MİLLÎ SARAYLAR RESİM MÜZESİ YAVER RESSAMLAR OSMAN NURİ PAŞA, HALİL PAŞA, ŞEKER AHMED ALİ PAŞA VE HÜSEYİN ZEKÂİ PAŞA KOLEKSİYONLARI

Yıl 2023, Sayı: 24, 150 - 191, 20.06.2023

Gülsen Sevinç Kaya , Ümit Kılınç

Öz

Osmanlı sarayının askerî alanda giriştiği yenilik arayışları sürecinde orduyu yeniden yapılandırma çabaları kurumsal ve teknolojik yenilikleri beraberinde getirmiştir. Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn ve Mekteb-i Harbiye-i Şâhâne gibi yeni askerî okullarda resim derslerinin ders programlarında yer alması, Asker Ressamlar olarak adlandırılan bir sınıfı oluşturmuştur. Asker ressamlardan bir kısmı Osmanlı sarayında Yâver Ressam olarak görev yapmışlardır. Yâver ressamlar, Osmanlı sarayının sanata ve sanatçıya verdiği önemi göstermektedir. Yaver ressamlığı, Sultan Abdülmecid döneminde (1839-1861) başlamıştır. Sultan Abdülaziz ile Sultan II. Abdülhamid dönemlerinde de devam etmiştir. Osman Nuri Paşa ilk yâver ressamdır. Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876) Osman Nuri Paşa(1825/1826-1903), Şeker Ahmed Ali Paşa (1841-1907),Yusuf Ziya Paşa (1840-1908) ve Halil Paşa (1852-1939) yâver olarak görev yapmışlardır. Sultan II. Abdülhamid döneminde Şeker Ahmed Ali Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa(1860-1919), Ahmed Emin (Servili) [Sururili] (Topçu Kaymakam) (1845-1901)ve Mustafa Vasfi Paşa(1857-1905) bu görevi yürütmüşlerdir.
Millî Saraylar Resim Müzesi’nde Osman Nuri Paşa, Halil Paşa, Şeker Ahmed Paşa ve Hüseyin Zekâi Paşa tematik bölümleri bulunmaktadır. Osman Nuri Paşa, Şeker Ahmed Ali Paşa ve Hüseyin Zekâi Paşa Harbiye kökenli asker ressamlardır. Halil Paşa, mühendishâne kökenlidir. Şeker Ahmed Ali Paşa ve Halil Paşa, Avrupa’da resim eğitimi alan asker ressamlardandır. Müze koleksiyonu; sarayın resim beğenisini, yâver ressamlığını, yâver ressamlığın işledikleri konuları ve üslûp özelliklerini yansıtmaktadır. Bu makale, yâver ressamların Millî Saraylar Resim Müzesi’ndeki eserlerini tanıtmanın yanı sıra Türk Resim Sanatı’ndaki öncü rollerinin de altını çizmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı sarayı, Yâver ressam, Osman Nuri Paşa, Şeker Ahmed Paşa, Halil Paşa, Hüseyin Zekai Paşa, Millî Saraylar, Türk Resmi

