Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingeneleri / Romanları Çalışmak ya da İğneyle Kuyu Kazmak

Yıl 2018, Sayı: 18, 249 - 266, 01.12.2018

Faika Çelik

Öz

Çingeneler / Romanlar büyük tarih anlatıları içinde yer edinememiş pek çok toplumsal grup ya da topluluktan biridir. Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle erken modern döneminde Çingeneleri merkeze alan tarihi anlatıları inşa etme amacını güdüyorsak gerek metodolojik gerek kavramsal ve gerek tarih yazınsal zorluklarla baş etmeyi ihtiva eden çetrefilli bir yolculuğa çıkmamız gerekiyor. Dolayısıyla, bu çalışmanın amacı birbiriyle bağlantılı bu zorluklarin bir haritasını çıkarmak ve zaman zaman bu zorluklarla baş etmek için birtakım öneriler sunmaktır. Anlatıyı kolaylaştırmak adına bu zorluklar dört ayrı kategori altında incelenmiştir: “Tarihsel Kaynaklara Dair Zorluklar”, “Kavrama Dair Zorluklar”, “Kuramsal Zorluklar” ve “Historiografik ya da Tarih-Yazınsal Zorluklar.”

Anahtar Kelimeler

Çingene, Roman, Osmanlı İmparatorluğu, Etnik Kimlik, Marjinallik, Mo

Approaching Gypsies / Roma in the Ottoman Empire: Problems and Prospects

Öz

Gypsies / Roma are one of many social groups or communities that have been silenced in grand narratives of history. Therefore, if we aim to reconstruct historical narratives that center the experiences of Gypsies in the early modern period of the Ottoman Empire, we must go through a complicated journey involving methodological, conceptual and historiographical challenges. Therefore, the aim of this work is to map out these interrelated challenges and to offer some suggestions to deal with these challenges. In order to facilitate the narrative, these difficulties have been examined under four categories: “Challenges About Historical Sources”, “Conceptual Challenges”, “Theoretical Challenges” and finally “Historiographical Challenges”

Anahtar Kelimeler

Gypsy, Roma, the Ottoman Empire, Ethnic Identity, Marginality and Modern Historiography of the Ottoman Empire

