebîli’nin Kitâbesi. İstanbul: Meşk Yayıncılık, 2011.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar. Yay. Haz. Mahmut Sami Kanbaş. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Mahmud Suadâ. “Mahmud Suadâ’nın Notları”, t.y. M. Uğur Derman.
• Müstakimzade, Süleyman Sadeddin. Tuhfe-i hattâtîn. İstanbul, 1928.
• Okyay, Necmeddin. “Necmeddin Okyay’ın Basılmamış Hâtıratı”, t.y. M. Uğur Derman.
• Ünver, A. Süheyl. “Zat-i Sami’lerini Ziyaret”. Sanat ve Kültür’de Kök Dergisi, 1982.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli. Yay. Haz. M. Uğur Derman. C. I-III. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1972-1989.
• Yılmaz, Abdülkadir. Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları. İstanbul: Damla Yayınevi, 2004.