Ölüm Oruçları: Yaşamın Kutsallığı ve Direnme Hakkı İkileminde Bir Eylem Tarzı

Yıl 2017, Sayı: 15, 126 - 141, 01.04.2017

Mustafa Eren

Öz

Açlık grevleri/ölüm oruçları, evveliyatı olsa da özellikle 1980’li yıllarda Türkiye’nin gündemine girdi. Açlık grevleri sonucunda 1980-2006 yılları arasında 148 mahpus ve yakınının yaşamını yitirmesiyle beraber bir yandan açlık grevlerinin bir hak mı yoksa suç mu olduğu diğer yandan da zorla müdahale edilip edilemeyeceği tartışması başladı. Direnme hakkı konusunda Konfüçyüs’ten Gandhi’ye uzanan büyük bir külliyat söz konusu. Zorla müdahale konusunda ise 20. yüzyıl içerisinde devlet erki, sağlıkçılar ve hukukçular kendi bakış açılarını ortaya koyan birçok belge yarattılar. Direnme hakkı, bir insanın tıpkı “yaşam hakkı” gibi temel, vazgeçilemez ve devredilemez haklarından biridir. Direnme hakkının tanınması, zorla müdahale seçeneğini ortadan kaldırmaktadır. Zorla müdahale seçeneği, kişinin iradesini ve kendi bedeni üzerinde söz sahibi olma durumunu ortadan kaldırmakta, kişileri devlet erki karşısında nesneleştirmektedir. Açlık grevi/ölüm orucu, direnme hakkının kullanımı ve kişinin özne olmakta ısrarıdır

Anahtar Kelimeler

Açlık grevi, ölüm orucu, direnme hakkı, hapishane, mahpus

Death Fasts: A Kind of Action within the Dilemma between the Sanctity of Life and the Right to Resist

Öz

Hunger strikes/death fasts have been on the agenda of Turkey, especially in the 1980s, although it has a longer history. Between 1980 and 2006, 148 prisoners and their close relatives lost their lives. As a result of these hunger strikes, a discussion about hunger strike began on whether it is a right or a crime and whether a forced intervention is possible or not. There are numerous works dating from Confucius to Gandhi about the right to resist. In the 20th century, state authorities, healthcare professionals and lawyers have created many documents about forced intervention, which reveal their own point of view. The right to resist is one of the basic, indispensable and inalienable rights of a person, just as “the right to live”. The recognition of the right to resist removes the option of forced intervention. The option of forced intervention removes the will of a person and the right to decide on his/her own body objectifying him/her against the state power. The hunger strike/death fast is the use of the right to resist and the persistence of a person on being a subject

