“Örnekten Resim”: Hasan Rıza, Müfide Kadri, Tevfik Fikret’in Resimlerinden Örnekler

Yıl 2021, Sayı: 23, 394 - 419, 01.06.2021

Elvan Topallı

Öz

Türk resim sanatının gelişimine bakıldığında, Sanayi-i Nefise Mektebi açılmazdan önce bazı askeri ve sivil okullarda verilen resim dersleri sonucunda yetenekli öğrencilerin ressam oldukları
görülmektedir. Onlar haricinde özel derslerle kendilerini yetiştiren ressamlar da vardır. Tüm bu ressamların, bir tablo görme ya da doğadan ve canlı modelden çalışma imkânı henüz olmadığından gördükleri “örnekler”i resmetmişlerdir. Bu örnekler, fotoğraf, kartpostal, baskı-resimler vb. olabilmektedir. Böyle “örnekten resim” yapan ve aşağı yukarı aynı dönemlerde yaşamış olan asker ressam Şehit Hasan Rıza, kadın ressam Müfide Kadri, şair ressam Tevfik Fikret bu çalışmada ele alınacak, yabancı ressamların tablolarından yaptıkları örneklere değinilecek; şimdiye kadar kaynaklarda yer almamış bu örneklere ve ressamlarına dikkat çekilecektir. Tüm bu ressamların hayatları ve konu bağlamında resim üslupları ayrıntılı ele alınarak hem aralarındaki benzerlik, farklılık ve kesişme noktaları ortaya konacak; hem de Türkiye’de az bilinen yabancı ressamlar tanıtılmış olacaktır. Ayrıca örnekten resim uygulaması, resim eğitimi ve taklit-kopya-esin kaynağı bağlamında kısaca yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Resim, Hasan Rıza, Müfide Kadri, Tevfik Fikret

