İmparator Zeno Dönemi’nde Cilicia ve Isauria’da Kilise İnşa Faaliyetleri

Yıl 2019, Sayı: 20, 264 - 279, 01.11.2019

Yavuz Yeğin Murat Özyıldırım

Öz

Doğu Roma İmparatorluğu için V. yüzyıl siyasi ve dinî bakımdan karışıklıkların olduğu dönemdir. II. Theodosius’un 450 yılında ölümünün ardından başa geçen Marcianus (450-457) döneminin ilk önemli dinî olayı Chalcedon Konsili’nin toplanması olur. Çift Doğa Öğretisi (diophysist) yaklaşımının konsilde galip gelmesi ile kilise-devlet arasındaki mücadele, farklı bir boyut kazanır. Bu kargaşa döneminde tahtaMarcianus’tan sonra Leo (457-474) oturur. Leo ile Constantinopolis’te isyancı bir topluluk olarak bilinen Isaurilalıların etkileri görülmeye başlar. Leo’nun kızı Ariadne ile evlenen Isaurialı Zeno’nun (474-491) Constantinopolis’te imparator olması ile Isaurialıların etkileri daha da artar. Bu çalışma, tahtta bulunduğu süre boyunca gerek Isaurialıları gerekse Isauria’yı ekonomik ve inşa faaliyetleri bakımından kalkındıran Zeno dönemi ve bu dönemdeki yapılaşma faaliyetlerini incelemektedir. Çalışmanın ana amacı, Zeno’nun Isauria bölgesinde yaptırdığı ya da yapımını finansal olarak desteklediği yapıları ele almaktır. Bu çerçevede 2011 yılından başlayarak arkeolojik kazıların sürdürüldüğü Olba Manastırı da İmparator Zeno döneminde inşa edilen bir yapı olarak değerlendirilmektedir. Cilicia ve Isauria bölgelerinde Zeno döneminde inşa edildiği düşünülen kilise ve manastır yapıları ile Olba Manastırı arasındaki plan ve mimari plastik süslemeler arasındaki benzerlik, bu yorumun somut bir kanıtıdır.

