Erken Cumhuriyet Estetiğinde Gökalp, Fındıkoğlu ve Baltacıoğlu’nun Bağlamsal Düşüncesi (1923-1931)

Yıl 2024, Sayı: 30, 1 - 14

Mertkan Karaca

https://doi.org/10.56074/msgsusbd.1515785

Öz

Bu çalışma, Osmanlı son döneminde başlamış ve Erken Cumhuriyet döneminde devam etmiş olan sosyoloji temelli estetik anlayışının entelektüel arka planını açıklama girişimidir. Milliyetçi düşüncelerin, popülizmin ve ulus-devlet inşasının egemen olduğu dönemin estetik tartışmalarında öznellik kaygısı devam ederken paralel olarak sosyolojik estetik (içtimâi bediiyat) de tartışılmaya başlanmış; buna mukabil, özellikle Ömer Seyfeddin (1884-1920), Ali Canib (1887-1967), Ziya Gökalp (1876-1924) gibi yazarlardan oluşan Selanik menşeili Genç Kalemler (1910-1912) dergisi çevresinde gelişen ve zemininde sosyolojik bir kaygı barındıran eden estetik algısı Cumhuriyet’e de miras kalmıştır. Çalışmada, Ziya Gökalp’in formüle ettiği metodolojinin Erken Cumhuriyet döneminde Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu) ve İsmail Hakkı (Baltacıoğlu) tarafından yeniden yorumlaması ile estetik anlayışa bağlam düşüncesinin yerleştiği fikri açımlanır. Dönemde yazılmış estetik ve sanat sosyolojisi eserleri üzerinden kavramsal bir takibin yapıldığı çalışma, bir entelektüel tarih ve kavram tarihi çalışması olarak görülebilir.

Anahtar Kelimeler

bağlam, sosyolojik estetik, modernleşme, Ziya Gökalp, içtimaiyat, Ziyaeddin Fahri, İsmail Hakkı

Gökalp, Fındıkoğlu and Baltacıoğlu’s Contextual Thinking in Early Republican Aesthetics (1923-1931)

Öz

This study is an attempt to explain the intellectual background of sociology-based aesthetics that began in the late Ottoman and continued in the Early Republican period. In the era dominated by nationalist ideas, populism, and nation-state building −along with the concern for subjectivity continued in aesthetic debates− sociologicals aesthetics also began to be discussed. Moreover, the perception of aesthetics based on sociological concerns that developed around the Salonica-based journal Genç Kalemler (1910-1912), which was composed of writers such as Ömer Seyfeddin (1884-1920), Ali Canib (1887-1967) and Ziya Gökalp (1876-1924), was inherited to the Republic. Based on the continuity of Ziya Gökalp’s role in the establishment of sociology, the study attempts to explain the reinterpretation of Gökalpian methodology in the Early Republican period through the names of Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu) and İsmail Hakkı (Baltacıoğlu). This article, in which a conceptual analysis is made through aesthetic and art sociology works written in the period, can be seen as a study of intellectual history and concept history.

Anahtar Kelimeler

context, sociological aesthetics, modernization, Ziya Gökalp, sociology, Ziyaeddin Fahri, İsmail Hakkı

