Doğu Avrupa Türk Şehirciliğine Hazar Dönemi’nden Bir Örnek: Mayatsk

Yıl 2019, Sayı: 20, 280 - 291, 01.11.2019

J. Özlem Oktay Çerezci

Öz

Erken devirlerden başlayarak bazı Türk toplulukları ve/veya onlarla ilişkili bozkır toplulukları Karadeniz’in kuzeyi, Doğu Avrupa'ya yayılmış ve söz konusu topraklara yerleşmişlerdir. Bu dönemlerde kurulan şehirlerin ortak özelliklerinin başında kare şeklinde iç kalelerinin bulunması ve bunların duvarlarla çevrilmiş olmaları gelir. Ayrıca bu şehirlerin bazılarının etrafında hendek de görülmektedir. Bahsettiğimiz bu özellikler Hazarlar başta olmak üzere pek çok Doğu Avrupa Türk şehrinde karşımıza çıkmaktadır. Hazar Dönemi Mayatsk Şehri de bunlardan biridir. Bu araştırmamızda Hazar Dönemi için önemli bir şehir olan Mayatsk, erken devir Orta ve İç Asya Türk şehirleri ile kıyaslaması yapılarak tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Erken Devir Türk şehirciliği, Hazar Dönemi, Mayatsk Şehri

