20. Yüzyıl Türk Tarihçiliğinde Osmanlı Şehri Araştırmaları

Yıl 2010, Sayı: 2, 66 - 80, 01.09.2010

Bedi Gümüşlü

Öz

Osmanlı şehri Türkiye’nin yakın geçmişinin araştırılmasında sosyal ve ekonomik tarihin önemli bir çalışma konusu olmasına rağmen, geçen yüzyılda Türk tarihçiliğinin bu konuya yeterince eğilmediği söylenebilir. Aslında sözkonusu alanda epey çalışma vardır, sorun çalışmaların sayısından çok niteliği ile ilgilidir. Önemli çalışmaların sayısı pek fazla değildir ve Türkiye’nin bugünkü şehirlerinin ve gündelik hayatının anlaşılması bir bakıma yakın tarihin bu konusunun anlaşılmasına bağlıdır

Anahtar Kelimeler

Şehir, Osmanlı şehri, mimari, sosyal ve ekonomik tarih

Ottoman City Studies in Turkish History Studies in 20th Century

Öz

Although the Ottoman city is a crucial subject of the research on near history of Turkey in social and economic history perspective, it could be said that in the last century, Turkish historians did not take this subject into consideration sufficiently. Actually, there are many studies in this area; the problem is not about the quantity, but the quality. There are not many considerable studies in this area. However it seems that understanding the cities of today’s Turkey and daily life of them depend on the undertanding of very near history of these cities