Kaynakça

• Ackerman, G. M. (1994). American Orientalists. Paris: ACR Edition.
• Adıvar, H. E. (2016). Son Eseri. İstanbul: Can Yayınları.
• Ahmetoğlu, S. (2010). İttihatçı Aktüaliteden Kitlesel Popülariteye: Şehbal Mecmuası (1909-1914). İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Akçay, S. (2015). Türk Resim Sanatında (1908-1930) Erken Cumhuriyet Dönemine Kadar İlk ve Öncü Kadın Ressamlar (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Doğuş Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aksel, M. (2011). Sanat ve Folklor. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aksel, M. (2016). Masal ve Resim. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Andı, F., Y. Taşçıoğlu, H. Yorulmaz (ed.). (1999). Kartpostallarla Tevfik Fikret ve Çevresi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Anonim (2005). Çizgiler ve Renkler Arasında Tevfik Fikret. İstanbul: Galatasaraylılar Derneği Yayını.
• Arseven, C. E. (1993). Sanat ve Siyaset Hatıralarım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başkan, S. (1999). Şehit Hasan Rıza-Osmanlı Savaşlarının Ressamı. Türkiye’de Sanat Dergisi, 40, ss. 50-57.
• Başkan, S. (1999a). Türk Resim ve Fotoğraf Sanatlarında Karşılıklı İlişkiler. Türkiye’de Sanat Dergisi, 37, ss. 20-27.
• Bayazoğlu, Ü. (2003). Şehit Ressam Hasan Rıza’nın Bitmeyen Çilesi. Tarih ve Toplum Dergisi, 233, ss. 25-31.
• Berk, N. (1979). Çağdaş Primitifler. Sanat Dünyamız Dergisi, 16, ss. 44-48.
• Beykal, C. (1983). Yeni Kadın ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi. Yeni Boyut Dergisi, 2/16, ss. 6-13.
• Boyar, S. P. (1948). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Devirlerinde Türk Ressamları Hayatları ve Eserleri. Ankara: Jandarma Basımevi.
• Cezar, M. (1995). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür Eğitim Spor ve Sağlık Vakfı.
• Çelik, Z. (2005). Şarkın Sergilenişi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çoker, A. (1983). Fotoğraftan Resim ve Darüşşafakalı Ressamlar. Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, 9, ss. 4-12.
• Çoruhlu, T. (1995). Harbiye Askeri Müzesi koleksiyonunda bir asker ressam: Şehit Hasan Rıza. Art Decor, 24, ss. 170-172.
• DeLosSantos, J. (2015). Envisioning Egypt: American Orientalism in Turn-Of-The Century New York City, 1880-1920 (Unpublished Doctoral dissertation). The State University of New Jersey: New Jersey.
• Demirsar, V. B. (1989). Osman Hamdi Tablolarında Gerçekle İlişkiler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ertaylan, İ. H. (1963). Tevfik Fikret, Hayatı Şahsiyeti Eserleri. İstanbul: Emekli Öğretmenler Cemiyeti.
• Erten, O. (2012). Türk Plastik Sanatlarında İlkler, İstanbul: Artam Antik A.Ş. Kültür Yayınları.
• Eyüboğlu, B.R . (1986). Resme Başlarken. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Eyüboğlu, B. R. (1937). Röprodüksiyon Müzeleri. Ar Dergisi, 8-9, ss. 18-19.
• Fort, I. S. (1990). Frederick Arthur Bridgman and the American Fascination with the Exotic Near East. New York: City University of New York.
• Gezgin, A. Ö. (Haz.). (2003). Akademi’ye Tanıklık 1-Resim, Heykel, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Gören, A. K. (1997). Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi. İstanbul: Şişli Belediyesi.
• Gören, A. K. (1998). Türk Resim Sanatında Edirne: Edirne’ye Yerleşen Ünlü Ressam: Şehit Hasan Rıza (1858-1912) ve Türk Ressamların Gözüyle Edirne. E. N.İşli, S. Koz (Haz.), Edirne: Serhattaki Payitaht içinde (ss. 633-644). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gören, A.K., “Hasan Rıza (Şehit)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, cilt 1, İstanbul 1999, s.546-547.
• Gören, A.K., “Tablolarda Fetih Sahneleri Bağlamında Hasan Rıza ve Zonaro’nun İstanbul’un Fethi Tablolarının İlişkisi Üzerine Bir Deneme”, VII. Eyüpsultan Sempozyumu-Tebliğler, Eyüp Belediyesi, İstanbul 2003, ss. 276-291.
• Halil Edhem. (1970). Elvah-ı Nakşiye Koleksiyonu. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Halil Edhem. (2019). Modern Sanat Müzesinin Tasarımı-Müzecilik Yazıları. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• İnankur, Z. (2007). Ressam Tevfik Fikret. B. Rona, Z. Toprak (Haz.), Bir Muhalif Kimlik Tevfik Fikret içinde (ss. 165-174). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• İslimyeli, N. (1965). Asker Ressamlar ve Ekoller. Ankara: Asker Ressamlar Sanat Derneği.
• İslimyeli, N. (1967). Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedisi. Ankara: Ankara Sanat Yayınları.
• İrepoğlu, G. (1986). Feyhaman. İstanbul: Tifdruk Matbaacılık.
• Kaplan, M. (1995). Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet-Eser. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Katipoğlu Kaya, H. (2006). Darüşşafaka Mektebi ve Resimleri Saray’a Sunulan Bir Grup Darüşşafakalı Ressam. Milli Saraylar Dergisi, 3, ss. 103-124.
• Kaya, G. S. (2004). Osmanlı Hanedanı’ndan Bir Ressam Abdülmecid Efendi, İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayını.
• Kaya, G. S. (Haz.). (2012). İhtişam ve Tevazu-Padişahın Ressam Kulları, İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayını.
• Kurdakul, Ş. (1981). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: Başvuru Kitapları.
