YILDIZ SARAYI'NDA KAHVE

Yıl 2024, Sayı: 27, 99 - 111, 24.12.2024

Kemalettin Kuzucu

Öz

Sultan II. Abdülhamid, çok sevdiği kahveyi Yıldız Sarayı’nın hareminde, ofislerinde, kütüphanesinde, devasa bahçesinin muhtelif yerlerinde, köşklerinde ve göl kenarında sıklıkla içmiştir. Bu yüzden saray yerleşkesindeki yapıların birçoğuna kahve ocağı yapılmıştır. Padişah’ın yerli ve yabancı misafirlerine sunduğu ikramların başında da kahve gelmiştir. Emrinde bir kahvecibaşı ile ortalama bir düzine kahveci çalışmıştır. Sarayın Harem kısmında da kahveci kadın ustalar bulunmuş ve burada törensel bir kahve içme geleneği yaşatılmıştır. Kahve takımları, hem saray mutfağının hem de sultanların çeyizlerinin vazgeçilmezi olmuştur. Padişah, Saray bahçesine Yıldız Çini Fabrika-i Hümâyûnu’nu inşa ettirmiştir. Burada üretilen zarif fincan ve kahve takımlarını yabancı devlet adamlarına ve diplomatlara hediye etmek suretiyle Türk sanayisini ve ülkenin gücünü dünyaya tanıtmayı hedeflemiştir. Bu dönemde Brezilya kahvesi dünya pazarını ve İstanbul piyasasını ele geçirse de
Yemen kahvesinden vazgeçmemiştir. Yerli kahve üretimini arttırmak için imparatorluğunun çeşitli bölgelerinde deneme ekimleri yaptırdıysa da sonuç alınamamıştır. Tanıkların ifadelerine göre, Sultan II. Abdülhamid son nefesini vermeden önce kahve istemiş ve birkaç yudum aldıktan hemen sonra vefat etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yıldız Sarayı, II. Abdülhamid, Türk kahvesi, Kahvecibaşı, Kahve Ocağı, Kahve Takımları, Kahve Sunumu, Harem

