16. Yüzyıl Osmanlı Şairi Filibeli Vecdi’nin Veba Salgını Konusunda Yazdığı Gazeli

Yıl 2020, Sayı: 22, 290 - 300, 01.11.2020

Benedek Péri

Öz

14. ve 18. yüzyılları arasında, ikinci büyük veba salgını Orta Doğu ve Avrupa’ya ulaştı ve 16. yüzyılın ikinci yarısında sık sık yerel salgınlar yaşandı. Ölümcül bir hastalıkla karşı karşıya kalan insanların çektiği acılar, çoğu zaman çağdaş edebi eserlerde kaydedildi. Makalemiz, Walter Andrews ve Mehmet Kapaklı’nın Sevgili Çağı adlı kitabında 16. yüzyılda var olmasını öne sürdükleri geniş kültürel alanine iki uzak yerinde aynı anda yazılmış iki edebi metni, iki şiiri analiz ediyor. Bunlardan biri I. Elizabeth İngilteresinde, diğeri ise Osmanlı İmparatorluğu’nda yazılmıştır. Çalışmamızda, Osmanlı şairi Filibeli Vecdi’nin Macaristan’daki faaliyetlerine odaklanmakta, hayatının ana hatları verilmekte, iki farklı kültürel gelenekten gelen iki şairin düşünceleri ve daha da önemlisi, vebayla ilgili duygularını nasıl kaydettiklerini ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İngiliz edebiyatı, Osmanlı edebiyatı, salgınlar

A 16th Century Ottoman Gazel on Plague by Filibeli Vecdi (d. 1599)

Öz

Between the 14th and the 18th century the second large wave of plague epidemics hit the Middle East and Europe with frequent local outbreaks in the second half of the 16th century. The sufferings of people facing a deadly disease were often recorded in contemporary literary works. The present article showcases two literary texts, two poems written around the same time in two distant parts of the cultural space Walter Andrews and Mehmet Kapaklı suggested to have existed in the 16th century in their seminal work on the Age of Beloveds (Andrews and Kalpaklı, 2005). One of them was composed in Elizabethan England and the other in the Ottoman Empire. Besides giving a sketch of the Ottoman poet, Vecdi’s life, focusing on his activities in Hungary, the study aims at highlighting how two poets hailing from two different cultural traditions recorded their thoughts and more importantly their feelings concerning the plague.

Anahtar Kelimeler

English poetry, Ottoman poetry, plague

Kaynakça

• Ács, P. (2002). Sásvár bég historiája [The story of Şehsüvar Beg]. Hadtörténelmi Közlemények 115, 381–388.
• Andrews, M. and Kalpaklı, M. (2005). The age of beloveds. Love and beloved in early modern Ottoman and European culture and society. Durham and London: Duke University Press.
• Âşık Çelebi (2018). Meşâ’irü’ş-Şu‘arâ. haz. Filiz Kılıç. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Available online at https: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210485/asik-celebi-mesairus-suara.html [Last accessed 29. 08. 2020].
• Benits, P. (ed.) (2009). Istvánffy Miklós Magyarok dolgairól írt históriája. Tállyai Pál XVII. századi fordításában. [The chronicle of Miklós Istvánffy on the history of Hungarian. In a 17TH century translation by Pál Tállyai] vol. I/3. Budapest: Balassi.
• Creighton, Ch. (1891). A history of epidemics in Britain from A.D. 664 to the eExtinction of plague. Cambridge: Cambridge University Press.
• Dávid, G. (2005). Szigetvár 16. századi bégjei [Begs of Sigetvar in the 16th century]. In Dávid G., Pasák és bégek uralma alatt (277–300). Budapest: MTA–Magyar Török Baráti Társaság.
• Greenblatt, S. (ed.) (2006). The Norton anthology of English literature, vol. 1. London–New York: W. W. Norton & Company.
• Hâfiz-zâde (2014). Risâle-i Hat. Hatt’ın Şiiri. haz. Sadettin Eğri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Imber, C. (2002). The Ottoman Empire, 1300–1650. The structure of power. Basingstoke–New York: Palgrave Macmillan.
• Johnston, J. (2008). A litany in time of plague (“Adieu, Farewell Earth’s Bliss”). In M. Sauer (ed.). The Facts on File companion to British poetry before 1600 (pp. 247–248). New York: Facts on File Inc.
• Kalyon, A. (2011). Peşteli Hisâlî Metāli‘ü’n-Ne a’ir. İnceleme–Metin (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kavruk, H. ve Bahir Selçuk (2017). Filibeli Vecdî ve Dîvân’ı. Metin–Dizin. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Available online at https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195644/filibeli-vecdi-divani.html [Last accessed 29. 08. 2020].
• Keys, T. (1944). The plague in literature. Bulletin of the Medical Library Association no. 1 (32), 35–56.
• Kınalızâde Hasan Çelebi (2017). Tezkiretü’ ş-şu’arâ. haz. Aysun Sungurhan. Metin–Dizin. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Available online at https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html [Last accessed on 03. 09. 2020].
• Koppány megrohanása 1587 [The Attack on Koppány] (1897). Hadtörténelmi Közlemények 10: 632–634.
• Küçük, S.(1994). Bâkî Dîvânı. Tenkitli Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mecmū‘a-yi Nezā’ir. Staatsbibliothek, Berlin. Ms. Or. oct. 3652.
• Nash, T. (1600). A pleasant comedie, called Summer’s last will and Testament. London: Simon Stafford.
• Nev’î-zâde Atâyî (2015). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. haz. Suat Donuk. Yayınlanmamış Doktora tezi. Celal Bayar Üniversitesi.
• Öztürk, N. D. (2013). Nidâî Mehmed Çelebi Ankaravî’nin Rebî’us-Selâme Adlı Eseri. Metin–Türkiye Türkçesine Çeviri–Dizin–Tıpkıbasım (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Peacock, W. (ed.) (1936). English verse, vol. 2. Campion to the ballads. Oxford: Oxford University Press.
• Pervâne b. Abdullah (2017). Pervâne Bey Mecmuası. haz. Kamil Ali Gıynaş. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Available online at https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194492/pervane-beymecmuasi.html [Last accessed on 06. 09. 2020].
• Quiller-Couch, T. A, (Ed.) (1900). The Oxford book of English verse. Oxford: Clarendon Press.
• Riyâzî Muhammed Efendi (2017). Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara). haz. Namık Açıkgöz. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Available online at https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html [Last accessed on 03. 09. 2020].
• Samancı, M. (2013). Mecmū‘a-i Ne ā’ir (vr. 150b-250a) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme - Tenkitli Metin (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Schick, I. C. (2009). Türkçe matbu hüsn-i hat literatürüne toplu bir bakış. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7 (4), 249–273.
• Takáts, S. (1915). Rajzok a török világból [Sketches from the period of Ottoman rule], vol. 1. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia.
• Uzun, M. İ. (2008). Rizâî Mahmud Baba Efendi. In TDV İslam Ansiklopedisi c. 35 (s. 71–72). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Available online at https://islamansiklopedisi.org.tr/rizaimahmud-baba-efendi [Last accessed 03. 09. 2020].
• Varlık, N. (2015). Plague and empire in the early modern Mediterranean world. The Ottoman experience, 1347–1600. Cambridge: Cambridge University Press.