Beyazperdede Karanlık Alanlar: Türk Sinemasında Dijital Çağın Temsilsizliği Üzerine Kuramsal Bir Çözümleme

Yıl 2025, Sayı: 1, 42 - 64

Cansu Arısoy Gedik

Öz

Bu makale, dijital çağın iletişimsel krizlerinin —gözetim, mahremiyetin çözülmesi, dijital kimliklerin inşası, siber zorbalık ve algoritmik yönlendirme— Türk sinemasında çoğunlukla temsil edilmediğini tartışmaktadır. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen çalışmada, beş tematik kod doğrultusunda seçilen beş film incelenmiş; temsil eksikliği, yalnızca estetik bir tercih değil, aynı zamanda söylemsel ve ideolojik bir yönelim olasılığı olarak ele alınmıştır. Kuramsal çerçeve, Hall’un temsil kuramı, Althusser’in ideolojik aygıtlar yaklaşımı, Foucault’nun panoptik denetim çözümlemesi ve Zuboff’un gözetim kapitalizmi kavramsallaştırmasına dayanmaktadır. Bulgular, Türk sinemasının teknolojik açıdan gelişmiş bir görsellik sunmasına karşın, dijital çağın birey üzerindeki yapısal etkilerine sınırlı biçimde yer verdiğini göstermektedir. Bu durum, teknik bir yetersizlikten ziyade, kültürel normların ve egemen söylemlerin etkisiyle şekillenen bir seçicilik eğilimine işaret etmektedir. Bağımsız sinemadaki bazı yapımlar, bu sessizlik eğilimine karşı eleştirel anlatı olanakları geliştirmektedir.
Çalışma, nitel eleştirel söylem analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiş olup, 2004–2024 yılları arasında üretilen beş film örneklemiyle sınırlıdır. Bulgular bu örneklem üzerinden yorumlanmış; sonuçların tüm Türk sinemasına genellenemeyeceği belirtilmiştir.
Sonuç olarak makale, dijital çağın kriz temalarına yönelik temsilsizliği, sinemasal düzeyde oluşan kültürel ve ideolojik bir sessizlik eğilimi olarak ele almakta; bu sessizliğin işleyişine ilişkin eleştirel bir farkındalık geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Sineması , Dijital Çağ , İdeolojik Aygıtlar , Teknofantezi , İletişimsel Krizler

Dark Areas on the Silver Screen: A Theoretical Analysis of the Non-Representation of the Digital Age in Turkish Cinema

Öz

This article examines how the communicative crises of the digital age — surveillance, the dissolution of privacy, the construction of digital identities, cyberbullying, and algorithmic control — remain largely unrepresented in Turkish cinema. Employing a qualitative research approach, the study analyses five films selected according to five thematic codes, considering the absence of representation not merely as an aesthetic choice but as a potential discursive and ideological orientation.
The theoretical framework draws upon Hall’s theory of representation, Althusser’s concept of ideological state apparatuses, Foucault’s analysis of panoptic surveillance, and Zuboff’s conceptualization of surveillance capitalism. The findings indicate that, although Turkish cinema often employs advanced visual technologies, it tends to offer limited engagement with the structural and personal implications of the digital age. This tendency may reflect not a technical constraint, but a selective orientation shaped by cultural norms and dominant discourses. A few independent productions, however, appear to challenge this pattern by constructing critical cinematic responses.
The study adopts a qualitative critical discourse analysis method and is limited to five films produced between 2004 and 2024. The findings are interpreted within this sample, and therefore the conclusions cannot be generalized to Turkish cinema as a whole.
In conclusion, the article approaches the lack of representation of digital-age crises as a culturally and ideologically conditioned tendency of silence, aiming to develop a critical awareness of how this silence operates within contemporary Turkish film narratives.

Anahtar Kelimeler

Turkish Cinema , Digital Age , Ideological Apparatuses , Technofantasy , Communicative Crises

Kaynakça

• Akser, M. (2013). Teknoloji duygulara karşı: Türk bilim kurgu filmi ve parodisi: G.O.R.A. bir uzay filmi. Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 10: Sinema ve Hayal (ss. 323–335). Bağlam Yayıncılık.
• Althusser, L. (1971). Ideology and ideological state apparatuses. In Lenin and philosophy and other essays (pp. 127–186). Monthly Review Press.
• Barthes, R. (1977). Image–music–text. Fontana Press.
• Cheney-Lippold, J. (2011). A new algorithmic identity: Soft biopolitics and the modulation of control. Theory, Culture & Society, 28(6), 164–181. https://doi.org/10.1177/0263276411424420
• Comolli, J.-L., & Narboni, J. (1971). Cinema/ideology/criticism. Screen, 12(1), 27–38. https://doi.org/10.1093/screen/12.1.27
• Couldry, N., & Mejias, U. A. (2019). The costs of connection: How data is colonizing human life and appropriating it for capitalism. Stanford University Press.
• Dönmez-Colin, G. (2008). Turkish cinema: Identity, distance and belonging. Reaktion Books.
• Fairclough, N. (2013). Critical discourse analysis: The critical study of language (2nd ed.). Routledge.
• Foucault, M. (1995). Discipline and punish: The birth of the prison. (A. Sheridan, Trans.). Vintage Books.
• Frow, J. (2016). Character and person. Oxford University Press.
• Güngör, M. V. (2016). Türk sinemasında bilim kurgu ve uzaylı kavramı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hall, S. (1997). Representation: Cultural representations and signifying practices. Sage.
• Holmes, T. (2017, July 27). Security and surveillance in film. Oxford Research Encyclopedia of Criminology. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190264079.013.196
• Koutsourakis, A. (2023). Cinema and surveillance capitalism. Continuum: Journal of Media & Cultural Studies, 37(4), 635–650. https://doi.org/10.1080/10509208.2022.2047145
• Marwick, A. E., & Boyd, D. (2014). Networked privacy: How teenagers negotiate context in social media. New Media & Society, 16(7), 1051–1067. https://doi.org/10.1177/1461444814543995
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed.). Sage Publications.
• Sontag, S. (2004). Regarding the pain of others. Farrar, Straus and Giroux.
• Telotte, J. P. (2001). Science fiction film. Cambridge University Press.
• Ustaoğlu, Y. (2012). Araf – Yönetmen Görüşü. Ustaoğlu Film. https://web.archive.org/web/20121227083715/http://www.ustaoglufilm.com/araf-gorus.asp
• Van Dijk, T. A. (1993). Principles of critical discourse analysis. Discourse & Society, 4(2), 249–283.
• Zimmer, C. (2011). Surveillance cinema: narrative between discipline and control. Surveillance & Society, 8(4), 427–439.
• Zuboff, S. (2019). The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at then frontier of power. PublicAffairs.