Tarih Endüstri Yapılarının Yeniden İşlevlendirilmesinde Parazit Mimari Kullanımı: Santral İstanbul ve Müze Gazhane

Yıl 2022, Sayı: 25, 198 - 220, 31.05.2022

İ. Emre Kavut , Handan Ece Selçuk

https://doi.org/10.56074/msgsusbd.1123845

Cited By: 2

Öz

Tarihî yapılar, yapıldığı dönemin sosyo-ekonomik durumunu yansıtan, bulunduğu toplumun geçmişi ve bugünü arasında köprü oluşturan, toplumun sahip olduğu değerleri ve kültürü anlatan yapılardır. Tarihî yapı kavramı içinde incelenen endüstri yapıları, 19. yüzyılda gerçekleşen Endüstri Devrimi sonrası görülmeye başlamıştır. Belirli bir üretime yönelik ve işlevine odaklı olarak ortaya çıkan endüstri yapıları, ait oldukları yerin ve o yerdeki toplumun, o dönemdeki sosyolojik, kültürel ve teknolojik yapısının izlerini taşımaktadır. Endüstri yapılarının korunması, bu izlerin gelecek nesillere ulaştırılması bağlamında önem arz etmektedir. Tercih edilen koruma yöntemlerinden biri de yeniden işlevlendirmedir. Yeniden işlevlendirme, endüstri yapıları ve çevrelerinin geleceğe aktarımı ve fiziksel-kültürel devamlılığın sağlanması adına gerekli bir uygulamadır. Bu noktada tercih edilen tasarım stratejilerinden biri de parazit mimaridir. Bu çalışma kapsamında Türkiye’de müze olarak yeniden işlevlendirilmiş endüstri yapılarına örnek olan Santral İstanbul ve Müze Gazhane yapıları Nedensel Karşılaştırma yöntemi kullanılarak incelenmiştir. İncelemeler sonucunda Santral İstanbul yerleşkesinde görülen yapılanmaların parazit oluşturmadığı ancak Müze Gazhane kapsamında gerçekleştirilen işlemlerin parazit oluşturarak gazhane kompleksini işgal ettiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras, Endüstri Yapısı, Yeniden İşlevlendirme, Parazit Mimari, Santral İstanbul, Müze Gazhane