Anahtar Kelimeler

Hunger strike, death fast, right to resist, prison, prisoner

Kaynakça

• Avrupa Konseyi Biyotıp Sözleşmesi, Erişim Tarihi: 22 Eylül 2017, https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5013.html.
• Baker, Ulus. “Ölüm Orucu-Notlar”. Birikim, sayı: 88, (Ağustos 1996): s. 32-33.
• Boran, Bedia. “Açlık Grevi/Ölüm Orucuna Müdahale Sorunu ve Tıbbi ve Hukuki Yaklaşım”. Ankara Barosu Dergisi, yıl: 65,sayı: 3, (Yaz 2007): s. 96-104.
• Britanya Tabipler Birliği. İhanete Uğrayan Tıp. İstanbul: Cep Kitapları, 1996.
• Feyzioğlu, Metin. “Açlık Grevi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt: 43, (1993): s. 168.
• Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu. İstanbul: İmge Kitabevi, 2006.
• Gandhi, Mohandas K., H. David Thoreau. Sivil İtaatsizlik ve Pasif Direniş. Çev. C. Hakan Ars- lan, Fatma Ünsal. İstanbul: Vadi Yayınları, 2015.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. Çev. Semih Lim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Karataş, Dursun, vd. Direniş Ölüm ve Yaşam. İstanbul: Haziran Yayınevi, 1987.
• Kukul, Sinan. Bir Direniş Odağı Metris/Metris Tarihi, İstanbul: Yar Yayınları, 1998.
• Locke, John. Yönetim Üzerine İki İnceleme. Çeviren: Fahri Bakırcı. Ankara: Eksi Kitaplar, 2016.
• Marx, Karl, Friedrich Engels. Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri. Ankara: Sol Yayın- ları, 1998.
• Mısır, Mustafa Bayram. “Direnme Hakkı, Şiddet ve Ölüm Orucu Üzerine Bir Değini”. Ankara Barosu Dergisi, yıl: 65, sayı: 1(Kış 2007): s. 38-47.
• O’Hearn, Denis. “Açlık Grevi: İrlanda Deneyimi”. Bianet, (5 Kasım 2012).
• O’Hearn, Denis. Bobby Sands/Yarım Kalmış Bir Şarkı. Çev: Deniz Gedizlioğlu. İstanbul: Yor- dam Kitap, 2014.
• Öndül, Hüsnü. “1789 Fransız Devrimi ve Etkileri”. Ankara Barosu Dergisi, sayı: 4 (1989): s. 688
• Önok, Murat. “İnsan Hakları ve Türk Ceza Hukuku Açısından, İnfaz Kurumları ve Tutukev- lerindeki Açlık Grevlerine Müdahale Etme Yükümlülüğü ve Bunun İhmalinden Doğan Sorumlu- luk”. Hukuk ve Adalet, sayı: 9, (2007): s. 135-191.
• Rabinovitch, Gerard. Terörizm mi? Direniş mi? Çeviren: Işık Ergüden. İstanbul: Sel Yayıncılık, Sevinç, Murat. “Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak: Açlık Grevleri”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, sayı: 57-1, (2002): s. 111-135.
• Taşkın, Ahmet (a). “Ceza İnfaz Kurumlarında Açlık Grevleri”. Adalet Dergisi, yıl: 93, sayı: 11, (Nisan 2002).
• Taşkın, Ahmet (b). “Açlık Grevleri ve Hak Arama Hürriyeti”. AÜEHFD, cilt: VII, sayı: 3-4, (Ara- lık 2003): s. 513-556.
• Tokel, Metin. Ceza İnfaz Kurumlarında Açlık Grevleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2016.
• “Tokyo Bildirgesi”. Erişim tarihi: 22 Eylül 2017. http://www.ttb.org.tr/images/stories/haberler/ file/DTB_Tokyo_Bildirgesi_2016.pdf
• Türk Tabipleri Birliği. Açlık Grevleri ve Hekimler/Klinik, Etik Yaklaşım ve Hukuksal Boyut. An- kara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2012.
• Türkiye İnsan Hakları Vakfı. İstanbul Protokolü. Ankara: TİHV Yayınları, 2003.
• Açlık Grevleri/Ölüm Oruçları İçin Okuma Önerileri (Türkiye) Ahmet İbili, vd. (haz.). Siyasi Tutsaklar Ne İstiyor,(İstanbul: Boran Yayınevi), 2000.
