Tek Parti Döneminde “Kıpti” Nüfusun İskânı ve Vatandaşlığa Kabulü Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2015, Sayı: 12, 32 - 45, 01.09.2015

Egemen Yılgür

Öz

Tek Parti döneminde uygulamaya konulan iskân politikaları öncelikle imparatorluk bakiyesi çok etnili nüfusun homojenleştirilmesini amaçlamaktadır. Bu bağlamda Kıpti-Çingene olarak adlandırılan peripatetik topluluklar da gerek yerleştirme gerekse vatandaşlığa kabul mevzuatı üzerinden bu politikalardan etkilenmişlerdir. Bu makalede dönemin iktidarınca “Türk soylu olmayan” ya da “Türkçe dışında başka diller konuşan” unsurlar arasında sayılan “Kıptilere” dönük iskân politikalarının özgünlükleri ve bu politikaların genel iskân siyasetleri ile ne ölçüde örtüştüğü tartışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kıpti, Çingene, Peripatetik, İskân, Erken Cumhuriyet, Tek Parti

An Overview on the Settlement and the Naturalization of “Kıpti” Population during the One-Party Era

Öz

The settling policies implemented during the One-Party period primarily aimed to homogenize the multi-ethnic population which was the remainder of the Empire. Peripatetic groups identified as “Kıpti-Çingene” were affected by these policies through the legislation of settling and naturalization. In this article, the distinctness of the settling policies implemented to “Kıptis” who were classified among “non-Turkic” elements and the “speakers of the other languages besides Turkish” by the government of the period and the similarities between these policies and the general settlement policies are discussed

Anahtar Kelimeler

Kıpti, Gypsy, Peripatetic, Settlement, Early Republican Period, The One Party Rule