Kaynakça

• 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. (1983). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?mevzuatno=2863&mevzuattur=1&mevzuattertip=5 Erişim Tarihi: 17.12.2021.
• Ahunbay, Z. (1999). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. İstanbul: Yem Yayınları.
• Arkitektüel. (2017, 7 Ekim). Santral İstanbul. 26 01. 2022 tarihinde https://www.arkitektuel.com/santralistanbul/#comments adresinden erişilmiştir.
• Atasoy, Z. B. (2013, 12 Mart). Hasanpaşa Gazhanesi’nin bilinemeyen geleceği. https://www.arkitera.com/haber/hasanpasa-gazhanesinin-bilinemeyen-gelecegi/ Erişim Tarihi: 03.02.22.
• Batur, A. (2003). Katılımcı görüşleri. Hasanpaşa Gazhanesi Kültür ve Sanat Merkezi alternatif stratejik yönetim projesi sonuç dokümanı içinde (ss. 81-83). İstanbul: Papirüs Basım.
• Çelik, A. (2021). Tarihî yapılarda yeni eklerin yapı ve doku ile ilişkisinin tasarım kavramları açısından irdelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Çörekcioğlu, F. T. (2021) Parazit mimarlık. Çevrimiçi tasarım stüdyosu deneyimleri seminerler, projeler içinde (ss. 76-93). İstanbul: Beykent Üniversitesi Yayınları.
• Dedehayır, H. (2010). Yerelden ulusala ulusaldan evrensele koruma bilincinin gelişim süreci. İstanbul: Stil Matbaacılık.
• Dervişoğlu Okandan G. (2016). İşletmecilik tarihinde modernden postmoderne bir yolculuk: Silahtarağa Elektrik Santrali’nden Santralistanbul’a süreklilik ve değişim. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45, ss. 40-48.
• Durmuş, C. (2019). Endüstri yapılarında yeniden işlevlendirme sürecinde iç mekân analizi: Konya Tantavi Ambarı örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Konya.
• Ercivan, A. (2004). Gazhanelerin yeniden işlevlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İç Mimarlık Anasanat Dalı, İstanbul.
• Ersen, A. (2011). John Ruskin 1819-1900 ve konservasyon hareketi. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 6, ss.52-60.
• Ersen, A. (2015). Ee Viollet-Le-Duc stilistik rekompozisyon “üslup birliği” anlayışı ve rekonstrüksiyon düşüncesinin kökenleri. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 14, ss. 3-16.
• Hasol, D. (1979). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları.
• ICOM (2019, 25 Temmuz). ICOM announces the alternative museum definition that will be subject to a vote. 04.02. 2022 tarihinde https://icom.museum/en/news/icom-announces-thealternative-museum-definition-that-will-be-subject-to-a-vote/ adresinden edinilmiştir.
• ICOMOS (1994). Nara özgünlük belgesi. 17 .12. 2021 tarihinde http://www.icomos.org.tr/dosyalar/ıcomostr_tr0756646001536913861.pdf adresinden edinilmiştir.
• Karikatür Evi. (2022). Hakkımızda. 04.02 2022 tarihinde http://karikaturevi.kadikoy.bel.tr/karikaturevi/hakkimizda 04.02 adresinden edinilmiştir.
• Kıraç, B. (2001). Türkiye’deki sanayi yapılarının günümüz koşullarına göre yeniden değerlendirilmesi konusunda bir yöntem araştırması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kıraç, B. ve Kaptı, M. (2004). Monografik bir çalışma: Silahtarağa Elektrik Fabrikası. Eyüpsultan Sempozyumu VIII içinde (ss. 28-39). İstanbul: Eyüp Belediyesi.
• Kuşçuoğlu, G. Ö. ve Taş, M. (2017). Sürdürülebilir kültürel miras yönetimi. Yalvaç Akademi Dergisi, 2 (1), ss. 58-67.
• Köksal T. G. ve Ahunbay Z. (2006). İstanbul’daki endüstri mirası için koruma ve yeniden kullanım önerileri, İTÜ Dergisi, 5 (2), 125-136.
• Maccario Kuruoğlu, N. (2002). Müzelerin eğitim ortamı olarak kullanımı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 275-285.
• Mahrebel, H. A. (2006). Tarihi yapılarda taşıyıcı sistem özellikleri, hasarlar, onarım ve güçlendirme teknikleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Mazbaşı Berktay, H. (2012). Kadıköy Hasanpaşa Bölgesi’nin tarihi çevre analizi ve sıhhileştirme önerileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Merdim, E. (2013, 26 Nisan). Santralistanbul enerji müzesi. Arkitera.26.01.2022 tarihinde https://www.arkitera.com/proje/santralistanbul-enerji-muzesi/ adresinden edinilmiştir.
• Özsırkıntı Kasap H. (2014). Endüstri yapılarının dönüşümü sonucunda ortaya çıkan loft yapıları ve estetik, Artium, 2(2), ss.151-164.