• Ahmet İbili, Canım Feda/19-22 Aralık Ümraniye, (İstanbul: Boran Yayınevi), 2006.
• Ahmet Taşkın, “Ceza İnfaz Kurumlarında Açlık Grevleri, Adalet Dergisi, yıl: 93, sayı: 11, (Ni- san 2002).
• Ahmet Taşkın, “Açlık Grevleri ve Hak Arama Hürriyeti”, AÜEHFD, cilt:VII, sayı:3-4, (Aralık ): s. 513-556. Ahmet Taşkın, “Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’da Beslenmenin Red- di”, TBB Dergisi, sayı: 62 (2006): s. 230-261.
• Ali Ekber Gürgöz, Diyarbakır Gecesi/Türkiye’de Kürt Olmak, (İstanbul: Belge Yayınları), 2011.
• Ali Osman Köse (der.), Hapishanelerde Katliam, İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 2002.
• Ali Türker Ertuncay, Görülmemiştir/Bir TKP/ML Sanığının Günlükleri, (İstanbul: Ayrıntı Yayın- ları), 2016.
• Ali Yılmaz, Kara Arşiv/12 Eylül Cezaevleri, (İstanbul: Metis Yayınları), 2013.
• Barış Can, Türkiye’de Siyasi Mahkumların Kapatılması ve F Tipi Cezaevleri, (İstanbul: Öteki Yayınevi), 2005.
• Bedia Boran, “Açlık Grevi/Ölüm Orucuna Müdahale Sorunu ve Tıbbi ve Hukuki Yaklaşım”, Ankara Barosu Dergisi, yıl: 65, sayı: 3 (Yaz 2007), s. 96-104.
• Cezaevinde İnsan Olmak/Eskişehir’den Aydın’a, (Ankara: İnsan Hakları Derneği Ankara Şube- si Yayınları,1990).
• Direniş Ölüm ve Yaşam 2/Devrim Kuşağının Kahramanları, (İstanbul:Haziran Yayınevi, 1997).
• Dursun Karataş, vd.,Direniş Ölüm ve Yaşam, (İstanbul: Haziran Yayınevi, 1987).
• Ekrem Sunar, Ölüme Yatmak, (İstanbul: Do Yayınları, 2015).
• Ertuğrul Mavioğlu, Asılmayıp Beslenenler 1/ Bir 12 Eylül Hesaplaşması 1, (İstanbul: İthaki Ya- yınları, 2008).
• Ezgi Kızılkaya Doğru, Tıbbi Müdahaleler Karşısında İnsan Hakları, Açlık Grevi ve AIDS/HIV, (Ankara: Adalet Yayınevi, 2016).
• Fevzi Yetkin, Mehmet Tanboğa, Dörtlerin Gecesi, (Ankara: Yurt Kitap Yayın, 1993).
• Fırat Aydınkaya, Ölüm Koridoru/Diyarbakır Cezaevinden Notlar, (İstanbul: Avesta Basın Ya- yın, 2011).
• Gülnihal Yılmaz, Fatma Tokay Köse, Feda Destanı, (İstanbul: Boran Yayınevi, 2003).
• Gülten Şeşen (der.), Tutsak Aileleri 12 Eylül ve TAYAD, (İstanbul: Haziran Yayınevi, 1991).
• Hasan Hayri Aslan, Diyarbakır 5 No’lu Cehenneminde Ölümden de Öte, (İstanbul:Patika Kitap, ). Hikmet Çetinkaya, Kanlı Sürgün/Aydın Cezaevi Direnişi, (İstanbul: Boyut Yayınevi, 1989).
• Hüseyin Şimşek, Ayrımı Bol Bir Yoldu Metris, (İstanbul: Belge Yayınları, 2011).
• “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi 24 Nisan 1973”, Kurtuluş Cephesi, sayı: 120(Mart-Nisan ).
• İrfan Babaoğlu, Auschwitz’den Diyarbakır’a 5 No’lu Cezaevi, (Diyarbakır: Aram Yayınları, ). K. Gökdemir, İşkencehaneler ve Cezaevlerinde Direnmek Yaşamaktır, (İstanbul: Nam Yayıncı- lık, 1998).
• Kemal Aktaş, Eylül Kasırgası, (İstanbul: Aram Yayınları, 2014).
• Koğuşlardan Hücrelere 19 Aralık Cezaevleri Operasyonları, İstanbul Barosu İnsan Hakları Mer- kezi, İstanbul, 2001.
• Mahpusluktan Kürek Mahkumluğuna, Çağdaş Hukuk Özel Sayısı, (Temmuz 2004).
• Meral Akbaş, Mamak Kitabı, (Ankara: Ayizi Kitap, 2011).
• Metin Feyzioğlu, “Açlık Grevi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt: 43, (1993): s. 168.
• Metin Tokel, Ceza İnfaz Kurumlarında Açlık Grevleri, (Ankara: Adalet Yayınevi, 2016).
