YARI-MONARŞİDEN BAŞKANLIĞA TÜRKİYE’DE HÜKÜMET SİSTEMİNİN EVRİMİ

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 38, 479 - 514, 22.12.2022

Abdullah Metin Serkan Ünal

https://doi.org/10.56524/msydergi.1132558

Öz

Bu çalışma Türkiye’nin 1876’dan bugüne hükümet sistemini araştırmaktadır. Türkiye’de hükümet sistemleri genelde darbeler ve liderlerin inisiyatifi ile değişmiş, cumhurbaşkanları ve başbakanların güç ilişkisine bağlı olarak karakter kazanmıştır. Bu çalışmada hükümet sistemleri literatürüne ek olarak, hükümet sistemlerini ortaya çıkaran tarihî arka plan, anayasalara yansıyan hukukî boyut ve siyasi arenadaki fiilî işleyiş göz önünde bulundurularak dört boyutlu perspektiften sistem okuması yapılmıştır. Bulgular Türkiye’nin hemen hemen tüm hükümet sistemlerini tecrübe ettiğini göstermektedir. Şöyle ki, Türkiye’de 1876’ya kadar monarşi, 1876-1920 arası yarı-monarşi, 1920-1923 arası meclis hükümeti, 1923-1960 arası karma sistem (kuvvetler birliği fonksiyonlar ayrılığı), 1961-2007 arası parlamenter sistem, 2007-2014 arası yarı-başkanlık (başbakancı-başkanlık formu) sistemleri uygulanmıştır. Başkanlı-parlamenter sistem de 1923-1950 ve 2014-2018 dönemlerinde fiilî olarak ortaya çıkmıştır. 2017’den itibaren ise başkanlık sistemi uygulanmaktadır. Muhalefetin sisteme yönelik eleştirileri ve yeni sistem önerileri Türkiye’de sistem arayışının devam edeceğini göstermektedir. Çalışma bu eleştiriler, vaatler ve arayışın değerlendirmesi ile neticelendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’de Hükümet sistemi, siyasal sistem, yarı-monarşi, başkanlık sistemi, parlamenter sistem

