GÖÇ VE SİYASALLAŞMA: TÜRKİYE’DE BEYİN GÖÇÜ TARTIŞMALARININ SİYASALLAŞMA GEREKÇELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 35, 189 - 224, 30.06.2021

Ahmet Ceylan

Öz

Çalışmada yakın dönemde Türkiye kamuoyunda önem kazanan beyin göçü
tartışmalarının siyasallaşma sebepleri araştırılmıştır. 24 Haziran 2018 Genel
Seçimleri merkezli bir inceleme ile yakın dönemde siyasal partilerin beyin göçüne ilişkin geliştirdikleri politikalar ele alınmıştır. Beyin göçünün neden siyasetin öncelikli gündem maddeleri arasına girdiği sorusu ve siyasal partilerin
beyin göçü politikalarının temelleri takip edilmiştir. Çalışmada Türkiye’de beyin göçü tartışmalarının dayandığı dört faktörün ön plana çıktığı savunulmuştur. Türkiye’de ilgili tartışmanın siyasetin öncelikli gündem maddeleri arasına
girmesinin temel saikleri olarak; ‘yüksek nitelikli göçün artan trendi’, ‘siyasetin kutuplaşan yapısı’, ‘genel göç süreçlerinin siyasallaşma özellikleri göstermeye başlaması’ ve ‘politik kültürde beşeri sermayeye atfedilen önem’ belirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Göç, Beyin Göçü, Siyasallaşma, Göç Politikaları, Suriyeliler

Kaynakça

• Açıkmeşe, A. Sinem (2018), “Güvenlik, Güvenlik Çalışmaları ve Güvenlikleştirme”, Balta, Evren (Ed.), Küresel Siyasete Giriş Uluslararası İlişkilerde Kavramlar, Teoriler, Süreçler, (İstanbul: İletişim Yayınları): 241-256.
• Akçam, Taner (2017), “Sevr ve Lozan’ın Başka Tarihi”, Zürcher, Eric Jan (Der.), İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Etnik Çatışma, (İstanbul: İletişim Yayınları): 51-88. Ahmad, Feroz (2014), Bir Kimlik Peşinde Türkiye, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Akın, Soner (2020), “Türkiye’deki Siyasal Partilerin Uluslararası Göçe Dair Bakış Açıları ve Avrupa Parlamentosu Siyasi Parti Grupları İle Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Bulut, Yakup ve Akın, Soner (Ed.), Yerel, Ulusal ve Küresel Boyutlarıyla Göç ve Mülteci Sorunu, (İstanbul: Çizgi Yayınevi): 307-332.
• Bartram, David, Marista V. Poros, Pierre Monforte (2017), Göç Meselesinde Temel Kavramlar, (Ankara: Hece Yayınları).
• Bilecen, Tuncay (2020), Politik Sığınmacılardan Ankara Anlaşmalılara Türkiye’den Birleşik Krallık’a Göçler, (London: Press Dionysus).
• Bora, Tanıl (2017), Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, (İstanbul: İletişim Yayınları). Castles, Stephen. ve Mark J. Miller (2008), Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Dündar, Fuat (2018), İttihat ve Terakki’nin Müslüman İskan Politikası (1913- 1918), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Erder, Sema (2018), Zorla Yerleştirmeden Yerinden Etmeye: Türkiye’de Değişen İskan Politikaları. (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Erdoğan, M. Murat (2018), Türkiye’deki Suriyeliler Toplumsal Kabul ve Uyum, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Erimez, Erkin ve Ersin Kalaycıoğlu (2016), Kamu Düzenleme Kalitesi ve Yaşam Düzeyi, (İstanbul: Argüden Akademi Yayınları).
• Faist, Thomas (2003), Uluslararası Göç ve Ulusaşırı Toplumsal Alanlar. (Ankara:Bağlam Yayınları). Gattinara, Pietro Castelli, Laura Morales (2017), “The Politicization and Securitization of Migration in Western Europe: Public Opinion, Political Parties and the Immigration Issue”, Bourbeau, Philippe (Der.), In Handbook of Migration and Security. (Cheltenham: Edgar Elgar): 273–295.
• Görgün, Melih (2019), “Uluslararası Göç ve Beyin Göçü”, Görgün, Melih (Ed.), Uluslararası Göç. (İstanbul: Beta Yayıncılık): 35-48.
• Gençler, Ayhan ve Çolak, Aytül (2002), “Türkiye’den Yurtdışına Beyin Göçü: Ekonomik ve Sosyal Etkileri”, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı: 607-619.
