Atmeydanı: Sound ve Gücün Sahnesi

Yıl 2021, Sayı: 24, 681 - 699, 01.11.2021

A. Tül Demirbaş

Öz

Uzun hanedanlıkları boyunca Osmanlı padişahları sünnet törenlerini, evlilikleri, nişanları ve doğumları kutlamak için görkemli şenlikler düzenledi. Bu kutlamaların eğlendirme rolü dışında farklı işlevleri de vardı. Sadece imparatorluğun sosyal, siyasi ve kültürel özelliklerini göstermekle kalmıyor, aynı zamanda yöneten ile yönetilen arasındaki bağın güçlenmesini ve sürekliliğini sağlayarak Osmanlı’nın gücünü hem yabancı hükümdarlara hem de kendi tebaasına gösteriyordu. Bu makale Atmeydanı’nda düzenlenen Sultan III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmet’in sünnet şenliğine ve genel olarak 16. yüzyıl kutlamalarına odaklanmaktadır. Makalenin amacı arşiv kaynaklarını, anlatıları, görsel kaynakları, elçilik raporlarını, Avrupadan ve Osmanlıdan gözlemcilerin aktarımlarını inceleyerek, Osmanlı gücünün bu tarihsel alanda temsilini ve bu temsilde soundun rolünü göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Atmeydanı, Osmanlı, Şenlik, Kutlama, Sahne, İktidar, Sound

Atmeydanı: The Stage of Sound and Power

Öz

During their long dynastic rule, Ottoman sultans organized splendid festivals to celebrate royal circumcision ceremonies, marriages, engagements, and births. These events had different functions in addition to entertainment. They not only demonstrated the social, political, and cultural characteristics of the empire, but also strengthened the bond between the ruler and the ruled, preserved its continuity and displayed Ottoman power, both to foreign rulers and to their own subjects. This paper will focus mostly on the circumcision festival of Sultan Murad III’s son Şehzade Mehmed and, more broadly, on the 16th-century celebrations held in Atmeydanı (Hippodrome). The article aims to show the representation of Ottoman power in this historical area and the role of sound by examining archival sources, narratives, illustrated accounts, ambassadorial reports, and descriptions from Ottoman and European observers.