Anahtar Kelimeler

Isauria, Zeno, Erken Hıristiyanlık, Kilise Mimarisi, İnşa Faaliyetleri

Kaynakça

• Antik Kaynaklar: Evagrius Scholasticus Kullanılan Metin ve Çeviri: Historia Ecclestica, The Ecclestical of Evagrius with the Scholia History (Ed.) with Introduction Critical Notes and Indices by J. Bidez and L. Parmentier, London, 1898.
• Photius, Bibliotheca Kullanılan Metin ve Çeviri: Photius, Bibliotheca. Ex Recensi-one Immanuelis Bekkeri, Tomus Prior, Berrolini, 1821.
• Modern Kaynaklar: Canevello, S.A. (2004). Iconiumlu Azize Thecla Yaşamı ve Mucizeleri. Olba, Sayı (X). Mersin: Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi Yayınları.
• Canevello, S.A-Özyıldırım, M. (2009). Constantinopolis Tahtında Isaurialı bir İmparator: Zeno, Lucerna. Klasik Filoloji Yazıları, ss.16-28.
• Çakmak, Ü. (2011). Geç Antik Dönemde Cilicia ve Isauria’da Kilise Sayısının Artış Nedenleri Üzerine Bir Deneme. Seleucia ad Calycadnum, I içinde (ss. 167-181). İstanbul: Olba Kazısı Yayınları.
• Çelik, M. (1996). Süryani Tarihi. İstanbul: Ayraç Yayınları.
• Davis, J.S. (2008). The Cult of St. Thecla – Tradition of Women’s Piety in Late Antiquity. Oxford: Oxford University Press.
• Erten, E. (2014). Arkeolojik Veriler ve Tarihsel Olaylar Işığında Olba’da Yerleşimin Son Bulması. Seleucia ad Calycadnum IV içinde (ss. 57-72). İstanbul: Olba Kazısı Yayınları.
• Elton, H. (2002). Alahan and Zeno. Anatolian Studies, 52, ss. 153-157. Published by British Institue at Ankara.
• Forsyth, G.H. (1957). Architectural Notes on a Trip Through Cilicia, DOP, 11, s. 223-236.
• Gough, M. (1972). The Emperor Zeno and Some Cilician Churches, Anatolian Studies, Vol 22, ss. 199-212. Published by British Institue at Ankara.
• Gough, M. (1985). Alahan- An Early Christian Monastery in Southern Turkey. Pontificial Iustitue of Medieval Studies.
• Greogory, T. (2008). Bizans Tarihi (Çev. Esra Ermert). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Harrison, M. (1993). Monumenti e urbanistica nella cita, in: la civilta bizantina aggetti e messaggio, a cura di Andre Guillıo. Roma.
• Herzfeld, E.,Guyer, S. (1930). Meriamlik and Korkykos- Zwei Christliche Ruinenstaetten des Rauchen Kilikiens. Monumenta Asiae Minoris Antiquia, Vol (II). The Manchester University Press.
• Hellenkemper, H. (1986). Die Kirchenstiftung des Kaisers Zenon im Wahlfahrtsheiligtum der Heiligen Thecla bei Seleukeia. Wallraf Richartz Jahrbuch, 47, ss. 63-90.
• Hild, F., Hellenkemper, H. (1990). Kilikien und Isaurien. Tabula Imperii Byzantini 5, Wien.
• Hild, F., Hellenkemper, H., Salies, G.H. (1990). Kommagene-Kilikien-Isaurien. Marcell Restle (Hrsg.), Reallexikon Byzantische Kunst Band:IV içinde (ss. 182-356). Stuttgart: Anton Hiersmann.
• Hill, S. (1996). The Early Byzantine Churches of Cilica and Isauria. USA: Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs Volume 1.
• Karamut, İ. (1995). Dağlık Kilikya Kentleri. 1994 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları (s.28-54). Ankara: TC Kültür Bakanlığı Anadolu Medeniyetleri Müzesi.
• Karamut, İ., Russell, J. (1999). Nephelis, a recently discovered town of coastal Rough Cilicia. Journal of Roman Archaeology Vol.12, ss. 355-371.
• Keser Kayaalp, E. (2008). Church Architecture of Northern Mesopotamia AD 300-800,(Yayınlanmamış Doktora Tezi). PhD thesis submitted to University of Oxford, Michaelmas.
• Kosinski, R. (2010). The Emperor Zeno, Religion and Politiks, Publikajya dofinansovana przez Wydzial Historyczcno- Sojyologiczny i Instytut Historii Uniwersiteytu w Bialymstoku. Cracow.
• Kosinski, R. (2010). The Emperor Zeno’s Church Donations, Hortus Historiae. Cracow: ss. 635-649.
• Krautheimer, R. (1986). Early Christian and Byzantine Architecture. Great Britain, Moskos, John, Pratum Spirituale in Patrologia Graeca, 87. 3, ss. 2847-3116.
• Megav, A.H.S. (2006). The Campanopetra reconsidered: The Pilgrimage Church of Apostle Barbanas. In E.H. Jeffrys (Ed.), Byzantine Style, Religion and Civilization: in Honour of Sir Steven Runciman (s. 394-404). Cambridge.
• Ostrogosky, G. (1981). Bizans Devleti Tarihi (Çev. F. Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özyıldırım, M. (2007). Arminum ve Seleucia ad Calycadnum Konsilleri: 359 İkiz Konsiller Yılı. Olba- Sayı (XV), ss.1-42. Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi, KAAM Yayınları.
• Özyıldırım, M., Ünalan, H.S. (2011). Isauria Dağlarında Hıristiyan Manastırcılığının Bir Örneği: Olba Manastırı. Seleucia ad Calycadnum I içinde (ss. 147-166). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M. (2012). Olba Manastırı Hakkında Arkeolojik ve Yazınsal Yeni Bilgiler. Seleucia ad Calycadnum, II içinde (ss.105-118). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M. (2013). Olba Manastırı: 2012 Kazı Sonuçları ve Merkez Mekânlar Üzerine Düşünceler. Seleucia ad Calycadnum III içinde (ss. 213-224). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M. (2015). Olba Manastırı 2014 Kazı Sonuçlarının Değerlendirilmesi.Seleucia ad Calycadnum, V içinde (ss. 79-100). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M. (2016). 2015 Yılı Kazıları ve Kuzey Kilisesi'ndeki Çalışmaların Değerlendirilmesi. Seleucia, Sayı VI içinde (ss. 181-201.). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M., Yeğin, Y. (2017). Olba Manastırı Kuzey Kilisesi (Diakonikon), Bizans Dönemi Opus Sectile Taban Döşemesi. Seleucia, VII içinde (ss. 47-68). Olba Kazısı Yayınları.
• Özyıldırım, M., Yeğin, Y. (2018). Olba Manastırı Kuzey Kilisesi’nin Değerlendirilmesi. Seleucia,VIII içinde (ss. 165-190). Olba Kazısı Yayınları.
• Ünal, A.- Girginer, S. (2007). Kilikya-Çukurova, İlkçağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi-Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. İstanbul.
• Elektronik Kaynaklar: The Catholic Encylopedia (1912). Petridies “Olba”,08.09.2019 tarihinde http:/www.newadvent.org/cathen/11235a.htm adresinden edinilmiştir.