Kaynakça

• Ahmed Şuayb. (2018). Hayât ve kitâblar. Çizgi.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1934). Sanatkâr ve uhiti. Sanat: Estetik, Yaratma, Türk Sanatı, Dil, Edebiyat, Temsil, Musiki, Resim, Mimarlık, Tezyini Sanat, Şehircilik Üzerine Görüşmeler içinde (ss.42-47). Semih Lütfi Suhulet Kütüphanesi.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1966). Ziya Gökalp. Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği.
• Burke, P. (2002). Context in context. Common Knowledge, 8 (1), 152-177.
• Çağaptay, S. (2009). Türkiye’de İslâm, Laiklik ve Milliyetçilik: Türk kimdir?. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Davison, A. (1995). Secularization and modernization in Turkey: the ideas of Ziya Gökalp. Economy and Society, 24 (2), 189-224.
• Dikmen, B. A. (2023). İnkılabı nakşedecek resimler: Tek parti döneminde resim ve siyaset. İletişim..
• Dressler, M. (2015). Rereading Ziya Gökalp: Secularism and reform of the Islamic state in the late young Turk Period. International Journal Middle East Studies, (47), 511–531.
• Ergan, N. G. (2015). Türk düşünce geleneğinde Ziya Gökalp-Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu devamlılığı. C. Özyurt ve A. Tak (ed.), Ziya Gökalp Kitabı içinde (ss. 335-356). Hece.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1927a). Bediiyat. Devlet Matbaası.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1927b). Bediiyatın mevzuu ve usulü. Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası, (3), 187-194.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1935). Gökalp sa vie et sa sociologie: Essai sur l'Infuence de la sociologie Française en Turquie. Editions Berger-Levrault.
• Gökalp, Ziya. (1917a). Cemiyette büyük adamların tesiri. İçtimaiyat Mecmuası, 1 (2), 48-70.
• Gökalp, Ziya. (1917b). Ahlâk içtimai midir?. İçtimaiyat Mecmuası, 1 (3), 113-116.
• Gökalp, Ziya. (1923). Türkçülüğün esasları. Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• Gökalp, Ziya. (2006). Felsefe dersleri. Çizgi.
• Guyer, P. (1990). Feeling and freedom: Aesthetics and morality. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, (48), 137-146.
• Guyer, P. (2008). Knowledge, reason and taste: Kant’s response to Hume. Princeton University.
• Güneylioğlu, N. (1988). Ali Canib Yöntem’in makaleleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• İnal, Y. E. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e aanatın kavramsallaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• İsmail Hakkı (Baltacıoğlu). (1931). Demokrasi ve sanat. Kanaat Kütüphanesi.
• İsmail Hakkı (Baltacıoğlu). (1934). Sanatkâr ve muhiti. Sanat: Estetik, Yaratma, Türk Sanatı, Dil, Edebiyat, Temsil, Musiki, Resim, Mimarlık, Tezyini Sanat, Şehircilik Üzerine Görüşmeler içinde (ss. 42-47). Semih Lütfi Suhulet Kütüphanesi.
• Kahn, S. J. (1953). Science and aesthetic judgement: A study in Taine’s critical method. Routledge & Kegan Paul LTD.
• Kelley, D. R. (2002). Intellectual history and cultural history: the Inside and the Outside, History of the Human Sciences, 15 (2), 1-19.
• Kern, S. (2008). Nedenselliğin kültürel tarihi: Bilim, cinayet romanları ve düşünce sistemleri. Metis.
• Lalo, C. (1909). L'esthétique scientifique. Revue Philosophique de la France et de l'Étranger (68), 255-267.
• Lalo, C. (1914). Programme d'une Esthétique sociologique. Revue Philosophique de la France et de l'Étranger, (78), 40-51.
• Lichtenstein, J., Maigné, C., Pierre, A. (Ed.). (2013). Vers la science de l’art: L’esthétique scientifique en France 1857-1937. PUPS.
• Nas, H. (2019). Türk edebiyatında estetiğin doğuşu. Hece.
• Nefes, T. S. (2013). Ziya Gökalp’s adaptation of Emile Durkheim’s sociology in his formulation of the modern Turkish nation, International Sociology, 28 (3), 335–350.
• Nefes, T. S. (2018). Sociological foundations of modern Turkish nationalism. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20 (1), 15-30.
• Öğütle, V. S., Tatlıcan Ü. (Ed.). (2018). Emile Durkheim’ı yeniden okumak. Phoenix.
• Şiray, M. (2016). Jacques Rancière’de sanat-siyaset ilişkisi üzerine. G. Ateşoğlu (Ed.) Varoluşçuluk, Fenomenoloji, Ontoloji: Çağdaş Felsefenin Macerası I içinde (ss. 277-296). Belge.
• Yalçın, H. C. (2021). Estetik [Hikmet-i Bedayi], İ. A. Kumsar (Ed.). Ötüken.