Kaynakça

• Acton, T. (1974). Gypsy Politics and Social Change. The Development of Ethnic Ideology and Pressure Politics among British Gypsies from Victorian Reformism to Romany Nationalism. Lon- don: Routledge & Kegan Paul.
• Agmon, I. (2004). Women's History and Ottoman Shari'a Court Records: Shifting Perspectives in Social History. Hawwa, 2, ss. 172-209.
• Agmon, I., ve Shahar, I. (2008). Shifting Perspectives in the Study of Shari'a Courts: Methodo- logies and Paradigms. Islamic Law and Society, 15(1), ss. 1-19.
• Akkan, B., Deniz M., Ertan M. (2011). Sosyal Dışlanmanın Roman Halleri. Istanbul: N.P.
• Akkan, B., Gümüş, G., Karatay, A. ve Erel, B. (2008). Romanlar ve Sosyal Politika. İstanbul: N.P.
• Aksu, M. (1993). Türkiye'de Çingene Olmak. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Alpman, N. (1997). Başka Dünyanın İnsanları Çingeneler. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Alpman, N. (2004). Trakya Çingeneleri: Sınırda Yaşayanlar. İstanbul: Bileşim Yayınları.
• Altınöz, İ. (2002). Osmanlı Toplum Yapısı İçinde Çingeneler. H. C. Güzel (Ed.), Türkler (Cilt X, ss. 422-432). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Altınöz, İ. (2011). Osmanlı Döneminde Balkan Çingeneleri. Balkanlar’da İslam Medeniyeti
• Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, Bükreş 1-5 Kasım 2006 (Cilt I, ss. 91-106). İstanbul: IRCICA.
• Altınöz, İ. (2013). Osmanlı Toplumunda Çingeneler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Altınöz, İ. H. (1995). Osmanlı Toplumunda Çingeneler. Tarih ve Toplum, 137, ss. 22-29.
• Altınöz, İ. H. (2005). Osmanlı Toplumunda Çingeneler (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Barany, Z. (2002). The East European Gypsies: Regime Change, Marginality, Ethnopolitics.
• Cambridge: Cambridge University Press. Braude, B. (1982). Foundation Myths of the Millet System. B. Braude ve B. Lewis (Eds.), Chris- tians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society (ss. 69-88). New York ve London: The Central Lands.
• Çelik, F. (2003). Gypsies (Roma) in the Orbit of Islam: The Ottoman Experience (1450-1600).
• (Master Dissertation). McGill University. Çelik, F. (2003). The Limits of Tolerance: The Status of Gypsies (Roma) in the Ottoman Empire.
• Studies in Contemporary Islam, 5 (1-2), ss. 161-182. Çelik, F. (2004). Exploring Marginality in the Ottoman Empire: Gypsies or People of Malice
• (Ehl-i Fesad) as Viewed by the Ottomans. European University Institue Working Papers, 39, ss. 21. Çelik, F. (2007). Probing the Margins: Gypsies (Roma) in the Sixteenth Century Ottoman Soci- ety. S. Cronin (Ed.), Subalterns and Social Protest: History from Below in the Middle East and North
• Africa (ss. 173-99). Londra: Routledge. Çelik, F. (2013). “Community in Motion”: Gypsies in Ottoman Imperial State Policy, Public Mo- rality and at the Sharia court of Uskudar (1530s-1585s) (Doctoral Dissertation). McGill University.
• Ceyhan, S. (2003). A Case Study of Gypsy / Roma Identity Construction in Edirne (Doctoral Dis- sertation) Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Crowe, D. M. (2001). Roma: The Gypsies. Encyclopedia of European Social History: From 1350- (Cilt V).
• Cullen, B., ve Pretes, M. (2000). The Meaning of Marginality: Interpretations and Perceptions in Social Science. The Social Science Journal, 37(2), ss. 215-229.
• Dingeç, E. (2004). Rumeli’de Geri Hizmet Teşkilatı İçinde Çingeneler (XVI. Yüzyıl) (Doktora Tezi) Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Dingeç, E. (2009). XVI. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda Çingeneler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi
• Sosyal Bilimler Dergisi, 20, ss. 33-46. Duygulu, M. (1994). Çingeneler. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt II, ss. 514-516).
• İstanbul: İletişim Yayınları. Eren, Z. C. (2008). Imagining and Positioning Gypsiness: A Case Study of Gypsy / Roma İzmir /
• Tepecik (Doktoral Dissertation). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Fraser, A. (1990). 'A Rum Lot'. M. T. Salo (Ed.), One Hundred Years of Gypsy Studies: Papers from the Tenth Annual Meeting of the Gypsy Lore Society. North American Chapter. Cleverly: Gypsy Lore Society.
• Fraser, A. (1995). The Gypsies, The Peoples of Europe. Wiley.
• Friedman, V., ve Dankoff, R. (1991). The Earliest Text in Balkan (Rumelian) Romani: A Passa- ge from Evliya Çelebi's Seyahatname. Journal of Gypsy Lore Society, I, ss. 1-21.
• Ginio, E. (2000, Aralık 13). Exploring the 'Other': Margaret Hasluck and the Ottoman Gypsies.
• Doğu ve Afrika Araştırmaları Okulu'nda Verilmiş Konferans, University of London. Ginio, E. (2004). Neither Muslims nor Zimmis: The Gypsies (Roma) in the Ottoman Empire.
• Romani Studies, 5(14), ss. 117-144. Goffman, D. (1994). Ottoman Millets in the Early Seventeenth Century. New Perspectives on Turkey, 11, ss. 135-158.
• Gökbilgin, M. T. (1945). Çingeneler, cilt III. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basıme- vi.
• Green, M. (2000). A Shared World: Christians and Muslims in the Earlu Modern Mediterranean.
• Princeton: Princeton University Press. Gürboğa, N. (2016). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Devletin Mübadil Romanlara Yönelik
• Söylem ve Politikaları. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9, ss. 109-140
• Halliday, R. W. (1922). Some Notes upon the Gypsies of Turkey. Journal of Gypsy Lore Society, , ss. 163-189.
• Hancock, I. (1987). The Pariah Syndrome. An Account of Gypsy Slavery and Persecution. Michi- gan: Karoma Publishers Inc., Ann Arbor.
• Kazgan, G., Kirmanoğlu, H., Çiğdem, Ç., ve Yumul, A. (1999). Kuştepe Araştırması 1999. İstan- bul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Koçu, R. E. (1965). Çingeneler. İstanbul Ansiklopedisi (Cilt VII, s. 3986-4006). İstanbul: N.P.