Anahtar Kelimeler

City, Ottoman city, architecture, social and economic history

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I (1243-1453), Cem Yayınevi, İstanbul, 1995.
• Aktüre, Sevgi, 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, 1978. .
• Aktüre, Sevgi, “16. Yüzyıl Ankarası Üzerine Bilinenler”, Ankara, IX, 28-29: 16-17. 1981.
• Barkan, Ömer Lütfi, “IV. Asrın sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatları- nın Tespit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar”, Tarih Vesikaları Dergisi, I, V: 326-340. İstanbul, 1942.
• Barkan, Ömer Lütfi, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, XXXIV, 136: 557-608. TTK Yayını, Ankara, 1970.
• Barkan, Ömer Lütfi, Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, (Yay. Haz.: Enver MERİÇLİ), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I ve II, (Çev.: M. Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi, Ankara, 1993 ve 1994.
• Cerasi, Maurice M, Osmanlı Kenti, (Çev.: Aslı Ataöv), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, DTCF Yayınları, Ankara, 1991.
• Doğru, Halime, XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, Afa Yayınları, İstanbul, 1992.
• Doğru, Halime, XVIII. Yüzyıla Kadar Osmanlı Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Görüntüsü, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1995.
• Emecen, Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası, Türk Tarih KurumuYayınları, Ankara, 1998.
• Ergenç, Özer, “1600-1615 Yılları Arasında Ankara İktisadi Tarihine Ait Araştırmalar, Türkiye İktisadi Tarihi Semineri, (Ed.: O. Okyar), 145-164, 1975.
• Ergenç, Özer, “XVII. Yüzyıl Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, I: 85-108, Ankara, 1980.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehirlerinde Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler”, VII. Türk Tarih Kongresi, 1266-1274, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1981.
• Ergenç, Özer, “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, LII, 203: 667-683. TTK Yayını, Ankara, 1988.
• Ergenç, Özer, 16. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Yayını, Ankara, 1994.
• Ergin, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkışafı, İstanbul Üniversitesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul, 1936.
• Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, C.I, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul, 1995.
• Farouqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev. Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1993.
• Farouqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (Çev. Elif Kılıç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
• Aktepe, Münir. (1958), “İstanbul Nüfus Meselesine Dair Bazı Vesika”, Tarih Dergisi, 13: 1-30.
• Aktepe, Münir. (1971), “İzmir Hanları ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi”, Tarih Dergisi, 25: 105-154.
• Aktüre, Sevgi. (1975), “17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, I: 1-17.
• Aktüre, Sevgi. (1978), 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti; Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Aktüre, Sevgi. (1981), “16. Yüzyıl Öncesi Ankarası Üzerine Bilinenler”, Ankara Dergisi, IX, 28-29: 33-52.
• Aktüre, Sevgi. (1985), “Osmanlı Devleti’nde Taşra Kentlerindeki Değişmeler”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 891-904.
• Aktüre, Sevgi. (1985), “19. Yüzyıl Sonunda ve 20. Yüzyıl Başında Çorum”, Çorum Tarihi, 123-165. (Ankara: Efa Yayınları).
• Aktüre, Sevgi. (1992), “Osmanlı Döneminde Ankara’nın Ticaret Merkezi Hanlar Bölgesi”, Ankara Konuşmaları, Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını.
• Aktüre, Sevgi. (1993), “19. Yüzyılda Muğla”, Tarih İçinde Muğla, 34-113, (ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını).
• Aktüre, Sevgi. (1994), “17. ve 18. Yüzyıllarda Ankara”, Ankara Ankara, (Derleyen: Enis Batur), Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Arıkan, Zeki. (1988), XV. ve XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Asarkaya, Halis [Cinlioğlu]. (1941), Osmanlılar Zamanında Tokat, Tokat: kendi yayını.
• Aslanoğlu, İnci. (1978), Tire’de Camiler ve Üç Mescit, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. (1958), Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskan ve Nüfusu, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1940), “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakan’a Mahsus İstatistik Defterleri I ve II”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, I: 20-59 ve II: 214-247.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1940), “Şark Ticaret Yolları Hakkında Notlar”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, I, 4: 448-456.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1942), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi, 2: 279-386.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1942), “XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve yiyecek Fiyatlarının Tespit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar”, Tarih Vesikaları, I, 5: 326-340; II, 7: 15-40; III, 9: 168-177.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1962 ve 1963), “Şehirlerin Teşekkül ve İnkışafı Tarihi Bakımından Osmanlı İmparatorluğu’nda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, 23, 1-2: 239-296.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1970), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, XXXIV, 136: 557-608.
• Barkan, Ömer Lütfi Ve Ayverdi, Ekrem Hakkı. (1970), İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayını.
• Batur, Enis (Derleyen). (1994), Ankara Ankara, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Batur, Enis (Derleyen), (1996), Bir Masaldı Bursa, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayatlı, Osman. (1960), “Bergama’da Türk-İslam Eserleri”, V. Türk Tarih Kongresi, 279-282. (Ankara: TTK Yayınları).
• Baykara, Tuncer. (1974), İzmir Şehri ve Tarihi, İzmir: kendi yayını.
• Belediyesi Yayınları. (1922)
• Ergin, Osman Nuri. (1996), İstanbul Şehreminleri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını. (1927)
• Eyice, Semavi. (1965), “Sultaniye-Karapınar’a Dair”, Tarih Dergisi, 20: 117-140.
• Faroqhı, Suraiya. (1976), “Ondokuzuncu Yüzyılın Başlarında Antalya Limanı”, VIII. Türk Tarih Kongresi, 1461-1471 (Ankara: TTK Yayınları).
• Faroqhı, Suraiya. (1979), “16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Aralıklarla kurulan pazarlar (İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın ve Menteşe)”, Gelişme Dergisi, 1978 Özel Sayı, 39-85.
• Faroqhı, Suraiya. (1980), “İstanbul’un İaşesi ve Tekirdağ-Rusçuk Limanı (16-17. Yüzyıllar)”, Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel sayısı.
• Faroqhı, Suraiya. (1980), “Taxation and Urban Activities in Sixteenth Century Anatolia”, International Journal of Turkish Studies, I, . 19-53.
• Faroqhı, Suraiya. (1980), “Textile Production in Rumeli and The Arab Provinces: Geographical Distribution and Internal Trade (1560-1650), Osmanlı Araştırmaları, I: 61-82.
