Halid Ziya ve Tevfik Fikret’te Hissiyatın Takdimi: “Yüce” Nesne ile Karşılaşmalar

Yıl 2024, Sayı: 29, 16 - 29, 31.05.2024

Hazel Melek Akdik Bener

https://doi.org/10.56074/msgsusbd.1451777

Öz

1896-1901 yılları arasında varlık gösteren ve kendisinden sonraki edebiyat üzerinde güçlü etkiler bırakan Servet-i Fünun, benzer tema ve imajlara yer veren yazarların oluşturduğu bir edebî topluluktur. Aynı zamanda bir duygu hareketi niteliğindeki Servet-i Fünun’da hissiyatı oluşturan dinamiklerden biri yüceliktir. Bu edebiyatta yüce duygusu, yoğun olarak tabiatın haz ve korku uyandıran yönleriyle betimlendiği manzaralarda açığa çıkmaktadır. Topluluğun iki kurucu ismi Halid Ziya Uşaklıgil ve Tevfik Fikret’in eserlerinde örnekleri görüldüğü üzere yücelik, doğayla ilgili izlek ve motiflerin temerküz ettiği birtakım hatlar oluşturur. Korku, kaygı, dehşet, tutku, hayranlık gibi sınırda deneyimlenen duygular ve bu duyguların doğayla ilişkilendirilerek aktarımı yücenin üretimine dair bir temsil anlayışını işaret etmektedir. Genellikle manzaranın temaşası sırasında açığa çıkan yüce, haz ve korku temelli duyguların yeniden üretimini ve dolaşımını açıklayan estetik bir bağlam yaratmaktadır. Bu çalışmada, Kantçı terminolojinin “yüce” kavramsallaştırması ve Burke’ün yüce üzerine görüşleri referans alınarak Halid Ziya ve Tevfik Fikret’in eserlerinde yücenin Servet-i Fünun’daki duygu rejimiyle bağlantısı incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halid Ziya Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Servet-i Fünun edebiyatı, duygu çalışmaları, yüce

Presentation of Emotions in Halid Ziya and Tevfik Fikret: Encounters with the “Sublime” Object

Öz

Servet-i Fünun, which existed between 1896-1901 and left a strong influence on the literature that followed it, is a literary community formed by writers with similar themes and images. In Servet-i Fünun, which is also a movement of emotion, one of the dynamics that constitute the feeling is the sublime. In this literature, the feeling of the sublime is intensely revealed in landscapes in which nature is depicted with its pleasurable and frightening aspects. As exemplified in the works of the two founding figures of the society, Halid Ziya Uşaklıgil and Tevfik Fikret, the sublime forms certain lines where themes and motifs related to nature are centred. Emotions experienced on the border such as fear, anxiety, terror, passion, admiration, and the transfer of these emotions by associating them with nature point to an understanding of representation regarding the production of the sublime. The sublime, which is usually revealed during the contemplation of the landscape, creates an aesthetic context that explains the reproduction and circulation of emotions based on pleasure and fear. In this study, with reference to Kantian terminology's conceptualisation of the sublime and Burke's views on the sublime, the connection of the sublime in the works of Halid Ziya and Tevfik Fikret with the regime of emotions in Servet-i Fünun is examined.

Anahtar Kelimeler

Halid Ziya Uşaklıgil, Tevfik Fikret, Servet-i Fünun literature, emotion studies, Sublime

Kaynakça

• Ahmed, S. (2014). Duyguların kültürel politikası (S. Komut, Çev.). Sel.
• Akdik, H. M. (2020). Servet-i Fünun edebiyatının göğe yükselen düşleri: Ay ve Güneş imgelerinde mitolojik tahayyül. Yeni Türk Edebiyatı, (22), 103-127.
• Aktan Küçük, D. (2020). Asır sonu Osmanlı edebiyatını yeniden düşünmek: Servet-i Fünûn şiir telakkisinde öznellik ve dünyevileşme. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (Özel Sayı 1), 142-161.
• Albrecht, W. P. (2010). The tragic of sublime Hazlitt and Keats. H. Bloom (Ed.), The sublime içinde (ss. 109-129). Bloom’s.
• Altuğ, T. (2007). Kant estetiği. Payel.
• Artun, A. (2021). Modernizm kavramı ve Türkiye’de modernist sanatın doğuşu. İletişim.
• Aytaç, G. (2003). Genel edebiyat bilimi. Say.
• Burke, E. (2008). Yüce ve güzel kavramlarımızın kaynağı hakkında felsefi bir soruşturma (M. B. Gümüşbaş, Çev.). BilgeSu.
• Cenab Şehabeddin. (1897). Musahabe-i edebiye tabiata karşı şair. Servet-i Fünun, (340), 18-20.
• Sublime. (2015). Audi, R. (Ed.), The Cambridge dictionary of philosophy içinde (ss. 1033). Cambridge University.
• Eagleton, T. (2010). Estetiğin ideolojisi (B. Gözkân vd., Çev.). Doruk.
• Enginün, İ. (2012). Yeni Türk edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh.
• Göker, C. (1982). Fransa’da edebiyat akımları. DTCF Basımevi.
• Huch, R. (2005). Alman romantizmi. (G. Aytaç, Çev.). Doğu Batı.
• Kaplan, M. (2013). Tevfik Fikret devir şahsiyet eser. Dergâh .
• Kaplan, M. (1987). Cenab Şehabeddin’in şiirlerinde ses ve musiki. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 7(1-2), 45-60.
• Karatani, K. (2011). Derinliğin keşfi: Modern Japon edebiyatının kökenleri (Çev. D.Ç. Güven ve İ. Öner, Çev.). Metis.
• Öztürk, V. (2010). Türk şiirinin romantik kökleri: Abdülhak Hâmid’in şiirinde romantik öznellik (yayımlanmamış doktora tezi). Boğaziçi Üniversitesi.
• Paliçko, E. (2020). Bir deneyim olarak edebiyat. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(1), 116-130.
• Rosenwein, H. B. ve Cristiani, R. (2019). Duygular tarihi nedir? (K. Özdil, Çev.). Islık.
• Tarhan, A. H. (2013). Bütün şiirleri. (İ. Enginün, haz.). Dergâh.
• Tevfik Fikret. (2004). Bütün şiirleri. (İ. Parlatır ve N. Çetin, haz.). TDK.
• Uşaklıgil, H. Z. (1998). Hikâye. (N. G. Arslan, haz.). YKY.
• Uşaklıgil, H. Z. (2006). Sefile. (Ö. F. Huyugüzel, haz.). Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2009). Bir ölünün defteri. (O. Oğuz, haz.). Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2014a). Ferdi ve şürekâsı. (S. Öz, haz.). Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2014b). Mai ve siyah. (E. Doğan, haz.). Özgür.