Kaynakça

• Acton, Thomas. “Gypsylorism in the Far East”. Newsletter of Gypsy Lore Society, North American Chapter, 4, 1, 1981, 2-6
• Berland, Joseph C, Rao, Aparna. “Unveiling the Stranger: A New Look at Peripatetic Peoples”. Customary Strangers: New Perspectives on Peripatetic Peoples in the Middle East, Africa and Asia, Praeger, London, 2004, 1-30.
• Caferoğlu, Ahmet. “Erkilet Çerçilerinin Argosu Dilce”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV, 4, 1952, 331-344.
• Caferoğlu, Ahmet. Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Derlemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Cengiz, Mehmet Ali. Tarihi-Kültürü ve Sosyal Hayatı ile Tohma Havzası. Cengiz Kitabevi, Malatya 1987
• Çelik, Celaleddin. “Gökalp’in Bir Değişim Dinamiği Olarak Kültür-Medeniyet Teorisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 2006.
• Dündar, Fuat. İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskan Politikası (1913-1918). İletişim Yayınları, 2, İstanbul, 2002.
• Ginio, Eyal. “Neither Muslim nor Zimmis: The Gypsies (Roma) in the Ottoman State”. Romani Studies, 14, 2, 2004, 117-144.
• Hayden,Robert M. “The Cultural Ecology of Service Nomads”. The Eastern Anthropologist, 32, 4, 1979, 297-309.
• Hancock,Ian. “On Romani Origins and Identity”. The Romani Archives and Documentation Center, Aralık 2006, Alındığı adres: http://www.oocities.org/romani_life_society /indexpics/ HistoryOrigins.pdf, Erişim tarihi: 03.12.2014.
• İbn-i Haldun. Mukaddime. Dergah Yayınları, 2, İstanbul, 1988.
• Kasaba, Reşat. Bir Konar Göçer İmparatorluk. Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Marushiakova, Elena, Popov, Vesselin. Elena, Marushiakova, Vesselin, Popov. “The Bulgarian Gypsies-Searching Their Place in The Society”. Balkanologie, IV, 2, Aralık 2000, Alındığı adres: http://balkanologie.revues.org/323, Erişim tarihi: 03.12.2014.
• Matras,Yaron. Romani: A Linguistic Introduction. Cambridge University Press, Cambridge, 2004.
• Matras, Yaron. “Scholarship and the Politics of Romani Identity: Strategic and Conceptual Issues”. European Yearbook of Minority Issues, 10, 2003, 209-245, Alındığı adres: http://romani. humanities.manchester.ac.uk/virtuallibrary/librarydb//web/files/pdfs/354/Paper1.pdf; Erişim tarihi: 08.03.2014.
• Matras, Yaron. “The Role of Language In Mystifying And De-Mystifying Gypsy Identity”. The Role of Romanies, Liverpool University Press, Liverpool, 2004, 53-78.
• Matras, Yaron. “The State of Present Day Domari in Jerusalem”. Mediterranean Language Review, 11, 1999, 1-58.
• “Muhacir ve Mültecilerle Göçebelerin İskânı”. Cumhuriyet, 16 Mart 1948, 1.
• Nizamülmülk. Siyasetname. Dergah Yayınları, 3, İstanbul, 1995.
• Okely, Judith. The Traveller Gypsies; Cambridge University Press, 8, Cambridge, 1983, 7.
• Rao, Aparna. “The Concept of Peripatetics: An Introduction”. The Other Nomads, Böhlau, Köln, 1987, 1-34.
• Temo,İbrahim.İttihat ve Terakki Anıları. Arba, 2, İstanbul, 2000.
• “Umum Müdür Ali Galip Bey’in Gazetemize Beyanatı”. Cumhuriyet, 3 Eylül 1934, 2.
• Willems, Win, Lucassen, Leo. “Gypsies In The Diaspora? The Pitfalls of a Biblical Concept”. Social History, 33, 66, 2000, 251-269.
• Williams, Allen. “Dom of The Middle East: An Overview”. Kuri Journal, 1, 1, Ocak 2000, Alındığı adres: http://www.domresearchcenter.com/journal/11/dom.html; Erişim tarihi: 19.07.2014.
• Williams, Allen. “The Gypsies of Syria”. Kuri Journal, 1, 4, Yaz 2001,Alındığı adres: http://www. domresearchcenter.com/journal/14/syria4.html, Erişim tarihi: 19.07.2014.
• Voskanian, Vardan. “The Iranian Loan-Words in Lomavren, The Secret Language of The Armenian Gypsies”. Iran & The Caucasians, 6, ½, 2002, 169-180.
• Yıldırım, Faruk. Abdal Gizli Dili. Karahan Kitabevi, Adana, 2011.
• Yılgür, Egemen. Geç-Peripatetik Roman Tütün İşçilerinde Ücretli İstihdam ve Politizasyon Deneyimleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2014. Yararlanılan TBMM Tutanakları
• /335 numaralı iskân kanunu lâyihası ve İskân muvakkat encümeni mazbatası; TBMM Zabıt Ceridesi; Devre IV; Cilt 23; İçtima 3; 7 Haziran 1935; Alındığı adres: http://www.tbmm.gov.tr/ tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c023/tbmm04023065.pdf; Erişim tarihi: 23.7.2014.
• DENİZLİ MEBUSU YUSUF BEYİN, AŞAİRİ SEYYARENİN İSKÂNI HAKKINDA (6/21) NUMARALI TEKLİFİ KANUNİSİ; 28 Ağustos 1339; Alındığı adres: http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ TUTANAK/TBMM/d02/c025/tbmm02025110.pdf; Erişim tarihi:23.7.2014.
• Esbabı Mucibe Layihası; I/335 numaralı İskân kanunu lâyihası ve İskân muvakkat encümeni mazbatası; Sıra No 189; 2.5.1932; Alındığı adres: http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d04/c023/tbmm04023065.pdf; Erişim tarihi:23.7.2014.
• İskân kanunu muvakkat encümen mazbatası; 27.5.1934; Alındığı adres: http://www.tbmm. gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c023/tbmm04023065.pdf; Erişim tarihi:23.7.1934
• İSKÂN KANUN LÂYİHASI 1/812 İLE DENİZLİ MEBUSU YUSUF BEYİN; AŞAİRÎ SİYYARENİN SURETİ İSKÂNI HAKKINDA (2/61) NUMARALI TEKLİFİ KANUNİSİ VE DAHİLİYEİ İSKÂN VE MUVAZENE MALİYE ENCÜMENLERl MAZBATALARI; Sıra Numarası 214; Alındığı adres: http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d02/c025/tbmm02025110.pdf; Erişim tarihi:23.7.2014.
• TBMM ZABIT CERİDESİ; Devre I; Cilt 21; İçtima Senesi: 3; 28.6.1338 (1922); http://www.tbmm. gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c021/tbmm01021064.pdf; Erişim tarihi:23.7.2014.
• TBMM Zabıt Ceridesi; Devre II; Cilt 25; İçtima Senesi: III; Yüz Onuncu İçtima; 30.5.1926; Alındığı adres: http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c025/ tbmm02025110. pdf; Erişim tarihi:23.7.2014. Yararlanılan Arşiv Belgeleri
• BOA.C.ML. 331-13593. 03/L1226.
• BOA.MVL. 200-58. 07/Z1266.
• BOA.MKT.NZD. 35-5. 22/B/1267.
• BOA.MKT.NZD. 50-1. 06/CA/1268.
• BOA.MKT.MHM. 472-52. 23/ZA/1290.
• BOA.DH.MKT. 1222-1. 27/ZA/1325.
• BOA.DH.İD. 85-43. 23/N/1331.
• BOA.DH.EUM. 41-1. 01/L/1336.
• BOA.HR.SYS. 2821-4. 23/10/1851.