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Evrak Kalemi Evrakı (A.VRK), nr. 732/5
• Bâbıâli Evrak Odası (BEO), nr. 1678/125796, 1730/129742
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT), nr. 1508/7, 2547/170
• Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d), nr. 6861, 7658, 8335, 31261
• Hazine-i Hasa İradeleri (HH.İ), nr. 69/5, 155/19, 173/17, 204/29, 216/69
• İrade Dahiliye (İ.DH), nr. 862/68993, 1004/79252, 1177/91998, 1384/38, 1388/27
• İrade Mâbeyn-i Hümâyûn (İ.MBH), nr. 4/2
• İrade Maliye (İ.ML), nr. 4/18
• İrade Taltifat (İ.TAL), nr. 49/16, 90/37, 172/17, 210/57, 246/5, 356/8, 357/38
• İrade Tekaüt Sandığı (İ.TKS), nr. 16/48
• Mâbeyn-i Hümâyûn Evrakı (MB), nr. 199/26, 198/102, 198/124, 200/60, 585/43, 666/93
• Mâbeyn-i Hümâyûn İradeleri (MB.İ), nr. 64/141, 66/36, 84/15, 103/136
• Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML.EEM), nr. 227/57, 433/90
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), nr. 344/47, 998/62
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TSMA.e), nr. 265/19
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), nr. 23/3, 42/205, 43/1
• Yıldız Perakende Arzuhaller ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ), nr. 36/80
• Yıldız Perakende Başkitabet Dâiresi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), nr. 3/32, 39/29, 45/86
• Yıldız Perakende Şehremaneti Maruzatı (Y.PRK.HH), nr. 27/23
• Yıldız Perakende Sıhhiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.SH), nr. 6/59
• Yıldız Perakende Serkurenalık Evrakı (Y.PRK.SRN), nr. 5/9
• Yıldız Perakende Zaptiye Maruzatı (Y.PRK.ZB), nr. 5/39, 12/56, 18/71, 23/108
• II. Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. Haz. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay. Cilt I. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Akyıldız, Ali. Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2024.
• Ali Said, Saray Hatıraları: Sultan Abdülhamid’in Hayatı. Haz. Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: Nehir Yayınları, 1984.
• Aydoğan, Nesrin. “1892-1920 Yılları Arasında Üretilmiş Bazı Yıldız Porselenlerinin Biçim ve Bezeme Özellikleri”, 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler. Ed. Kemal Kahraman. Cilt II, İstanbul: TBMM Millî Saraylar, 2007, 234-248.
• Cox, Samuel Sullivan. Bir Amerikan Diplomatının İstanbul Anıları 1885-1887. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Demiray, Gökçe. “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı- Alman İlişkileri ve Alman İmparatorunun Ziyafetleri”. Millî Saraylar. 6 (2010):125-134.
• Demirli, Ayça Özer, Nurten Öztürk. “19. Yüzyıl Osmanlı Sarayında Kahve İkram Töreni”, Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve. İstanbul: Millî Saraylar Daire Başkanlığı. 2011: 37-48.
• Georgeon, François. Sultan Abdülhamid. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Homer Kitabevi, 2006.
• Gümüş, Müjde Dila. “II. Meşrutiyet Döneminde Yıldız Sarayında Gerçekleştirilen Mimari Müdahaleler (1909-1914)”, Art-Sanat. 15 (2021): 93-108.
• İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamid Kaiser II. Wilhelm. Haz. İlona Baytar, İstanbul: Millî Saraylar Daire Başkanlığı, 2009. İrtem, Süleyman Kâni. Bilinmeyen Abdülhamid: Hususi ve Siyasi Hayatı. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. Cilt I, İstanbul: Temel Yayınları, 2003.
• Kocaışık, Dilruba. II. Abdülhamid’in Yıldız Sarayı: Mimari Mekânlar ve Dönemin Fotoğraflardaki Temsili. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: YTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019.
• Kutluoğlu, M. Hanefi, Murat Candemir. Bir Cihan Devletinin Tasfiyesi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2010.
• Kuzucu, Kemalettin, M. Sabri Koz. Türk Kahvesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Marmara, Tuba. Yıldız Porselen Vejvut Serisi İle Wedgwood Jasper Serisi Ürünlerinin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019.
• Osman Nuri. Abdülhamid-i Sânî ve Devr-i Saltanatı: Hayat-ı Mahsusası ve Siyasiyyesi. Cilt II, İstanbul: Kitaphane-i İslam ve Askerî, 1327.
• Osmanoğlu, Ayşe. Babam Sultan Abdülhamid (Hâtıralarım). Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
• Rilke, Anna Grosser. Avrupa Saraylarından Yıldız’a İstanbul’da Bir Hoş Sada. Çev. Deniz Banoğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Serin, Sinem. Yıldız Çini/Porselen Fabrikası. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y. Tarihi Odalar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1954.
• Tahsin Paşa. Sultan Abdülhamid: Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları. 4. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1996.
• Tarım, Zeynep. “Osmanlı Devlet Teşrifatında Kahve İkramı”, Bir Taşım Keyif: Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü. Ed. Ersu Pekin. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı-Topkapı Sarayı Müzesi- Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 2015: 199-215.
• Tufan, Ömür. “Sultanların Topkapı Sarayındaki Kahve Fincanları”, Tüm Zamanların Hatırına Sarayda Bir Fincan Kahve. İstanbul: Millî Saraylar Daire Başkanlığı, 2011: 91-101.
• Uçan, Lale. “Bir Sultan Ailesinin İnşası: Padişah II. Abdülhamid’in Kızlarından Nâile Sultan ve Damat Arif Hikmet Paşa’nın İzdivacı”. Tarih Dergisi. 75 /3 (2021):191-221.
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Kırk Yıl. Haz. Şemsettin Kutlu, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1987.
• Whitman, Sidney. Turkish Memories. London: William Heinemann, 1914.