MİLLÎ SARAYLAR KOLEKSİYONU’NDAKİ ÖRNEKLERLE KAZGANDAN KAZANA

Yıl 2024, Sayı: 26, 149 - 161, 10.06.2024

Gül Fatma Koz Gül

Öz

Kazanlar kimi zaman gücün, kimi zaman da zenginliğin bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Yeniçeri Ocağı ile ilişkilendirilen kazanlara atfedilen rivayetler, kazanlara göstergebilimsel olarak ayrı mânâlar katmıştır. Yeme içme kültürünün sadece beslenmeden ibaret olmadığının, aynı zamanda kültürel bir olgu olarak da bazı olayları etkilediğinin bir örneği olarak kazanlar, günümüzde hâlâ eskimeyen yapım teknikleri ve kullanım alanlarıyla önemlerini korumaktadır.
Millî Saraylar Mutfak Araçları Koleksiyonu’nda yemeklerin hazırlığında ve pişirilme aşamalarında kullanılmış çok çeşitli mutfak araç gereçleri bulunmaktadır. Bu araç gereçlerin ebat olarak en büyüklerinden olan kazanlar, bir mutfak malzemesi olmanın ötesinde, taşıdıkları manevi anlamlarla da diğer araç gereçler arasında ön plana çıkmaktadır.
Bu makalede Türklerin en eski yurtları olan Orta Asya’ya yerleştikleri dönemden günümüze dek kullandıkları bilinen kazanların işlevleri, kullanım alanlarına göre farklılık gösteren formları, bir kültürel motif olarak gündelik hayattaki yerleri ve kazan kelimesinin etimolojisi incelenmiş; son olarak da Millî Saraylar Koleksiyonu’nda yer alan kazan örnekleri üzerinden genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Millî Saraylar Koleksiyonu, Topkapı Sarayı, Mutfak Araçları, Yeniçeri Ocağı, Hacı Bektâş-ı Velî, Kazan, Tören Kazanları, Kirdan, Bakırcılık

Kaynakça

• Acar, Serkan. “Kazan Adının Kökeni”, Karadeniz Araştırmaları. 26 (2010), 27-33.
• Akar, Metin. Taykazan: Taykazan ve Etrafında Oluşan Halk Kültürü, Taykazanın Rusya Macerası, Belgeler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2017.
• Atasoy, Sümer. Geleneksel Bakır Kaplar: Semahat ve Nusret Arsel Koleksiyonu. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi, 2013, 26.
• Bice, Hayati. Pîr-i Türkistan’ın İzinde Hoca Ahmet Yesevî. Ed. Erhan Güngör. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011, 300.
• Coşar, A. Mevhibe, Bahadır Güneş. “Derleme Sözlüğünde Kap Kacak-Eşya Adları”, Mutfak Gereçleri Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2017, 101.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Orta Çağdan 20. Yüzyıla. Çev. Elif Kılıç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011, 293.
• Karaağaç, Günay. “Kazan”, Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008, 472.
• Karpuz, Emine. “Anadolu’daki Geleneksel Süslemeli Bakır Mutfak Kaplarının Tasarımı”, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri-Maddi Kültür. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, 266.
• Kayaoğlu, İ. Gündağ, Oktay Belli. “Trabzon Bakırcılığı”, Bir Tutkudur Trabzon. Ed. İ. G. Kayaoğlu, Ö. Civaoğlu, C. Akalın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997, 463.
• Kayaoğlu, İ. Gündağ, Oktay Belli. Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi / Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri. İstanbul: Sandoz Yayınları, 1993, 62.
• Kayaoğlu, İ. Gündağ. “Bakır Bir Dergâh Kazanı”, Sanat Tarihi Yıllığı. 9-10 (Ocak 1981), 191-194.
• Koca, Şevki. Bektaşî Kültür Argümanlarına Göre Yeniçeri Ocağı ve Devşirmeler: Öndeng Songung Gürgele. İstanbul: Can Yayınları, 2000, 23-26.
• Köprülü, M. Fuad. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1981, 170-171.
• Özey, Betül. Bektâşilik-Yeniçeri Ocağı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı İslâm Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı, 2013, 58.
• Palmer, J. A. B. “Yeniçerilerin Kökeni”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar. Çev. Mehmet Öz. Ankara: İmge Kitabevi, 2000, 483-485.
• Sami, Şemseddin. Kāmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdam, 1317, 1069.
• Uluumay, Esat. “Hamam Kültürü Üzerine”, Eski Hamam, Eski Tas. Haz. Mine Haydaroğlu, Nihat Tekdemir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009, 15.