• Öner, S. (2001). Osmanlı Sarayı ve Yaver Ressamlar. EJOS, IV (55), ss. 1-30.
• Özdeniz, E. (2000). Türk Deniz Subayı Ressamlar. İstanbul: İstanbul Deniz Müzesi.
• Özdoğru, N. (1991). Doğumlarının 100.Yılında Türk Resminin İki Yüce Adı: Namık İsmail ve Müfide Kadri. Milliyet Sanat Dergisi, 255, ss. 34-36.
• Özendes, E. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923. İstanbul: YEM Yayınları.
• Özgül, M.K. (1997). Resmin Gölgesi Şiire Düştü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özsezgin, K. (1999). Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özyiğit, H. (2012). 1830-1920 Yılları Arasında Süreli Yayınlarda Türk Resim Sanatı Eleştirisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pelvanoğlu, B. (2005). Türk Plastik Sanatları Tarihinde Fotoğraf-Resim İlişkisi Üzerine. L. Çalıkoğlu (Haz.), Sınır Deneyimleri içinde (ss. 64-76). İstanbul: Akbank Sanat Yayınları.
• Pelvanoğlu, B. (2006). Tevfik Fikret ve Mihri (Müşfik) Hanım: İki Ressamın Kesişme Noktaları Üzerine Notlar. Biyografya 7, ss. 157-176.
• Pelvanoğlu, B. (2017). Pek Kronolojik olmayan Hayatımız-Türkiye’de Modernleşme ve Sanat, İstanbul: Corpus Yayınevi.
• Rona, Z. (1997). Müfide Kadri. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, cilt 2, İstanbul: YEM Yayınları. s.1314.
• Şahin, S. (2006). Tevfik Fikret, Parnasizm, Servet-i Fünun ve Resim ile Şiir İlişkisi. Biyografya 7, ss. 137-156.
• Şerifoğlu, Ö. (2004) (Ed.). Hanedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şişman, A. (1986). Mekteb-i Osmani (1857-1864). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, V, ss. 83-60.
• Tanaltay, E. (1997). Sanat Ustalarıyla.. Bir Gün. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Tansuğ, S. (1997). “Hasan Rıza”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, cilt 2, İstanbul: YEM Yayınları. s. 762.
• Tengüz, H. (2005). Sanat Hayatım (Bahriye Ressamı Hüsnü Tengüz’ün Hatıraları). İstanbul: Deniz Basımevi.
• Thornton, L. (1994). The Orientalists-Painter Travellers. Paris: ACR Edition.
• Tokgöz, A. İ. (1993). Matbuat Hatıralarım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Topallı, E. (2010). Heyet-i Edebiyye’de İki Ressam: Çallı İbrahim ve Nazmi Ziya. XII. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Pamukkale Üniversitesi, 2009 Denizli, ss.631-638.
• Toros, T. (1988). İlk Kadın Ressamlarımız. İstanbul: Akbank Sanat Yayınları.
• Ünlü, R. (2007). Deniz Tarihinde İz Bırakanlar-Türbe ve Mezarları I-II. İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
• Ünver, S. (1970). Ressam Şehit Hasan Rıza-Hayatı ve Resimleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ürekli, F. (2003). Güzel Sanatlar Eğitiminde Osmanlı Hanımlarına Açılan Bir Pencere İnas Sanayi-i Nefise Mektebi. Tarih ve Toplum Dergisi, 231, ss. 50-60.
• Üstünipek, M. (2007). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çağdaş Türk Sanatında Sergiler. İstanbul: Artes Yayınları.
• Yalçın Çelik, S.D. (2016). Halide Edip Adıvar’ın Son Eseri’nde Müfide Kadri’nin Adını Yaşatmak. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, ss. 17-45. 02.03.2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/402762 adresinden edinilmiştir.
• Yekta, R. (1912). İrtisam-ı Hadisat- Memleketimizin Hayat-ı San’atında Bir Ziya’-ı Elim: Müfide Kadri Hanım. Şehbal, 61, (15 Eylül 1328), s.254
• Yetik, S. (1940). Ressamlarımız. İstanbul: Marifet Basımevi.
• Zihnioğlu, Y. (2007) (Haz.). Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Gazetesi 1911-1914, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Online Kaynaklar: https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Arthur_Bridgman (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://www.galeriearyjan.com/pdf-2-955-1217-bridgman-frederic-arthur-young-woman.htm (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Peder_Severin_Kr%C3%B8yer (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Summer_Evening_at_Skagen_Beach_%E2%80%93_The_Artist_and_his_Wife (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Peel (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• http://visiblestorage.ca/in-disgrace/ (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• http://www.biographi.ca/en/bio.php?id_nbr=6359 (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• http://www.kuca-bukovac.hr/vlaho-bukovac-e.html (Erişim Tarihi: 20.10.2018)
• https://www.migk.hr/vlaho-bukovac (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://www.migk.hr/obitelj-bukovac (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://modjourn.org/biography/bukovac-vlaho-vlaho-fagioni-1855-1922/ (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• Thor J. Mednick, “Danish Internationalism: Peder Severin Krøyer in Copenhagen and Paris,” Nineteenth-Century Art Worldwide 10, no. 1 (Spring 2011), http://www.19thc-artworldwide.org/ spring11/danish-internationalism-peder-severin-kroyer-in-copenhagen-and-paris (accessed January 24, 2021) (Erişim Tarihi: 02.03.2021)
• https://mustafakemalim.com/unlu-resim-fotograftan-kopya-cikti-hamal-fesleri-sapka-olmus-fotograftaki-detaylar-kaybolmus/ (Erişim Tarihi: 02.03.2021)