Arkaik ve Klasik Dönem’de Propontis Çevresindeki Kültler ve Kutsal Alanlar

Yıl 2019, Sayı: 19, 35 - 57, 01.05.2019

Hüseyin Erpehlivan

Öz

Bu makale, Anadolu’nun kuzeybatısındaki Propontis etrafındaki, Arkaik ve Klasik Dönemlerdeki kültler ve kutsal alanlarla ilgili bir değerlendirme sunmayı amaçlamaktadır. Propontis çevresindeki topraklar Arkaik ve Klasik Dönemlerde, Thrakia ve Troas, Mysia, Bithynia veya Hellespontos Phrygiası olarak bilinir. İlk olarak, bölgenin etnik çeşitliliği ve yerleşim karakteri tanıtılmıştır. Girişin ardından, Propontis çevresindeki kutsal alanlar ile ilgili bulgular analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında sadece antik kaynaklar değil aynı zamanda bir kutsal alanla ilişkilendirilebilecek yayınlanmış eserler de değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Arkaik ve Klasik Dönemlerde Propontis çevresinde yer alan kültlerin çeşitliliği ve kutsal alanların özellikleri hakkında çıkarımlar yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültler, Kutsal Alanlar, Propontis, Arkaik, Klasik

Kaynakça

• Antik Kaynaklar: Anth. Grec. (=Anthologia graeca) Kullanılan Metin ve Çeviri: Anthologia graeca epigrammatum Palatina cum Planudeai. Çev. H. Stadtmüller. Leipzig 1894.
• Apoll. Rhod. (=Apollonios Rhodios, Argonautika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Apollonios Rhodios, The Argonautica. Çev. R. C. Seaton. Londra 1912.
• Aristot. frag. (=Fragmenta Aristotelis) Kullanılan Metin ve Çeviri: Aristoteles, Fragmenta Aristotelis. Çev. A. Heitz. Paris 1869.
• Demosth. (=Demosthenes) Kullanılan Metin ve Çeviri: Demosthenes, Orations Vol. VI: Orations 50-59 Private Cases. In Neaeram. Çev. A. T. Murray. Londra 1939.
• Diod. (=Diodoros Sikeliotes, Bibliotheka historika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodorus Siculus, Library of History Vol. X: Books 19.66-20. Çev. R. M. Geer. Londra 1954.
• Dion. Byz. (=Dionysios Byzantios, Anaplous Bosporou) Kullanılan Metin ve Çeviri: Dionysios Byzantios, Boğaziçi’nde Bir Gezinti. Çev. M. F. Yavuz. İstanbul 2010.
• Hdt. (=Herodotos, Historia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodotos, The Histories. Çev. A. D. Godley. Cambridge 1920.
• Hom. Il. (=Homeros, Illias) Kullanılan Metin ve Çeviri: Homeros, The Illiad. Çev. A. T. Murray. Londra 1924.
• Mela. (=Pomponius Mela, De situ orbis) Kullanılan Metin ve Çeviri: Pomponius Mela, Description of the World. F. E. Romer. Ann Arbor 1998.
• Paus. (=Pausanias, Hellados Periegesis)Kullanılan Metin ve Çeviri: Pausanias, Description of Greece. Çev. W. H. S. Jones. Londra 1918.
• Plin.nat. (=Gaius Plinius Secundus, Naturalis Historia)Kullanılan Metin ve Çeviri: Plinius, The Natural History. Çev. J. Bostock. Londra 1855.
• Pol. (=Polybios, Historiai) Kullanılan Metin ve Çeviri: Polybios, The Histories, Volume II. Çev. W. R. Paton. Londra 1922.
• Ptol. (=Klaudios Ptolemaios, Geographia)Kullanılan Metin ve Çeviri: Ptolemaios, The Geography. Çev. E. D. Stevenson. Dover 1991.
• Skyl. (=Pseudo-Skylaks, Periplous) Kullanılan Metin ve Çeviri: Pseudo-Skylaks, “Periplous”. Çev. M. Arslan. Mediterranean Journal of Humanities, II/1, 2012, 239-257.
• Steph. Byz. (=Stephanos Byzantios, Ethnika)Kullanılan Metin ve Çeviri: Stephanos Byzantios, Ethnicorum. Çev. A. Meineke. Berlin 1849.
• Strab. (=Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Strabon, The Geography of Strabo. Çev. H. C. Hamilton, W. Falconer. Londra 1903.
• Xen.hell. (=Ksenophon, Hellenika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon, Hellenica Books 1-4. Çev. C. L. Brownson. Londra 1918.
• Modern Kaynaklar: Adam-Veleni, P., Tsagaraki, E., Chatzinikolaou (Eds.), (2016). Rhaidestos - Thessaloniki. Antiquities in a Refugee Journey, Thessoloniki.
• Akurgal, E. (1965). Neue archaische Bildwerke aus Kyzikos. AntK, 8/2, ss. 99-103.