• Kolukırık, S. (2004). Aramızdaki Yabancı Çingeneler (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ege Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kolukırık, S., & Toktaş, Ş. (2007). Turkey's Roma: Political Participation and Organization.
• Middle Eastern Studies, 43(5), ss. 761-777. Köşetaş, T. (2006). Racism against Gypsies in Turkish and American Films. Kadir Has Üniversi- tesi.
• Lee, K. (2000). Orientalism and Gypsylorism. Social Analysis, 44(2), ss. 129-156.
• Lucassen, L., & Willems, W. (2003). The Weakness of Well Ordered Societies: Gypsies in Wes- tern Europe, the Ottoman Empire, and India, 1400-1914. Review, XXVI(3), ss. 283-313.
• Lucassen, L., Willems, W., & Cottaar, A. (1998). Gypsies and Other Itinerant Groups: A Socio
• Historical Approach. Basingstoke: Macmillan. Lucassen, L., & Willems, W. (1995). Wanderers or Migrants? Gypsies from Eastern to Western
• Europe, 1860-1940. Robin Cohen (Ed.), The Cambridge Survey of World Migration. (ss. 136-141).
• Cambridge: Cambridge University Press. Malcolm, N. (1998). Kosovo: A Short History. New York: New York University Press.
• Marsh, A. (2008). 'No Promised Land': History, Historiography and the Origin of the Gypsies.
• (Doctoral Dissertation). University of Greenwich, Greenwich. Marsh, A., & Strand, E. (2006). Gypsies and the Problem of Identities: Contextual, Constructed and Contested. İstanbul: Swedis Research Institute in Istanbul.
• Marushiakova, E., & Popov, V. (2000). Gypsies in the Ottoman Emoire: A Contribution to the History of the Balkans. Hatfield, Hertfordshire: University of Hertfordshire Press.
• Marushikova, E., & Popov, V. (1977). Gypsies (Roma) in Bulgaria. Frankfurt: Peter Lang.
• Masters, B. A. (2001). Christian and Jews in the Ottoman Arab World: The Roots of Sectaria- nism. New York: Cambridge University Press.
• Mayall, D. (1988). Gypsy-travellers in the Nineteenth-Century Society. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mayall, D. (2004). Gypsy Identities 1500-2000: from Egipcyans and Moon-men to the Ethnic
• Romany. Londra: Routledge. McDowell, B. (1970). Gypsies: Wanderers of the World. Washington: The National Geographic Society.
• Milner, S. J. (2005). At the Margins: Minority Groups in Premodern Italy. Minneapolis: Univer- sity of Minnesota Press.
• Nord, D. E. (2006). Gypsies & the British Imagination, 1807-1930. New York: Columbia Univer- sity Press.
• Nugent, S. (1999). Verging on the Margin: Modern Amazonian Peasantries. S. Day, E. Papata- xiarch, & M. Stewart (Ed.), Lilies of the Field: Marginal People who life for the Moment (179-195).
• Boulder: Westview Press. Okely, J. (1975). Gypsy identity. B. Adams, J. Okely, D. Morgan (Ed.), Gypsies and Government
• Policy in England: A Study of the Travellers’ Way of Life in Relation to the Policies and Practices of Central and Local Government. London: Heinemann Educational. Okely, J. (1983). The Traveller Gypsies. Cambridge: Cambridge University Press.
• Okely, J. (1984) Ethnic identity and place of origin: the Traveller Gypsies in England. H. Ver- meulen & J. Boissevain (Ed), Ethnic Challenge: The Politics of Ethnicity in Europe. Göttingen: Edi- tion Herodot.
• Özateşler, G. (2014). Gypsy Stigma and Exclusion in Turkey, 1970: The Social Dynamics of Exc- lusionary Violence. New York: Palgrave MacMillan.
• Park, R. E. (1928). Human Migration and the Marginal Man. American Journal of Sociology, 33, ss. 881–893.
• Paspati, A. (1870). Études Sur Les Tchinghianés ou Bohémiens de l’Empire Ottoman (Cilt N.P.). İstanbul.
• Paspati, A. G. (1863). Memoir on the Language of the Language of the Gypsies, as now used in the Turkish Empire. Journal of the American Oriental Society, 7, ss. 143-270.
• Pym, R. (2007). The Gypsies of Early Modern Spain, 1425-1783. Basingstone: Palgrave Macmil- lan.
• Saul, N., ve Tebbutt, S. (2004). The Role of Romanies: Images and Counter-Images of 'Gypsies'
• / Romanies in European Cultures. Liverpool: Liverpool University Press. Şerifgil, E. (1981). XVI. yüzyılda Rumeli Eyaletindeki Çingeneler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 15, ss. 117-144.
• Sınar, A. (2003). Yazarlarımızın Gözüyle Çingeneler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 8, ss. 164.
• Toprak, Z., Özmen, Ö. T., ve Tenikler, G. (2007). İzmir Büyükkent Bütününde Romanlar. Anka- ra: Nobel Yayın Dağıtım.
• Trumpener, K. (1992). The Time of the Gypsies: A 'People without History' in the Narratives of the West. Critical Inquiry, 18, ss. 843-884.
• Ulusoy, Ö. (2013). Les Êtres en marge: les Tsiganes de l’Empire ottomane. Istanbul: Isis Press.
• Uzun, B. (2008). Gypsies, The Roma and Justice Claims: The Case of Lüleburgaz (Master Disser- tation). Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Willems, W. (1997). In Search of True Gypsy: From Englightenment to Final Solution. London: Frank Cass.
• Wright, R., ve Wright, S. (1972). A Plea for a Further Refinement of the Marginal Man Theory. Phylon, 33(4), ss. 361-368.
• Yılgür, E. (2016). Roman Tütün İşçileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Genel Bir Değerlendirme. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12, ss. 32-45
• Yudice, G. (1989). Marginality and Ethics of Survival. Social Text, 21, ss. 214-236.
• Yüksel, C. (2009). Buçuk Millet: The Ottoman Gypsies in the Reign of Sultan Abdülhamid II
• (1876-1909) (Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Ze'evi, D. (1998). The Use of Ottoman Shari'a Court Records as a Source for Middle Eastern Social History: a Reappraisal. Islamic Law and Society, 5(1), ss. 35-56.