• Hollifield, J. Frank (2000), “The Politics of International Migration: How Can We ‘Bring the State Back in?’ ”. Brettell, Caroline ve Hollifield, J. Frank (Ed.), Migration Theory: Talking Across Disciplines. (New York: Routledge).
• İçduygu Ahmet. ve Kristen Biehl (2012), “Türkiye’ye Yönelik Göçün Değişen Yörüngesi” İçduygu, Ahmet (Ed.), Kentler ve Göç Türkiye, İtalya, İspanya. (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 9-72.
• İçduygu, Ahmet ve Kemal Kirişçi (2009), “Introduction: Turkey’s International Migration in Transition” İçduygu, Ahmet ve Kirişçi Kemal (Ed.), Land of Diverse Migrations Challenges of Emigration and Immigration in Turkey. (İstanbul: İstanbul Bilgi University Press): 2-26.
• İçduygu, Ahmet ve İbrahim Sirkeci (1999), “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri”, Baydar, Oya (Ed.), 75.Yılda Köylerden Şehirlere. (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları): 249-268.
• İnalcık, Halil (2017). Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı Devlet, Kanun, Diplomasi, (İstanbul: Timaş Yayınları).
• Kalaycıoğlu, Ersin (2020). “Küresel Koronavirüs Salgınından Sonra Türkiye’de Siyaset” Çolak, Ömer Faruk (Ed.), Salgın Ekonomisi. (Ankara: Efil Yayınevi): 163-189.
• Kazaz, Gözde ve M.İlksen Mavituna (2018), Bu Ülkeden Gitmek Yeni Türkiye’nin Göç İklimini Buradakiler ve Oradakiler Anlatıyor, (İstanbul: Metropolis Yayıncılık).
• Kirişçi, Kemal ve Sema Karaca (2015), “Hoşgörü ve Çelişkiler: 1989, 1991 ve 2011’de Türkiye’ye Yönelen Kitlesel Mülteci Akınları” Erdoğan, M. Murat ve Kaya, Ayhan (Ed.), Türkiye’nin Göç Tarihi. (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 295-314.
• Lewis, Bernard (2010), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Ankara: Arkadaş Yayınları). Mardin, Şerif (2017), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, (İstanbul: İletişim Yayınları). Özkan, Behlül (2018), Türkiye’de Milli Vatanın İnşası Dar’ul İslam’dan Türk Vatanına, (İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi).
• Pope, Nicole ve Pope, Hugh (2004), Çıplak Türkiye, (İstanbul: Gelenek Yayıncılık).
• Pusch, Barbara (2011), “Yabancı Ülkelerde Edinilmiş Bilgi ve Becerilerin Türkiye İşgücü Piyasasında Değerlendirilmesi” Arnd Micheal Nohl, Schittenhelm Karin ve Weiss, Anja (Ed.), Göç ve Kültürel Sermaye Türkiye, Almanya, Kanada ve Büyük Britanya’da Yüksek Vasıflı Göçmenler. (İstanbul: Kitap Yayınevi): 118-133.
• Şimşek, M (2006), Beşeri Sermaye ve Beyin Göçü Kapsamında Türkiye Karşılaştırmalı Bir Analiz, (Bursa: Ekin Yayınevi).
• Weiss, Arnd, Selma U. Ofner ve Barbara Pusch (2011), “Göç Sürecine Dayalı Biyografik Yönelimlerin Yabancılar Hukuku Uyarınca Kurumsallaştırılması” Arnd Micheal Nohl, Schittenhelm Karin ve Weiss, Anja (Ed.),
• Göç ve Kültürel Sermaye Türkiye, Almanya, Kanada ve Büyük Britanya’da Yüksek Vasıflı Göçmenler. (İstanbul: Kitap Yayınevi): 279- 299.
• Wouter, Van der Brug, Gianni D’Amato, Didier Ruedin, Joost Berkhout (2015), The Politicisation of Migration (London: Routledge).
• Yıldız, İbrahim (2018), Türkiye’ye Uluslararası Göçler ve Türkiye’nin Göç Politikası, (Ankara: Çatı Yayınları).
• Zürcher, Eric Jan (2015), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Makaleler Bahar, Dany ve Hillel Rapoport (2016), “Migration, Knowledge Diffusion and the Comparative Advantage of Nations”, CESifo Working Paper Series No.5769, CESifo, https://coller.m.tau.ac.il/sites/nihul_en.tau.ac.il/files/media_server/Recanati/management/seminars/strategy/BR_Migration.pdf (12.10.2019).