Anahtar Kelimeler

Atmeydanı (Hippodrome), Ottoman, Festival, Celebration, Stage, Power, Sound

Kaynakça

• Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Alvan, T. (2020). 1582 Tarihli Yeni Bir Surname Metni: Akşemseddin’in Torunu Kadîmî’nin Sûr-nâme’si. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol. 25, pp. 1-77.
• And, M. (2015). 16. Yüzyılda İstanbul, Kent-Saray-Gündelik Yaşam. İstanbul: YKY Yayınları.
• And, M. (1982). Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• And, M. (1959). Kırk Gün Kırk Gece. İstanbul: Taç Yayınları.
• Arslan, M. (2011). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri- 8: Sûriyye Kasideleri ve Târihleri. İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
• Arslan, M. (2009). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri- 2: İntizâmi Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn. İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
• Arslan, M. (2000). Osmanlı Edebiyat, Tarih, Kültür Makaleleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Atasoy, N. (1973). III. Murad Şehinşahnamesi, Sünnet Düğünü Bölümü ve Philadelphia Free Library’deki İki Minyatürlü Sayfa. Sanat Tarihi Yıllığı, vol. 5, pp. 359-387.
• Bayat, A. H. (1997). Kanûnî’nin Tertip Ettiği Şenliklerden 1539 Sûr-i Hümâyûnu. IV. Uluslararası IV. Türk Kültür Tarihi Konferansı Bildirileri. Ankara. 4-7 Kasım 1997.
• Baykal, B. S. (Ed.). (1981). Peçevi Tarihi I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baykal, B. S. (Ed.). (1992). Peçevi Tarihi II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ben-Ami, I. (2017). Emotions and the sixteenth-century Ottoman carnival of animals. In S. Cockram & A. Wells (Eds.), Interspecies Interactions, Animals and Humans between the Middle Ages and Modernity (pp. 17-33). New York: Routledge.
• Blake, S. (2013). Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony, and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires (p. Iv). Cambridge: Cambridge University Press.
• Bury, J. (1897). The Nika Riot. The Journal of Hellenic Studies, vol. 17, pp. 92-119. Retrieved from https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-hellenic-studies/article/nika-riot/D5DD2A5846941F7782DAE14367D3314D on 03.08.2021.
• Cameron, A. (1999). Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium. New York: Oxford University Press.
• Celâlzâde (2011). Muhteşem Çağ Kanuni Sultan Süleyman, İstanbul: Kariyer Yayınları.
• Ergin, N. (2015). “Praiseworthy in that great multitude was the silence”: Sound/Silence in the Topkapı Palace, Istanbul. In S. Boynton & D. J. Reilly (Eds.), Resounding Images: Medieval Intersections of Art, Music, and Sound (pp. 109-134). Turnhout: Brepols.
• Falassi, A. (1987). Festival: Definition and Morphology. In A. Falassi (Ed.), Time Out of Time (pp. 1-10). Albuquerque: University of New Mexico Press.
• Faroqhi, S. (2005). Understanding Ottoman Guilds. In S. Faroqhi & R. Deguilhem (Eds.), Crafts and Craftsmen of the Middle East (pp. 3-40). London-New York: I. B. Tauris.
• Fırat, B.Ö. (2015). Encounters With The Ottoman Miniature: Contemporary Readings of an Imperial Art. London-New York: I. B. Tauris.
• Geertz, C. (1985). Centers, Kings, and Charisma: Reflections on the Symbolics of Power. In S. Wilentz (Ed.). Rites of Power – Symbolism, Rituals, and Politics Since the Middle Ages (pp. 13-38). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Geertz, C. (1980). Negara. The Theatre State in Ninetheenth-Century Bali. Princeton: Princeton University Press.
• Guilland, R. (1969). Études de Topographie de Constantinople Byzantine, vol. 1, Berlin: Akademie-Verlag.
• Hammer-Purgstall, J. v. (1963). Geschichte des Osmanischen Reiches. Band 4. Graz: Akademische Druck – U. Verlagsanstalt.
• Hammer-Purgstall, J. v. (1963). Geschichte des Osmanischen Reiches. Band 3. Graz: Akademische Druck – U. Verlagsanstalt.
• Haunolth, N. (1590). Particular Verzeichnuß / mit was Cerimonien / Gepräng unnd Pracht das Fest der Beschneidung deß jetzt regierenden Türckischen Keysers Sultan Murath / diß Namens deß dritten / u. Sohns/Sultan Mehemet gennant / welches vom andern Junii biß auff den 12. Julii deß 1582. Jahrs gewehret unnd continuiert hat / zu Constantinopol celebriert und gehalten worden. In J. Lewenklaw (Ed.), Neuwe Chronica Türckischer Nation (pp. 468-514).
• Frankfurt. Retrieved from https://daten.digitale-sammlungen.de/0002/bsb00029261/images/index.html?id=00029261&groesser=&fip=xdsydeayaewqwwxdsydsdassdaseayaxdsydeaya&no=17&seite=482 on 30.08.2021.