Kaynakça

• Afanas’ev, G. E. (1984). İssledovaniya Yujnogo Ugla Mayatskoy Kreposti v 1977-1979 gg. Mayatskoe Gorodişe Trudı Sovetsko-Bolgaro-Vengerskoy Ekspeditsii içinde (ss. 26-56). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Afanas’ev, G. E. (1987). Arheologiçeskie Otkrıtiya na Novostroikah, Naselenie Lesostepnoy Zonı Basseyna Srednogo Dona v VIII-X. vv. (Alanskiy Variant Saltovo-Mayatskoy Kul’turı). V.2. Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Afanas’ev, G. E. (1993). Donskie Alanı. Moskva: İzdatel’stvo Nauka.
• Artamonov M. I. (1962). İstoriya Hazar, Leningrad: Izd-vo gos. Ermitaja.
• Artamonov, M. I. (2004). Hazar Tarihi Türkler, Yahudiler, Ruslar (D. Ahsen Batur, Çev). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Aşık, A. (2015). Kırgızistan’ın İpek Yolu Üzerinde Oynadığı Roller. İpek Yolu Atlası içinde (ss. 109-134). İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.
• Baykuzu, T.D. (2009). Bir Hun Başkenti: T’ung-Wan Ch’eng. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 3 (6), ss. 110-126.
• Boran, A. (2006). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kaleleri. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan içinde (ss. 275-288). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2007a). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2007b). Osmanlılar'dan Önce Kuzey Karadeniz ve Doğu Avrupa’da Türk Sanatı.
• Gora Halk Sanatı içinde (ss. 42-68). İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği Kültür Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (1972). Orduğ (Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Flörov, V. S. (1984). Mayatsiy Mogil’nik. Mayatskoe Gorodişe Trudı Sovetsko-Bolgaro-Vengerskoy Ekspeditsii içinde (ss.142-199). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Flörov, V. S. (1996). Rannesrednevekovıe Yurtoobraznıe Jilişa Vostoçnoy Evropı. Moskva: Institut Arheologii Rossiyskoy Akademii Nauk.
• Flörov, V. S. (2002). Kreposti Hazari v Doline Nijnego Dona (Etyud k teme fortifikatsii)”, Hazarskiy Al’manah, Tom I, Harkov: Karabella, ss. 151-168.
• Flörov, V. S. (2010).“Goroda” i “Zamki” Hazarskogo Kaganata. Arheologiçeskoe Real’nost’. Moskva: Mostı Kul’turı.
• Flörova, V. E. (1997). Graffiti Hazarii, Moskva: Editorial URSS.
• Flörova, V. E. (2001). Obrazı, Syujeti Mifologii Hazarii. Moskva: Evreyskiy Universitet v Moskve.
• Golden, P. B. (1971). Hazar Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 338, ss. 147-157.
• Golden, P. B. (1994). The Peoples of the South Russian Steppes. Denis Sinor (Ed.), The Cambridge History of Early Inner Asia içinde (ss. 256-284). Cambridge: Cambridge University Press.
• Golden, P. B. (2005). Hazarlar ve Musevilik. Osman Karatay (Haz.), Hazarlar ve Musevilik, içinde (ss. 23-64). Çorum: Karam Araştırma ve Yayıncılık.
• Golden, P. B. (2010). Turks and Khazars, Origins Institutions and Interactions in the Pre-Mongol Eurasia. Franham and Burlington: Ashgate.
• Gorbunov, V. V. (1988). Tyajelovoorujennaya Konnitsa Drevnıh Tyurok (po Materialam Neskal’nıh Risunkov Gornogo Altaya). Snaryajenie Verhovogo Konya na Altae v Rannom Jeleznom Veke i Srednevekov’e içinde (ss. 102-128). Barnaul: İzdatel’stvo Altayskogo Gosudarstvennogo Universitetai.
• Hoppál, M. (2012). Şamanlar ve Semboller: Kaya Resmi ve Göstergebilim (Fatih Sel, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahya, E. (2002). Eski Türklerde Bilim. Türkler Ansiklopedisi, C. 3 içinde (ss. 400-418). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Karatay, O. (2010). Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası. Belleten. LXXIV/269. Nisan içinde (ss. 69-108). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalan, E. (2012). İvolga Örneğinde Hun Kent Kültürüne Genel Bir Bakış. Türkbilig 24, ss. 1-19.Kızlasov, İ. L. (1994). Runiçeskie Pis’mennosti Evraziyskih Stepey. Moskva: Vostoçnaya Literatura RAN.
• Komar, A.V. Suhobokov, O. V. (2000). Voorujenie i Voenno Delo Hazarskogo Kaganata.Vostocnoevropeyskiy Arheologiçeskiy Jurnal 2 (3) Mart-Aprel. http://archaeology.kiev.ua/ journal/020300/komar_sukhobokov.htm, Son Erişim Tarihi: 22.06.19.
• Kostler, A. (1993). Onüçüncü Kabile (Hazar İmparatorluğu ve Mirası) ( Belkıs Çorakçı, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Magomedov, M. G. (1983). Obrazovanie Hazarskogo Kaganata. Moskva.
• Oktay Çerezci, J. Ö. (2019). Hazar Dönemi Sarkel Şehri, Kalesi ve Bir Kısım Arkeolojik Buluntu Örnekleri (Orta ve İç Asya Türk Sanatı Bağlantıları). Sanat Tarihi Yıllığı 28, ss.1-22.
• Ögel, B. (1984). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre.Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özcan, A. T. (2019). Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya. İstanbul: Kronik Kitap.
• Pletneva, S. A. (1967). Ot Koçevniki k Gorodom Saltovo-Mayatskaya Kul’tura. Izd. Moskva: “Nauka”.
• Pletneva, S. A. (1984a). Mayatskoe Gorodişe. Mayatskoe Gorodişe Trudı Sovetsko-BolgaroVengerskoy Ekspeditsii içinde (ss. 3-19). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Pletneva, S. A. (1984b). Risunki na Stenah Mayatskogo Gorodişa. Mayatskoe Gorodişe Trudı Sovetsko-Bolgaro-Vengerskoy Ekspeditsii içinde (ss. 57-94). Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Sümer, F. (1994). Eski Türklerde Şehircilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şeşen, R. (2017). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Taşağıl, A. (1997). Hazarlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17 içinde (ss. 116-120). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.Tashbaeva, K. vd. (2001). Petroglyphs of Central Asia. Bişkek.
• Tavkul, U. (2010). Kafkasya’da Alanlar Meselesi. Alanı i Ası v Etniçeskoy İstorii Regionov Evrazii / Materialı Vserossiyskoy Nauçnoy Konferentsii s Mejdunarodnım Uçastiem içinde (ss. 307-312). Karaçaevsk: KÇGY.
• Ünal, M. (2014). İpek Yolu’nun Hazarlarda Yahudi Kültürüne Etkisi. İpek Yolunda Türk Kültür Mirası içinde (ss. 273-283). Ankara: Türk Yurdu Yayınları.Vadetskaya, E. B. (1983). Problemea “İnterpretatsii Okunyevskih İzvayaniy”. Plastika i Risunki Drevnih Kul’tur içinde (ss. 86-97). Novosibirsk.
• Vinnikov A. Z., Pletnöva, S. A. (1998). Na Severnıh Rubejah Hazarskogo Kaganata, Mayatskoe Poselenie. Voronej: İzd-vo Voronojsdkogo Gos. Un-ta.
• Yücel, M. U. (2002). Hazar Hakanlığı. Türkler Ansiklopedisi, C.2 içinde (ss. 445-463). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Zajaczkowski, A. (2005). Hazar Kültürü ve Varisleri. Osman Karatay (Haz.), Hazarlar ve Musevilik içinde (ss. 123-133). Çorum: Karam Araştırma ve Yayıncılık.
• Zhivkov, B. (2015). Khazaria in the Ninth and Tenth Centuries, Leiden Boston: Brill Publishing.
• İnternet Kaynakları: http://cyclowiki.org/wiki/Маяцкое_городище, Erişim Tarihi: 01.08.19.
• http://Маяцкая%20крепость%20—%20Средневековье.webarchive, Erişim Tarihi: 20.07.19.
• http://www.divnogor.ru/sights/archeology/srednevekovje/selische, Erişim Tarihi: 20.07.19.
• http://www.hagahan-lib.ru/library/na- severnih-rubezhah-hazarskogo-kaganata1.html, Erişim Tarihi: 17.07.19.
• http://www.divnogor.ru/about/museum/foto?_type=1479, Erişim Tarihi: 28.07.19.
• http://sarkel.ru/istoriya/donskie_kreposti_hazarii_byloe_i_nastoyawee_valerij_flyorov/, Erişim Tarihi: 28.07.19.
• http://kronk.spb.ru/img/artamonov-mi-1962-16-01.jpg, Erişim Tarihi: 08.06.19