• Faroqhı, Suraiya. (1984), “A Map of Anatolian Friday Mosques (1520-1535)”, Osmanlı Araştırmaları, 4: 161-173.
• Faroqhı, Suraiya. (1985), “Onyedinci Yüzyıl Ankara’sında Sof İmalatı ve Sof Atölyeleri”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, 41, 1-4: 237-259.
• Faroqhı, Suraiya. (1985), “Fatih Döneminden Evliya Çelebi Seyahatine Kadar Çorum”, Çorum Tarihi, 79-120. (Ankara: Efa Yayınları).
• Faroqhı, Suraiya. (1986), “16. Yüzyılda Osmanlı Müteşebbislerinin Sorunları: Özel Teşebbüsün Sınırları ve Osmanlı Devleti”, 5. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 209-216.
• Faroqhı, Suraiya. (1993), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev.: Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. (1981)
• Faroqhı, Suraiya. (1996), “Ortak İşliklerle Özel Evler Arasında XVIII. Yüzyıl Bursa’sında İşyerleri”, Bir Masaldı Bursa, 97-103. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhı, Suraiya. (1997), Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (Çev.: Elif Kılıç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1952), XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar-Mülkler- Mukataalar, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1955), “XVI. Asır Başlarında Kayseri Şehri ve Livası”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1956), “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti Li- vaları Şehir ve Kasabaları”, Belleten, XX, 78: 247-285.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1962), “XVI. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi”, Belleten, XXVI, 102: 293-337.
• Gökbilgin, M. Tayyib. (1968), “XVI. Asırda Karaman Eyaleti ve Larande (Karaman) Vakıf ve Müesseseleri”, Vakıflar Dergisi, VII: 29-38.
• Gökçen, İbrahim. (1946), Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (Hicri 954-1060), İstanbul: Cumhuriyet Halk Partisi Manisa Halkevi Yayını.
• Göyünç, Nejat. (1973), “Kanuni Devrinde Malatya Şehri”, VII. Türk Tarih Kongresi, 654-659. (Ankara: TTK Yayınları).
• Göyünç, Nejat. (1992), XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara: TTK Yayınları. (1969)
• Güçer, Lütfi. (1950), “XVIII. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, 13, 1-4: 397-416.
• Güçer, Lütfi. (1952), “Osmanlı İmparatorluğu Dahilinde Hububat Ticaretinin Tabi Olduğu Kayıtlar”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, XIII, 1-4: 79-98.
• Güçer, Lütfi. (1964), XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• İlgürel, Mücteba. (1972), “Sakız’da Türk Vakıfları”, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, I: 7-12.
• Ortaylı, İlber. (1997), “XIX. Yüzyılda Trabzon Vilayeti ve Giresun Üzerine Bazı Gözlemler”, Tarih Enstitüsü Dergisi, XV: 171-193.
• Ortaylı, İlber. (1998), “Yanya Vilayetinin Limanı Olarak 19. Asrın İkinci Yarısında Preveze”, Belleten, LXII, 233: 137-146.
• Öz, Mehmet. (1991), “Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağı’nda Nüfus 1455-1643”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, VI: 173-205.
• Öz, Mehmet. (1991), “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarih Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, 22: 429-439.
• Öz, Mehmet. (1994), “Tahrir Defterlerine Göre Vezirköprü Yöresinde İskan ve Nüfus (1485-1576), Belleten, LVIII, 219: 509-537.
• Öz, Mehmet. (1999), XV. ve XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: TTK Yayınları.
• Özdemir, Rıfat. (1986), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pay, salih. (1996), Bursa İvaz Paşa Külliyesi, Bursa: Eğit-San Yayınları.
• Sahillioğlu, Halil. (1964), “XVII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’da Tedavüldeki Sikkelerin Raici”, Belgeler, I, 2: 227-234.
• Sahillioğlu, Halil. (1979), “Onbeşinci Yüzyılın Sonu ile Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa’daki Kölelerin Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayı, 67-138.
• Sahillioğlu, Halil. (1980), “Onbeşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da İş ve Sanayi Hayatı: Kölelikten Patronluğa”, (Memorial Ömer Lütfi Barkan, Haz. R. Mantran), Bibliotheque de l’institut d’Etudes Anatoliennes d’ Istanbul, XXVIII: 179-188.
• Sümer, Faruk. (1992), Tirebolu Tarihi, İstanbul: Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayını.
• Şimşek, Rasim. (1993), Trabzon Belediye Tarihi, Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayını.
• Tanyeli, Uğur. (1987), Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. Yüzyıllar), İstanbul: İTÜ Yayınları.
• Tekeli, İlhan. (1971), Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehrin Kurumsallaşması Dış İlişkilerinin Yerleşme Teorileri İle Açıklanması Üzerine, Ankara.
• Tekeli, İlhan. (1971), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mekan Organizasyonundaki Değişmeler ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Bölgesel Politikası”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 45: 4-9.
• Tekeli, İlhan. (1980), “Anadolu’daki Kentsel Yaşantının Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar”, Toplum ve Bilim, 9-10: 36-65.
• Tekeli, İlhan. (1971), “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Kent Planlama Pratiğinin Gelişimi ve Kültürel Mirasın Korunmasındaki Etkileri”, İslam Mimari Mirasını Koruma Semineri, (İstanbul Bildirileri), 159-173.
• Tekeli, İlhan. (1971), “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskan Sorunu”, Toplum ve Bilim, 50: 49-71.
• Tekeli, İlhan. (1993), “Ege Bölgesinde Yerleşme Sisteminin 19. Yüzyıldaki Dönüşümü”, Üç İzmir, 125-141.
• Tekeli, İlhan. (1993), “1839-1980 Arasında İstanbul’un Planlama Deneyimleri”, İstanbul Dergisi, 4: 26-37.
• Tekindağ, Şehabettin. (1971), “Silifke”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 2: 141-152.
• Tekindağ, Şehabettin. (1975), “Yenicami Külliyesi”, Tarih Dergisi, 28-29: 166-190.
• Tunçdilek, Necdet. (1954), “Eskişehir Bölgesinde Yerleşme Tarihine Toplu Bir Bakış”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, 15: 189-208.
• Turan, Şerafettin. (1964), “1560 Tarihinde Anadolu’da yiyecek Maddeleri Fiyatlarını Gösteren Bir İran Elçilik Hey’eti Masraf Defteri”, AÜ DTCF Dergisi, XXII: 273-294.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1932), Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri, İstanbul.
• Ünal, M. Ali. (1989), XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara: TTK Yayınları.
• Yediyıldız, Bahaeddin. (1985), Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Yediyıldız, Bahaeddin Ve Üstün, Ünal. (1992), Ordu Yöresinin Tarihi Kaynakları, Ankara: TTK Yayınları.
• Yerasımos, Stefanos. (1995), “16. yüzyıl İstanbul Nüfusu”, Toplumsal Tarih, III, 14: 26-27.
• Yılmazçelik, İbrahim. (1995), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Ankara: TTK Yayınları.
• Yinanç, Refet Ve Elibüyük, Mesut. (1988), Maraş Tahrir Defteri 1563, Ankara: AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını.
• Ziyaoğlu, Rakım. (1971), İstanbul Kadıları-Şehreminleri-Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi 1453-1971, İstanbul.