• Işın, E. (2010). Atmeydanı. The Problematic of a Cross-Cultural Venue. In E. Işın (Ed.), Hippodrome/Atmeydanı. A Stage for Istanbul’s History II (pp. 10-16). İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – II. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpşirli, M. (Ed.). (1999). Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karateke, H. (2015). Illuminating Ottoman Ceremonial. In J. Bloom & S. Blair (Eds.), God Is the Light of the Heavens and the Earth: light in Islamic art and culture (pp. 283-307), New Haven, Connecticut: Yale University Press.
• Karateke, H. T. (2004). Padişahım Çok Yaşa – Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Merasimler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Manger, M. (1583). Particular Beschreybung der Ordnung unnd Herrlichkeyt, so in dem Fest der Beschneydung des Sultan Machmet yetzigen Türckischen Kaysers Sultan Amuraths Son, zu Constantinopel im 1582. Jar ist gehalten ... worden, Augsburg. Retrieved from http://dl.ub.unifreiburg.de/diglit/beschreybung1583%20on%2030 on 30.08.2021.
• Mango, C. (2010). A History of the Hippodrome of Constantinople. In B. Pitarakis (Ed.), Hippodrome/Atmeydanı. A Stage for Istanbul’s History I (pp. 36-43). İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
• Necipoğlu, G. (2014). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Mimarî, Tören ve İktidar (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Nutku, Ö. (1981). Türk Şenliklerinin Güç ve Bolluk Simgesi: Nahıl. Sanat Olayı, vol. 1, pp. 24-28.
• Özdemir, N. (2021). Milli Mücadele Dönemi Mitinglerinde Türk Kadını. Belgi Dergisi, vol. 21, pp. 1-22.
• Özdemir, M. (2018). 1582 Şenliğine Dâir Yeni Keşfedilen Bir Eser: Ferâhî Sûrnâmesi. In F. M. Emecen & A. Akyıldız & E. S. Gürkan (Eds.), Osmanlı İstanbulu-V (pp. 379-414). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Özkan, N. (2004). Modena Devlet Arşivi’ndeki Osmanlı Devleti’ne İlişkin belgeler (1485-1791): (Tıpkıbasım-Çeviri-Değerlendirme). Ankara: Kültür ve Tıurizm Bakanlığı.
• Öztekin, A. (Ed.) (1996). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî. Câmi’u’l-Buhûr Der-Mecâlis-i Sûr. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Pekin, E. (2003). Surname’nin Müziği. Dipnot, vol. 1, pp. 52-90.
• Procházka-Eisl, G. (2005). Guild Parades in Ottoman Literature: The Sûrnâme of 1582. In S. Faroqhi & R. Deguilhem (Eds.), Crafts and Craftsmen of the Middle East (pp. 41-54). London: I. B. Tauris.
• Reyhanlı, T. (1983). İngiliz Gezginlerine Göre XVI. Yüzyılda İstanbul’da Hayat (1582-1599). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Roueché, C. (2008). Entertainments, Theatre, and Hippodrome. In E. Jeffreys & J. Haldon & R. Cormack (Eds.), The Oxford Handbook of Byzantine Studies (pp. 677-684). New York: Oxford University Press.
• Sakaoğlu, N. (2016). Bostanzâde Yahya. Duru Tarih. Târih-i Sâf / Tuhfetü’l-Ahbab. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Sahm, W. (Pub.) (1995). Beschreibung der Reisen des Reinhold Lubenau I-II. Frankfurt: Institute für Geschichte der Arabich-Islamischen Wissenschaften.
• Sanuto, M. (1899). I Diarii, vol. LIII. G. Berchet & N. Barozzi & M. Allegri (Eds.), Venice. Retrieved from https://archive.org/details/idiariidimarino43sanugoog/page/n19/mode/2up on 16.08.2021.
• Sezgin, F. (Ed.) (1995). Ein newe Reyssbeschreibung aus Teutchland nach Constantinopel und Jerusalem, durch Salomon Schweigger. Frankfurt: Institute für Geschichte der ArabichIslamischen Wissenschaften.
• Sinanlar, S. (2017). Atmeydanı. Bizans Araba Yarışlarından Osmanlı Şenliklerine. İstanbul: Kitap Yaynevi.
• Şahin, K. (2018). Staging an Empire: An Ottoman Circumcision Ceremony as Cultural Performance. The American Historical Review, vol. 123, Issue 2, pp. 463-492.
• Taeschner, F. v. (1979). Zünfte und Bruderschaften im Islam. Texte zur Geschichte der Futuwwa.Zürich, München: Artemis Verlag.
• Tanney, H. du (1993). Istanbul vu par Matrakçı. İstanbul: Dost Yayınları.
• Tansuğ, S. (2018). Şenlikname Düzeni. İstanbul: Everest Yayınları.
• Terzioğlu, D. (1995). The Imperial Circumcision Festival of 1582: An Interpretation. Muqarnas, Vol. 12, pp. 84-100.
• Uran, H. (1942). Üçüncü Sultan Mehmedin Sünnet Düğünü. İstanbul: Kâatçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi.
• Vasiliev, A. (1948). The Monument of Porphyrius in the Hippodrome at Constantinople. Dumbarton Oaks Papers, vol. 4, pp. 27-49.
• Yelçe, Z. (2014). Evaluating Three Imperial Festivals: 1524, 1530 and 1539. In S. Faroqhi & A. Öztürkmen (Eds.), Celebration, Entertainment and Theatre in the Ottoman World (pp. 71-109). Calcutta: Seagull Books.