• Murat Önok, “İnsan Hakları ve Türk Ceza Hukuku Açısından, İnfaz Kurumları ve Tutukevle- rindeki Açlık Grevlerine Müdahale Etme Yükümlülüğü ve Bunun İhmalinden Doğan Sorumlu- luk”, Hukuk ve Adalet, sayı 9 (2007):s. 135-191.
• Murat Sevinç, “Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak: Açlık Grevleri”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, sayı: 57-1 (2002):s. 111-135.
• Mustafa Bayram Mısır, “Direnme Hakkı, Şiddet ve Ölüm Orucu Üzerine Bir Değini”, Ankara Barosu Dergisi, yıl: 65, sayı: 1(Kış 2007):s. 38-47.
• Mustafa Eren, Kapatılmanın Patolojisi/Osmanlı’dan Günümüze Hapishanenin Tarihi, (İstan- bul: Kalkedon Yayınları, 2014).
• Muzaffer Ayata, Diyarbakır Zindanları 1-2, (İstanbul: Aram Yayınları, 2012).
• Nevin Berktaş, Dava Dosyası/İnancın Sınandığı Zor Mekanlar: Hücreler, (İstanbul: Belge Ya- yınları, 2011).
• Neyyire Özkan, Cezaevi Cezaevi, (İstanbul: Onur Yayınları, 1986).
• Oral Çalışlar, Mamak Askeri Cezaevi, (İstanbul: Everest Yayınları, 2010).
• Ömer Ömeroğlu, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Hükümlü Tutuklu ve Gözaltındakilerin Açlık Grevi, Ölüm Orucu ve Müdahale Sorunu”, EÜHFD, cilt: XV, sayı: 3-4, (2011): s. 83-109.
• Pamuk Yıldız, O Hep Aklımda/Bir Mamak Cezaevi Tanıklığı, (Ankara: Ayizi Kitap, 2012).
• Perihan Akçam, Onca Çileden Sonra, (Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2011).
• Raşit Kısacık, Diyarbakır Cezaevi/İşkence ve Ölümün Adresi, (İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2015).
• Sakine Cansız, Hep Kavgaydı Yaşamım, (Diyarbakır: Aram Yayınları, 2014).
• Serkan Cengiz, “Mahpusların Açlık Grevi ve Zorla Besleme Paradoksu Işığında Hekim Sorum- luğu”, TBB Dergisi, sayı: 88 (2010): s. 421-438.
• Sinan Kukul, Bir Direniş Odağı Metris/Metris Tarihi, (İstanbul: Yar Yayınları, 1998).
• Süleyman Coşkun, Tutukluymuşuk, Sarı Defter 10, İstanbul, 2009.
• Şaban Öztürk, Türkiye Solunun Hapishane Tarihi 1-2, (İstanbul: Yar Yayınları, 2004-2010).
• Şükrü Güvenç, Bir Ölüm Orucunun Anatomisi, (İstanbul: Varyos Yayınları, 1996).
• Tarık Uygun, vd., Direniş, Sürgün ve Ölüm Günleri, (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015).
• Tecriti Yaşayanlar Anlatıyor, İnsan Hakları Derneği, Ankara, 2006.
• Tuncay Günel (der.),Damlada Okyanus/Tecrite Karşı Yoldaş Mektupları, (İstanbul: Şubat Ba- sım Yayım, 2001).
• Tutsak Dergiler, (İstanbul: Boran Yayınevi, 2005).
• Türk Tabipleri Birliği, Açlık Grevleri ve Hekimler/Klinik, Etik Yaklaşım ve Hukuksal Boyut, (An- kara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2012).
• Türkiye İnsan Hakları Vakfı, İstanbul Protokolü, (Ankara: TİHV Yayınları, 2003).
• Ufuk Bektaş Karakaya, Ölüm Bizim İçin Değil, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2011).
• Ulaş Osman Yılmaz, Ölümü Yenenleri Kimse Yenemez, (İstanbul: Öz Basım Yayım, 1997).
• Ulus Baker, “Ölüm Orucu-Notlar”, Birikim, sayı: 88, (Ağustos 1996).
• Ülkemiz Hapishaneleri ve Direnç Çiçekleri, (İstanbul: Umut Yayıncılık, 2001).
• Ümit İlter (der.), Ayçe İdil Erkmen: Kadın, Devrimci Sanatçı, Ölüm Orucu Direnişçisi, Belgeler, Fotoğraflar, Anılar, Mektupar, (İstanbul: Tavır Yayınları, 2011).
• Ümit İlter (der.), Tecriti Yenenler Anlatıyor 1-5, (İstanbul: Boran Yayınevi, 2012).
• Yasemin Okuyucu (düz.), Ölümün Ufkundaki Zafer, (İstanbul: Yar Yayınları, 1998).