Kaynakça

• Aksel, Malik. “General Halil’in Ankara Halkevinde İkinci Resim Sergisi”, Ar Dergisi. Ankara: 7 (Temmuz 1937).
• Arsal, Oğur. Modern Osmanlı Resminin Sosyolojisi. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Artun, Deniz. Paris’ten Modernlik Tercümeleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Baloğlu, Hüseyin Avni. Şeker Ahmet Paşa’nın Sanatı ve Sanatçı Kişiliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, 2006.
• Bayraktar, Nedret. İstanbul Cam ve Porselenleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1982.
• Berger, John. “Şeker Ahmet Paşa’nın Bir Resmi Üstüne”, Sanat Çevresi. Çev. Cevat Çapan, 11 (1979).
• Boyar, Pertev. Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Devirlerinde Türk Ressamları. Ankara: Jandarma Basımevi, 1948.
• Cezar, Mustafa. “Şeker Ahmet Paşa’nın Tertiplediği Resim Sergileri”, Sanat Çevresi. 11 (Eylül 1979).
• Cezar, Mustafa. Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. Cilt 1-2. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Vakfı Yayınları, 1995.
• Çalışır, Deniz, Semra Ögel. “Osmanlı Resminde Mimesis: Şeker Ahmed Paşa’nın Resimleri Bağlamında Bir Değerlendirme”, İTÜ Dergisi. 2/1 (Aralık 2005).
• Çoker, Adnan. “Fotoğraftan Resim ve Darüşşafakalı Ressamlar”, Boyut Dergisi. Ankara: 2/9 (Ocak 1983).
• Daniş, Naci Sadullah. “Nasıl Muvaffak Oldular? Arzuhalci Çallı Nasıl Ressam Olabildi?”, Zaman. 28 Temmuz 1934.
• Dıranas, Muhip. “Şeker Ahmet Paşa”, Güzel Sanatlar. İstanbul: 4 (1942).
• Duben, İpek. Türk Resmi ve Eleştirisi (1880-1950). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Dürrüoğlu, Ayhan. Şeker Ahmet Paşa. İstanbul: Gümüş Dizgi Yayınları, 1977.
• Erol, Turan, Günsel Renda. Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı. Cilt 1, İstanbul: Tiglat Yayınları, 1980.
• Eser, Gülşah. Mekteb-i Harbiye’nin Türkiye’de Modern Bilimlerin Gelişmesindeki Yeri (1834-1876). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, 2005.
• Germaner, Semra. “Batıya Yolculuk Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni”, Batıya Yolculuk Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 2009.
• Germaner, Semra, Zeynep İnankur. Oryantalistlerin İstanbulu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2002.
• Giray, Kıymet. Türk Resim Sanatının Bir Asırlık Öyküsü. İstanbul: Rezan Has Müzesi, 2007.
• Göncü, T. Cengiz. Dolmabahçe Sarayı’nın İnşa Süreci, Mekân ve Teşkilatı. Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2015.
• Gören, Ahmet Kâmil. “19. Yüzyılda Paris’te Resim Eğitimi”, Antik & Dekor. 35 (1996).
• Gören, Ahmet Kâmil. “Askeri ve Sivil Okulların Türk Resim Sanatındaki İşlevi”, Antik & Dekor. 37 (1996), 62-70.
• Gören, Ahmet Kâmil. “Tıbbiye’den Ayrılıp Harbiye’ye Geçen ve Buradan Mezun Olan Ressam Şeker Ahmet Paşa (1841-1907) ve Sanatta Betimlemeye İlişkin Bir Değerlendirme”, Antik & Dekor. 39 (Şubat 1997).
• Gören, Ahmet Kâmil. Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi. İstanbul: Şişli Belediyesi, İstanbul Resim ve Heykel Müzeleri Derneği, 1997.
• Gören, Ahmet Kâmil. “Değişen Tarihsel Süreçler, Değişen Kavramlar Bağlamında Türk Resim Sanatı Tarihi Yazımına İlişkin Oluşan Sorular Üzerine Bir Deneme”, Değişen Tarihsel Süreçler, Değişen Kavramlar, Ankara Üniversitesi’nin 60. D.T.C.F.’nin 70. Kuruluş Yıldönümü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2008.
• Gören, Ahmet Kâmil. “(Şeker) Ahmed Ali Paşa’yı Yazmak”, Şeker Ahmed Paşa 1841-1907. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 2008.
• Gören, Ahmet Kâmil. “Türk Resminin Önemli Bir Odağı: Saray Koleksiyonu”, İhtişam ve Tevazu Padişahın Ressam Kulları. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 2012.
• Güler, Ayşenur. İbrahim Çallı. Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Batı Sanatı ve Çağdaş Sanat Programı, 2014, 12-13.
• Halil Edhem. Elvah-ı Nakşiye Koleksiyonu. İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1924.
• Hüseyin Haşim. “Ressam Şeker Ahmed Ali Paşa”, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi. İstanbul: 3 (1 Mart 1327).
• İmparatorluktan Portreler. Yay. Haz. Samih Rıfat. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 2010.
• İnay Erten, Özlem. Çok Yönlü Bir Kişilik Hüseyin Zekâi Paşa. Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Türk-İslam Sanatları Programı, 2018.
• İslimyeli, Nüzhet. Asker Ressamlar ve Ekolleri. Ankara: Asker Ressamlar Sanat Derneği Yayınları, 1965.
• Kaya, H. Katipoğlu. “19. Yüzyılın Sonunda Bazı Okulların Saraya Resim Sunması”, 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu 23-26 Kasım 2006 Bildiriler. İstanbul: Millî Saraylar, 2007.
• Kayaalp, Ali. Fethi Kayaalp’in 1963-2010 Dönemi Restorasyon Çalışmaları Kapsamında Türk Resminin Değerlendirilmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Batı Sanatı ve Çağdaş Sanat Programı, 2013.
• Kırpık, Cevdet. Osmanlı’da Şehzade Eğitimi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016, 106-107.
• Küçükerman, Önder. Dünya Saraylarının Prestij Teknolojisi: Porselen Sanatı ve Yıldız Çini Fabrikası. İstanbul: Sümerbank, 1987.