• Bakırtaş, Tahsin ve Kandemir, Orhan (2010), “Gelişmekte Olan Ülkeler ve Beyin Göçü: Türkiye Örneği”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3): 961- 974.
• Ceylan, Ahmet ve İsa Uslu (2019), “Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelen Kitlesel Göç Hareketleri ve Kabul Mekanizmasındaki Yaklaşımlara İlişkin Bir İnceleme: 1989 Bulgaristan, 1991 Irak ve 2011 Suriye Göçleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (36), s.199-221.
• Docquier, Frederic ve Hillel Rapoport (2009), “Documenting the Brain Drain of ‘La Creme de la Creme’ ”, Journal of Economics and Statistics, 229(6), s.679-705.
• Grande, Edgar, Tobias Schwarzbözl ve Matthias Fatke (2019), “Politicizing immigration in Western Europe”, Journal of European Public Policiy, 26(10), s.1444-1463.
• İçduygu, Ahmet (2017), Türkiye’deki Suriyeli Sığınmacılar: “Siyasallaşan” Bir Sürecin Analizi, Toplum ve Bilim, (140), (İstanbul: İletişim Yayınları): 27-41.
• Krzyzanowski, Michal (2018), “The Mediatization and the Politicization of the ‘Refugee Crisis’ in Europe”, Journal of Immigrant & Refugee Studies, 16(1-2), s.1-14.
• Kurtulmuş, Numan (1992), “Gelişmekte Olan Ülkeler Açısından Stratejik İnsan Sermayesi Kaybı: Beyin Göçü”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (3662), s.205-221.
• Sirkeci, İbrahim (2017), “Turkey’s Refugees, Syrians and Refugees From Turkey, a Country of Insecurity”, Migration Letters. 14(1), s.127-144.
• Sirkeci, İbrahim (2020), “Göç Meselesi”, Pasajlar Dergisi, (5), s.11-34.
• Sunata, Ulaş (2014), “Tersine Beyin Göçünde Sosyal Ağların Rolü: Türkiyeli Mühendislerin Almanya’dan Geriye Göç Deneyim ve Algıları”, Türk Psikoloji Yazıları, 17(34), s.85-96.
• Yılmaz, Eren Alper (2019), “Uluslararası Beyin Göçü Hareketleri Bağlamında Türkiye’deki Beyin Göçünün Durumu”, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (X-II), s.220-232.
• İnternet Kaynakları Adalet ve Kalkınma Partisi (2018), https://www.akparti.org.tr/media/318779/24-haziran-2018-cumhurbaskanligi-secimleri-ve-genel-secimler-secim-beyannamesi-sayfalar.pdf (11.10.2019)
• Aktan, Sertaç (2019), “CHP’den Araştırma Önergesi: ASELSAN, TÜBİTAK Mühendisleri Hollanda’ya Göç Etti mi?”, https://tr.euronews.com/2019/01/04/beyin-gocune-iliskin-chp-den-yeni-arastirmaonergesi (09.03.2020).
• “Bakan Varank: 127 Bilim İnsanı, Türkiye’nin Yeni Başarı Hikayesinin Parçası Olacak”, https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2019/07/24/bakanvarank-127-bilim-insani-turkiyenin-yeni-basari-hikayesinin-parcasiolacak (14.10.2019).
• “Beyin Göçü Araştırma Önergesi AKP’nin Oylarıyla Reddedildi!”, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/beyin-gocu-arastirma-onergesiakpnin-oylariyla-reddedildi-220113h.htm (20.03.2020).
• “Beyin Göçü Bu Sefer Ters İşledi”, https://www.haber3.com/guncel/beyingocu-bu-sefer-ters-isledi-haberi-4980947 (09.08.2019).
• “CGP Beyin Göçü İçin Meclis Araştırması İstedi”, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=beyin%20g%C3%B6%C3%A7%C3%BC%20meclis&isAdv=false (02.12.2019).
• “Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Bilim İnsanlarına ‘Dönün’ Çağrısı”, http://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/cumhurbaskani-erdogandan-bilim-insanlarina-donun-cagrisi-13049413 (06.11.2019).
• Cumhuriyet Halk Partisi (2018), http://secim2018.chp.org.tr/files/CHP-SecimBildirgesi-2018-icerik.pdf?v=3 (15.02.2020).
• Cumhuriyet Halk Partisi (2018), https://chp.azureedge.net/f95858327fb747e691285f9b4e0aefe7.pdf (16.03.2020).