• Piran, D. (2016). Endüstri yapılarının yeniden işlevlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pit, M., Steller, K. ve Streng, G. (2017). Parasitic Architecture. 20.12. 2021 tarihinde https://www.yumpu.com/en/document/read/11368808/parasitic-architecture-gerjanstrengeu adresinden erişilmiştir.
• Seçer Kariptaş, F. (2019). Endüstriyel miras kavramı çerçevesinde endüstri yapılarının yeniden işlevlendirilmesi ve elektrik santralleri örneği üzerinden analizi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Şengüralp, C. (2017). Kentsel çöküntü alanlarının sanat yapıtıyla dönüşümü: Hasanpaşa Gazhanesi için bir proje. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Türkay, B. (2021, 16 Ekim). 130 yıllık miras: Müze Gazhane. Artdog İstanbul. 03.02. 2022 tarihinde https://artdogistanbul.com/130-illik-miras/ adresinden edinilmiştir.
• Uğursal, S. (2011). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• UNESCO Türkiye Millî Komisyonu (2015). Müze ve koleksiyonların çeşitlilikleri ve toplumdaki görevlerinin korunması ve geliştirilmesine ilişkin tavsiye kararı. 04.02. 2022 tarihinde https://www.unesco.org.tr/pages/159/176/#_edn2 adresinden edinilmiştir.
• Uygun, G. (2020, 13 Ekim). Gazhane, “iklim müzesi” oluyor. Gazete Kadıköy. 03. 02. 2022 tarihinde http://www.gazetekadikoy.com.tr/cevre/gazhane-iklim-muzesi-oluyor-h16746.html adresinden edinilmiştir.
• Üskün Demirkaya, F. ve Maçka Kalfa, S. (2017). Biyolojik yaşam şeklinden mimari ürüne: konak binada parazitik mimari. Fen, Matematik, Mühendislik ve Doğa Araştırmaları içinde (ss. 242-250). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Yıldız C. (2019). Endüstriyel yapıların yeniden işlevlendirilmesinin Museum Der Arbeit (Almanya) ve Santral İstanbul (Türkiye) örneği üzerinden değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Görsel Kaynaklar: Görsel 1: (üstte) Silahtarağa Elektrik Santrali, Haliç. https://kulturenvanteri.com/yer/silahtaraga-elektrik-santrali/#16/41.067447/28.945933 Erişim Tarihi: 26.01.22. (altta) Santral İstanbul Yerleşkesi, Haliç kıyısından görünüm. https://emrearolat.com/project/santralistanbul-contemporary-arts-museum/ Erişim Tarihi: 26.01.22.
• Görsel 2: 2000 ve 2005 yıllarına ait vaziyet planları, ek yapıların yerleşim şemaları. Nevzat Sayın Mimarlık Hizmetleri. https://www.nsmh.com/Santralistanbul Erişim Tarihi: 26.01.22.
• Görsel 3: (üstte) Çağdaş Sanatlar Müzesi dış cephe görünüm. https://www.archilovers.com/projects/132215/santral-istanbul-museum-of-contemporary-arts.html Erişim Tarihi: 26.01.22. (Sağda) Yeniden inşa edilmiş yapının plan şemaları ve bağlantı köprülerinin görünümü. https://www.archilovers.com/projects/132215/santral-istanbul-museum-of-contemporary-arts.html
• Erişim Tarihi: 26.01.22. (Altta) Çağdaş Sanatlar Müzesi gece görünüm. https://www.archilovers.com/projects/132215/santral-istanbul-museum-of-contemporary-arts.html Erişim Tarihi: 26.01.22.
• Görsel 4: Santral İstanbul Çağdaş Sanatlar Müzesi, iç mekân görünüm. Emre Arolat Architects https://emrearolat.com/project/santralistanbul-contemporary-arts-museum/ Erişim Tarihi: 26.01.22.
• Görsel 5: (üstte) Santral İstanbul Enerji Müzesi, İç mekân görünüm. http://www.arkiv.com.tr/proje/santralistanbul-enerji-muzesi/1817 , https://www.arkitektuel.com/santralistanbul/ Erişim Tarihi: 26.01.22. (altta) Santral İstanbul, Eğitim yapısı örnek, 3 boyutlu modelleme. https://v3.arkitera.com/p190-santralistanbul.html?year=&aID=1464 Erişim Tarihi: 26.01.22.
• Görsel 6: Kadıköy Hasanpaşa Gazhanesi Genel Görünüm. http://www.gazetekadikoy.com.tr/gundem/hasanpasa-gazhanesi-nin-bilinemeyen-gelecegi-h3831.html Erişim Tarihi: 02.02.22.
• Görsel 7: Müze Gazhane Genel Görünüm, 2021. https://muzegazhane.istanbul/#about Erişim Tarihi: 02.02.22.
• Görsel 8: Müze Gazhane Krokisi, 2021. https://muzegazhane.istanbul/#kroki Erişim Tarihi: 03.02.22.
• Görsel 9: Müze Gazhane restorasyonu kapsamında yeniden inşa edilen gazometreler, 2021. https://ozgurdenizli.com/gazhaneden-musterek-haneye/ Erişim Tarihi: 03.02.22.
• Görsel 10: 2014-2021 yılları yapı onarım ve renovasyon işlemleri karşılaştırma. https://www.kadikoylife.com/hasanpasa-gazhanesi%c2%92nde-donusumun-temelleriatiliyor%c2%85/, http://www.gazetekadikoy.com.tr/cevre/gazhane-iklim-muzesi-oluyor-h16746. html, https://kulturenvanteri.com/yer/hasanpasa-gazhanesi/#16/40.997139/29.0434 Erişim Tarihi: 04.02.22.