• Kürkman, Garo. Armenian Painters in the Ottoman Empire. Cilt 1, İstanbul: Matusalem Consulting and Publishing, 2004.
• Mahir, Banu. “Harbiye Mektebi’nin İlk Resim Hocası Joseph Schranz Hakkında Yeni Bilgiler”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi. İstanbul: 10 (1991).
• Mehmed Esad. Mir’at-ı Mekteb-i Harbiye. İstanbul: (Artin Asaduryan) Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1310/1894.
• Mehmed Esad. Mir’at-ı Mühendishâne-i Berri-i Hümâyun. İstanbul: Karabet Matbaası, 1312/1896.
• Ozanoğlu, Sönmez Gürışık. “Şeker Ahmet Paşa ve Türkiye’de İlk Resim Sergisinin 110. Yılı”, Yeni Boyut. 2/13 (1983), 1.
• Öner, Sema. Tanzimat Sonrası Osmanlı Saray Çevresinde Resim Etkinliği (1839-1923). Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, 1991.
• Öner, Sema. “Osmanlı Sarayı ve Yaver Ressamlar”, EJOS. Proceeding of the 11th International Congress of Turkish Art, August 23-28, 1999. Ed. M. Kiel N. Landman & H. Theunissen. Utrecht- The Netherlands: 4/55 (2001), 2.
• Özmen, Serkan. Atatürk’ün Yaverleri. Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2011.
• Öztürk, Zehra Güven. Imperial Painting Collection Through a Document Dating From 1890. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Koç Üniversitesi, 2008.
• Özyiğit, Halil. “1928 Tarihinde Halil Paşa ile Hayatı ve Sanatı Üzerine Yapılan Bir Söyleşi”, V. Uluslararası Genç Sanat Tarihçiler Sempozyumu, Sanatsal Göstergeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2013.
• Özyiğit, Halil. “İlk Devir Türk Ressamlarından Bir Kesit ve Resim Sanatına Katkıları”, Belgi Dergisi. Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 22 (Yaz 2021).
• Polat, Nâzım Hikmet. “Ölümünün 40. Yılı Münasebetiyle Yahya Saim Ozanoğlu’nun Yayımlanmamış Eserleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları. 11 (2002), 10-11.
• Renda, Günsel. “Portrenin Son Yüzyılı”, Padişahın Portresi / Tesavir- i Âl-i Osman. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
• Renda, Günsel. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul’da Batı Tarzında Resim: Yeni Denemeler, Yeni Teknikler”, Büyük İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: İBB Kültür Yayınları, 2015.
• Roberts, Mary. İstanbul Karşılaşmaları; Osmanlılar, Oryantalistler ve 19. Yüzyıl Görsel Kültürü. Çev. Zeynep Rona. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Sarıdikmen, Gül. “Ressam Halil Paşa”, Uluslararası VI. Üsküdar Sempozyumu, 6-9 Kasım 2008. Cilt 1, İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2009.
• Sevinç Kaya, Gülsen. “Padişahın Ressam Kulları”, İhtişam ve Tevazu Padişahın Ressam Kulları. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 2012.
• Sevinç Kaya, Gülsen. “Sultan Abdülaziz ve Döneminin Resim Sanatı”, Millî Saraylar Sanat-Tarih-Mimarlık Dergisi. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 17 (2019).
• Sinanlar, Seza. Pera Ressamları-Pera Sergileri: 1845-1916. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2010.
• Sözel (Hekimoğlu), Selma. “Ressam Halil Paşa”, Sanat Çevresi Dergisi. İstanbul: 73 (Kasım 1984).
• Şehabeddin. “Türk Ressamları: Ahmed Ali Paşa”, Millî Mecmua. 15 (1924), 236-238.
• Şehabeddin. “Türk Ressamları: Zekâi Paşa”, Millî Mecmua. 16 (1924), 252-254.
• Şehabeddin. “Türk Ressamları: Yusuf Ziya Paşa”, Millî Mecmua. 18 (1924), 284-286.
• Şehabeddin. “Türk Ressamları: Nuri Paşa”, Millî Mecmua. 19 (1924), 300-301.
• Şişman, Adnan. Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839- 1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
• Tansuğ, Sezer. “Resim Sanatımızda Ortaya Çıkan Bir Gerçek: 19. Yüzyıl Sonu Türk Foto Yorumcuları”, Sanat Çevresi Dergisi. İstanbul: 23 (Eylül 1980).
• Tansuğ, Sezer. “1820-1920 Pentürde İstanbul Sergisi”, Sanat Çevresi Dergisi. İstanbul: 44 (Haziran 1982).
• Tansuğ, Sezer. Halil Paşa. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1994.
• Tansuğ, Sezer. Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1991.
• Terzi, İhsan. Mehmet Esad’ın Mi’rat-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayun ve Mi’rat-ı Mekteb-i Harbiye Adlı Eserlerine Göre 19. Yüzyıl Türk Resmi. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim-İş Eğitimi Bölümü, 1988.
• Terzi, İhsan. “Halil Paşa’nın Askeri Eğitim-Öğretimi ve Resim Sanatı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 9, 1994.
• Thalasso, Adolphe. Osmanlı Sanatı Türkiye’nin Ressamları. İstanbul: İBB Yayınları, 2008.
• Tollu, Cemal. Şeker Ahmed Paşa. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1967.
• Toros, Taha. “Halil Paşa”, Antik & Dekor. 45 (1998).
• Turgut, Naciye. “Üsküdarlı Yaver Ressamlardan: Hüseyin Zekâi Paşa”, Üsküdar Sempozyumu VI, 6-9 Kasım 2008. Cilt 1, İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2009.
• Ürekli, Fatma. “Leh Asıllı Stanislaw Chlebowski’nin Osmanlı Saray Ressamı Olarak İstihdamı ve Ayrılışı,” İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi. 71 (2020).
• Üren, Eşref. “Şeker Ahmed Paşa”, Ülkü: Millî Kültür Dergisi. Ankara: 21 (1942).
• Yetik, Sami. Ressamlarımız. İstanbul: Marifet Basımevi, 1940.