MİLLÎ SARAYLAR KOLEKSİYONU’NDAKİ SANDUKA PÛŞÎDELERİ

Yıl 2024, Sayı: 26, 91 - 115, 10.06.2024

Kübra Baş , Ali Gözeller

Öz

Yaşayanların bu dünyadan göç etmiş sevdiklerine ve saygı duydukları kişilere yaklaşımlarının izleri, onlar için yaptırdıkları mezar yapılarında ve bu yapıları düzenleme biçimlerinde görülebilmektedir. Dünyanın farklı dönemlerinde, farklı coğrafyalardaki insanlar ölümle aralarından ayrılmış üyeleri için onları anmak maksadıyla muhtelif yapılar aracılığı ile somut düzenlemeler gerçekleştirmişlerdir. Mimarinin en eski örneklerinden bazılarının bu amaçla ortaya konulduğu görülmektedir.
Bu çalışmada, Osmanlı döneminde muhtelif türbelerde kullanılmış ve günümüzde Millî Saraylar İşleme Koleksiyonu’na kayıtlı yirmi beş parça pûşîde ele alınmıştır. Sözü edilen pûşîdelerin her biri ayrıntılı olarak incelenmiş ve edinilen bilgiler doğrultusunda pûşîdelerin dönemleri, tezyinatları, yazı stilleri, kumaş türleri ve işleme tekniklerine dair detaylı bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sanduka Pûşîdesi, Merkad, Tekstil, Osmanlı, Millî Saraylar Koleksiyonu, İşleme, Kâbe, Türbe

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• 1. Hazine-i Hassa Nezareti - Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d.)
• 2. İradeler - İrade-i Dâhiliye (İ.DH.)
• 3. Maliye Nezareti - Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.)
• 4. Topkapı Sarayı Arşivi - Topkapı Sarayı Arşivi Evrak (TSMA.E.)
• Barışta, H. Örcün. “Osmanlı Hanedan Türbelerinden Bazı İşlemeli Çocuk Sanduka Kılıflarının Türk Sanatına Katkıları”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2012, 583-588.
• Barışta, H. Örcün. Türk İşlemelerinden Teknikler. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Barışta, H. Örcün. Türk El Sanatları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Genişletilmiş III. Baskı, Cilt 1-2, 2015.
• Barışta, H. Örcün. Osmanlı İmparatorluk Dönemi Türk İşlemelerinden Örnekler. Ankara: Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası, 1981.
• Bayındır, Nevra. “Osmanlı Kültüründe Sanduka Örtüsü Geleneği ve II. Mahmut Sanduka Örtüsü”, Hars Akademi Uluslararası Kültür Sanat Mimarlık Dergisi Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı. 5 / 3 (2002), 400-429.
• Berk, Süleyman. Hattat Mustafa Râkım’da Celî Sülüs ve Tuğra Estetiği. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• Bozkurt, Nebi. “Sanduka”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Çıpan, Mustafa. Hz. Mevlâna’nın Türbesi ve Pûşîdeleri (Sanduka Örtüleri). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2020.
• Daş, Ertan. Erken Dönem Osmanlı Türbeleri. İstanbul: Gökkubbe, 2007.
• Demirbağ, İlknur. “Geleneksel Türk Kadın Giyiminde Dival İşi ve Örnekleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 9 / 18 (2016), 291-296.
• Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi: 4. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2021.
• Derman, M. Uğur. Ömrümün Bereketi: 3. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2019.
• Emecen, Feridun M. “Rumeli Fâtihi Süleyman Paşa’ya Dair Bazı Meseleler ve Notlar”, Avrasya İncelemeleri Dergisi. 6 / 1 (Aralık 2017), 1-8.
• İpek, Selin. “Osmanlı’da Sandukalara Örtü Örtme Geleneği ve Eyüp Sultan Haziresi’ndeki Taş Lahit”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu IX Tebliğler. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2005, 322-337.
• Keskiner, Cahide. Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler: Hatai. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Ketencioğlu, Emine. “Eyüp Sultan’da Adile Sultan Türbesi’ndeki Puşide Örnekleri”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu, III Tebliğler. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2000, 250-261.
• Önkal, Hakkı. Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1996.
• Önkal, Hakkı. Osmanlı Hanedan Türbeleri. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Önkal, Hakkı. Selçuklu-Osmanlı Sultanları ve Türbeleri. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1999.
• Özer Demirli, Ayça, Nurten Öztürk. “19. Yüzyıl Osmanlı Sarayı’nda Kahve İkram Töreni”, Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, 2011.
• Özer, Murat. Ayasofya’nın Nişânesi Kazasker Mustafa İzzet. İstanbul: Kuveyt Türk Katılım Bankası Yayınları, 2020.
• Pekin, Ersu (ed.), “Kahve Puşidesi”, Bir Taşım Keyif, Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Topkapı Sarayı Müzesi Türk Kahvesi ve Kültürü Araştırmaları Derneği, 2015.
• Sâmi, Şemseddin. Kamûs-ı Türkî. Çev. Nihal Metin. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017, 362.
• Ünver, Süheyl A. “Hattât Mustafa Râkım Efendi 1757-1826”, Tarih Dünyası. 7 (1950), 271-275.
• Ünver, Süheyl A. Hattât Mustafa Râkım Efendi. İstanbul: Kemal Matbaası, 195 3.