• Atik, N. (2016). Tekirdağ’da Thraklar ve Heraion Teikhos Kenti. Arkeoloji ve Sanat, 152, ss. 75-86.
• Avram, A. (2004). The Propontic Coast of Asia Minor. In M. H. Hansen, T. H. Nielsen (Eds.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis (ss. 974-999), Oxford: Oxford University Press.
• Bakır, T. (2004). Daskyleion'da Phrygler. T. Korkut (Ed.), 60. Yaşında Fahri Işık'a Armağan; Anadolu'da Doğdu içinde (ss. 55-67). İstanbul: Ege Yayınları.
• Bakır, T. (2011). Daskyleion, Balıkesir: Dileksan.
• Baran-Çelik, G. (2018). İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki Kadıköy Buluntuları. N. Karul, İ Türkoğlu, O. Tekin, G. Baran-Çelik, M. Dobrovits (Eds.), Tarih Öncesi Dönemden Orta Çağ’a Kadıköy Arkeolojisi içinde (ss. 45-62). İstanbul: Kadıköy Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları.
• Bayburtluoğlu, C. (1967). İzmit’te Bulunmuş Olan Arkaik Kuros Başı. Belleten, XXXI/123, ss. 331-334.
• Bayburtluoğlu, C. (1970). Tekirdağ Kurosu. Belleten, XXXIV/135, ss. 347-351.
• Blümel, C. (1940). Staatliche Museen zu Berlin; Katalog der Sammlung Antiker Skulpturen Band II/I. Berlin/Leipzig: H. Schoetz & Company, G.M.B.H.
• Blümel, C. (1963). Die archaisch griechischen Skulpturen der Staatlichen Museen zu Berlin. Berlin: Akademie Verlag.
• Blümel, C. (1966). Die klassisch griechischen Skulpturen der Staatlichen Museen zu Berlin. Berlin: Akademie Verlag.
• BMC Bithynia (1889). A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Greek Coins of Pontus, Paphlagonia, Bithynia and the Kingdom of Bosporus (Ed. R. S. Poole). London: The Trustees.
• BMC Mysia (1892). A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Greek Coins of Mysia (Ed. W. Wroth). London: The Trustees.
• BMC Troas (1894). A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, Greek Coins of Troas, Aeolis and Lesbos (Ed. W. Wroth). London: The Trustees.
• Bora, A. (2016). Antik Dönemde Astakos, Nikomedia ve Herakleia Pontika Kentleri Arasındaki İlişkilere Dair Bazı Düşünceler. A. Efiloğlu, N. Hatunoğlu, H. Özer, T. Gürdal, H. Sankır (Eds.), İnsan, Kimlik, Mekân Bağlamında Zonguldak Sempozyumu Bildirileri 16-18 Ekim 2014 içinde (ss. 111-128). Ankara: Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Bülbül, H. A. (2019). Perinthos’tan “Oturan Tanrıça”: Arkaik Dönem Propontis Çevresi Atölye Sorunsalı Üzerine Düşünceler. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2019; 3 (19), İstanbul.
• Çalık-Ross, A. (2007). Ancient İzmit; Nicomedia. İstanbul: Delta Yayınevi.
• Carabella, M. T. (1879). Fouilles de Cyzique. La Tombe d'un athlete et les jeux gymniques a Peramo. RA, 37, ss. 204-215.
• Collitz, H., Bechtel, F., (1905). Sammlung der Griechischen Dialekt-Inschriften 3.2, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
• Corsten, T. (1985). Die Inschriften von Kios (IK 29). Bonn: Habelt.
• Çevirici, F. (1998). Kültler Açısından Daskyleion Terrakottaları (Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi.
• Dumont, A. (1892). Mélanges d'archéologie et d'épigraphie. Paris: Belles Lettres.
• Erpehlivan, H. (2018). Propontis’in Güneydoğusunda M.Ö. 1. Binyıl Yerleşmeleri ve Mezar Tipleri (Doktora Tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Hasluck, F. W. (1902). Sculptures from Cyzicus. BSA, 8, ss. 190-196.
• Hasluck, F. W. (1910). Cyzicus; Being Some Account of the History and Antiquities of that City, and of the District Adjacent to it, with the Towns of Apollonia ad Rhyndacum, Miletopolis, Hadrianutherae, Priapus, Zeleia, etc. Cambridge: Cambridge University Press.
• IG I³ (1981). Inscriptiones Graecae I: Inscriptiones Atticae Euclidis anno anteriores. Fasc. 1: Decreta et tabulae magistratuum (Ed. D. Lewis). Berlin: De Gruyter.
• Jeffery, L. H. (1963). The Local Scripts of Archaic Greece. Oxford: Clarendon Press.