• Çat, Zehra Melek, Sefa Mutlu, Murat Paksoy ve Çiğdem Alyanak (2019), “Cumhurbaşkanı Erdoğan: 80 Binin Üzerinde İdlib’li Kardeşimiz Ülkemiz Sınırına Doğru Göçe Başladı”, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogan-80-binin-uzerinde-idlibli-kardesimiz-ulkemiz-sinirina-dogru-goce-basladi/1681124 (15.06.2020).
• “Erdoğan’dan Heyecanlandıran Sözler: 100 Mühendisi Gönderdik Bile!”, http://www.haber7.com/siyaset/haber/2861803-erdogandan-heyecanlandiran-sozler-100-muhendisi-gonderdik-bile/?detay=2 (24.12.2019).
• Görgülü, Eray (2018), “Tersine Beyin Göçü Seferberliği”, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/tersine-beyin-gocu-seferberligi-40955677 (09.09.2019).
• Halkların Demokratik Partisi, https://www.hdp.org.tr/tr/24-haziran-secimlerimateryalleri/11967 (07.04.2020).
• İYİ Parti (2018), https://iyiparti.org.tr/assets/pdf/secim_beyani.pdf (08.03.2020).
• “Meral Akşener: ‘Hapisten Korkmam’ ”, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/meral-aksener-hapisten-korkmam-227781h.htm (24.03.2020).
• “Meral Akşener: Kendisine Karşı Çok Mahcubum”, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/meral-aksener-kendisine-karsi-cok-mahcubum40650318 (23.03.2020).
• Migration and the 2030 Agenda, https://unitedkingdom.iom.int/sites/default/files/publication/Migration-and-the%20-2030-Agenda.pdf (10.12.2019)
• “Milletvekili Esin Kara: ‘Beyin Göçü Engellenmeli’ ”, https://www.haberturk.com/konya-haberleri/65516728-milletvekili-esin-kara-beyingocu-engellenmeli (22.03.2020).
• Özkan, Yusuf (2019), “Geçen Yıl Türkiye’den 1020 Kişi ‘Beyin Göçü’ İçin Hollanda’ya Başvurdu”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya46774679 (14.10.2020).
• “Şahin, Eğitimdeki Sorunlar ve Artan Beyin Göçünü Meclise Taşıdı: ‘Bu Bir Beka Sorunudur’ ”, https://www.iskenderungazetesi.com/sahin-egitimdeki-sorunlar-ve-artan-beyin-gocunu-meclise-tasidibu-bir-beka-sorunudur/ (21.03.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2018), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/meclis_arastirma_onergeleri.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=241009 (26.03.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2018), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/meclis_arastirma_onergeleri.uyenin_ilk_imzali_onergeleri?donem_kodu=27&p_sicil=7531 (04.04.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2019), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/Tutanak_B_SD.birlesim_baslangic?P4=23288&P5=H&page1=27&page2=27 (02.03.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2019), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_g.birlesim_baslangic?P4=23288&P5=H&page1=25&page2=25 (14.03.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2020), https://www2.tbmm.gov.tr/d27/10/10- 620810gen.pdf (04.04.2020).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (2020), https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/genel_kurul.cl_getir?pEid=89401 (01.06.2021).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (2017), https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/80050/islam-medeniyetinin-ozu-kardeslik-dayanisma-vebirbirine-kenetlenmektir.html (10.11.2019).
• Twitter (2018), https://twitter.com/umitozdag/status/1062951606315036672 (10.03.2020).
• Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1067 (12.09.2020).
• Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30711 (18.09.2020). UN DESA Migration Data Portal (2019), https://migrationdataportal.org/?%3F%3F%3F%3F%3F%3F%3F%3Fi=stock_abs_&t=2017& i=stock_abs_&m=4 (12.12.2019).
• “Varank’tan Beyin Göçü Yorumu: Gidenlerin Çoğu FETÖ’cü Terörist”, http://www.milliyet.com.tr/siyaset/varanktan-beyin-gocu-yorumu-gidenlerin-cogu-fetocu-terorist-6088930 (01.02.2020).
• Yıldız, Zehra (2018), “7 Kez Uzatıldı, 2 Yıl Sürdü: OHAL’in Bilançosu”, https://tr.euronews.com/2018/07/18/7-kez-uzatildi-2-yil-surdu-ohalin-bilancosu (10.10.2019). Yükseköğretim Kurulu (2020), https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/yok-ten-turkiye-nin-otomobiline-doktorali-muhends-destegi.aspx (07.03.2020).
• “2020 Yılı Bütçesi TBMM Genel Kurulunda”, https://www.haberler.com/2020-yili-butcesi-tbmm-genel-kurulunda-12716467-haberi/ (04.04.2020).