• Karagöz, Ş. (2013). Kleinasiatisch-Gräko-Persische Kunstwerke im Archäologischen Museum von Istanbul (IstForsch 54). Tübingen: Wasmuth, E. Auflage.
• Koçel-Erdem, Z. (2012). Astakos Kazısı. TEBE Haberler, 34, ss. 24-25.
• Koçhan, N. (2002). Kyzikos'tan Bir Heykel. AnadoluAraş, 10, ss. 375-380.
• Koenigs, W. (1981). Archaische Bauglieder aus Kyzikos. AnSt, 31, ss. 121-128.
• Körpe, R. (2010). Akhaimenid Hâkimiyetinde Troas Bölgesi (M.Ö. 545-M.Ö. 334): Arkeolojik Veriler ve Antik Kaynaklar Işığında Tarihsel Kültürel Bir Değerlendirme (Doktora Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi.
• Laubscher, H. P. (1963/1964). Zwei Neue Kouroi aus Kleinasien. IstMitt, 13/14, ss. 73-87.
• Lolling, H. G. (1881). Mitteilungen aus Kleinasien III: Inschrift aus Zeleia. AM, 6, ss. 229-32.
• Loukopoulou ve Łaitar, 2004). Propontic Thrace. In M. H. Hansen, T. H. Nielsen (Eds.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis (ss. 912-923), Oxford: Oxford University Press.
• Makridi, T. (1929). Archäologische Funde Türkei. AA, 44, ss. 325-358.
• Mellink, M. J. (1977). Archaeology in Asia Minor. AJA, 81/3, ss. 289-321.
• Meral, K. (2007). Kyzikos Kourosu. B. Can, M. Işıklı (Eds.), Doğudan Yükselen Işık; Arkeoloji Yazıları içinde (ss. 361-365). İstanbul: Atatürk Üniversitesi Yayınevi.
• Moreno, A. (2008). Hieron: The Ancient Sanctuary at the Mouth of the Black Sea. Hesperia, 77/4, ss. 655-709.
• Neumann, G. (1997). Die zwei Inschriften auf der Stele von Vezirhan. In R. Gusmani, M. Salvini, P. Vannicelli (Eds.), Frigi e Frigio; Atti del 1º Simposio Internazionale Roma, 16-17 ottobre 1995 (ss. 13-31). Roma: Consiglio Nazionale Delle Ricerche.
• Öncü, Ö. E. (2013). Arkaik Klasik ve Erken Hellenistik Dönemlerde Yenikapı Limanı. Z. Kızıltan, G. Baran-Çelik (Eds.) Saklı Limandan Hikâyeler: Yenikapı'nın Batıkları içinde (ss. 17-21). İstanbul: Ege Yayınları.
• Öncü, Ö. E. (2014). Hellen Kolonizasyon Dönemi’nde Yenikapı Limanı; Arkaik ve Klasik Dönem Buluntuları Üzerinden Bir Değerlendirme. Ş. Baltaş, Ş. Altun (Eds.), Hayalden Gerçeğe Bir İstanbul Öyküsü; Marmaray içinde (ss. 142-149). Ankara: Kesişim Yayıncılık.
• Pasinli, A. (2009). Archäologisches Museum Istanbul. İstanbul: A Turizm Yayınları.
• Robert, J., Robert, L. (1950). Inscriptions de l’Hellespont et de la Propontide. Hellenica, IX, ss. 78-97.
• Sayar, M. H. (1998). Perinthos-Herakleia (Marmara-Ereğlisi) und Umgebung; Geschichte, Testimonien, griechische und lateinische Inschriften. Viyana: Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Schönert-Geiss, E. (1970). Die Münzprägung von Byzantion. Berlin/Amsterdam: Akademie Verlag.
• Schwertheim, E. (1983). Die Inschriften von Kyzikos und Umgebung Teil II: Miletopolis - Inschriften und Denkmäler (IK 26). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Seure, G. (1912). Antiquités thraces de la Propontide, Collection Stamoulis. BCH, 36, ss. 534-641.
• SNG Cop. (1945). Sylloge Nummorum Greacorum, The Royal Collections of Coins and Medals Danish National Museum (Ed. N. Breitenstein, W. Schwabacher). Copenhagen: Einar Munksgaard.
• SNG von Aulock (1957). Sylloge Nummorum Greacorum Deutschland, Sammlung von Aulock (Eds. P. Franke et al.). Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• Şahin, M. (2000). Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tanrıver, C. (2012). The Cult of Theos Peismatene in Mysia., EpigrAnat, 45, ss. 93-99.
• Thompson, M. (1965). The Coinage of Proconnesus. RNum, 6/7, ss. 30-35.
• Türkoğlu, İ. (2014). Civic Coinage of Calchedon. K. Dörtlük, O. Tekin, R. Boyraz-Seyhan (Eds.), Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi 25-28 Şubat 2013; Bildiriler içinde (ss. 589-606). İstanbul: AKMED Yayınları.
• Türkoğlu, İ. (2017). Eskiçağ’da Kadıköy. İstanbul: Ege Yayınları.
• Yavuz, M. F. (2010). Byzantion ve Çevresinde Yeralan Kutsal Alanlar. Arkeoidea, 8, ss. 58-77.