Kaynakça

• Akçakaya, M. ve Özdemir, A. (2018). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Siyasal İstikrar”. Üçümcü Sektör Sosyal Ekonomi, 53(3), 922-944
• Akıncı, B. (2019). “The Contribution of the Presidential Government System of the Republic with Specific Design To Turkey to Rationalize the Presidential System”. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(19), 2107-2125
• Akkoyun, T. (2018). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Tarihi Değeri”. Ombudsman Akademik, 5(9), 181-201 Al, H. (2020). “Başkanlık Sistemi Üzerine: Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Zayıf Halkası Parlamento”. Bilgi, 22(1), 14-44
• Bagehot, W. (1867). The English Constitution. London: Chapman and Hall.
• Bahro, H., B. H. Bayerlein ve E. Veser. (1998). “Duverger’s Concept: Semi-Presidential Government Revisited”. European Journal of Political Research, 34, 201–224. https://doi.org/10.1111/1475-6765.00405
• Cheibub, J. A. (2007). Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy. Cambridge University Press.
• Cheibub, J. A. ve F. Limongi (2014). “The Structure of Legislative–Executive Relations: Asia in Comparative Perspective. Comparative Constitutional Law in Asia”. (Ed. R. Dixon ve T. Ginsburg). Edward Elgar Publishing.
• Cheibub, J. A., S. Martin ve B. E. Rasch (2015). “Government Selection and Executive Powers: Constitutional Design in Parliamentary Democracies”. West European Politics, 38(5), 969–996. https://doi.org/10.1080/01402382.2015.1045289
• Coşkun, Ş. & Davut, Ş. (2013). “Cumhurbaşkanının Seçimi, Yetkileri ve Görevleri Açısından Fransa ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi. 3, 182-229
• Duran, L. (1998). Türkiye Yönetiminde Karmaşa, Çağdaş Yayınları.
• Duverger, M. (1980). “A New Political System: Semi-Presidential Government”. European Journal of Political Research, 8, 165-187. https://doi.org/10.1111/j.1475-6765.1980.tb00569.x
• Elgie, R. (1999). “The Politics of Semi-presidentialism. Semi-Presidentialism in Europe”. (Ed. R. Elgie). Oxford University Press.
• Elgie, R. (2001). “Semi-Presidentialism: An Increasingly Common Constitutional Choice”. Semi-Presidentialism and Democracy. (Ed. R. Elgie, S. Moestrup and Y. Wu). Palgrave MacMillan.
• Elgie, R. ve S. Moestrup (2016). “Semi-Presidentialism in Democracies, Quasi-Democracies, and Autocracies”. Semi-Presidentialism in Caucasus and Central Asia. (Ed. R. Elgie ve S. Moestrup). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/978-1-137-38781-3_1
• Erat, V. (2015). Türkiye'de Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesinin Hükümet Sistemi Üzerine Etkileri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(25), 325-355
• Eren, A. (2017). Başkanlık Sistemi 1- Genel Değerlendirme, http://www.kanuniesasi.com/2017/02/14/baskanlik-sistemi-1-genel-degerlendirme/ (4.11.2021)
• Eroğul, C. (1996), Anatüzeye Giriş. 4. Baskı, İmaj Yayıncılık
• Esen, E. ve Kalağan, G. (2020). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Merkezi İdarenin Dönüşümü”. Vizyoner Dergisi, 11, 260-277
• Fortin, J. (2012). “Measuring presidential powers: Some pitfalls of aggregate measurement”. International Political Science Review, 34(1) 91–112. https://doi.org/10.1177/0192512111421357
• Frye, T. (1997). “A politics of institutional choice: post-communist presidencies”. Comparative Political Studies, 30, 523-552. https://doi.org/10.1177/0010414097030005001
• Gerring, J., S. C. Thacker ve C. Moreno (2005). “Centripetal Democratic Governance: A Theory and Global Inquiry”. American Political Science Review, 99(4), 567-581. https://doi.org/10.1017/S0003055405051889
• Gerring, J., S. C. Thacker ve C. Moreno (2009). “Are Parliamentary Systems Better?”. Comparative Political Studies, 42, 327-359. https://doi.org/10.1177/0010414008325573 Gönenç, L. & Kontacı, A. E. (2011). “2017 Tarihli Anayasa Değişikliği Sonrasında Yasama - Yürütme İlişkileri”. TBB Dergisi, 145, 53-79
• Gözler, K. (2010). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Ekin Yay.
• Gözler, K. (2017a). Cumhurbaşkanlığı sistemi mi, başkanlık sistemi mi, yoksa neverland sistemi mi?, https://www.anayasa.gen.tr/neverland.pdf (4.11.2021)
• Gözler, K. (2017b). Fesih ve Seçimlerin Yenilenmesi Farklı Kavramlar Mıdır? https://www.anayasa.gen.tr/fesih-yenileme.html (01.11.2021)
• Gözübüyük, Ş. (2007). Anayasa Hukuku, 15. Baskı, Turhan Kitabevi
• Hatipoğlu, İ. & Korkmaz, M. F. (2017). “Başkanlı Parlamenter Sistem Örneği Olarak Bulgaristan: Denge Denetleme Bağlamında Bir Analiz”. III. Stratejik Kamu Yönetimi Sempozyumu Bildiri Özeti Kitabı
• Hellman, J. S. (1997). “Constitutions and economic reform in the post-communist transitions”. In J. D. Sachs, & K. Pistor (Eds.), The rule of law and economic reform in Russia. Westview Press
• İçener, Z. Ç. (2015). “Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmalarının Yakın Tarihi: Özal ve Demirel’in Siyasi Mülahazaları”. Bilig, 75, 313-340
• Laski, H. (1944). “The parliamentary and presidential systems”. Public Administration Review, 4(4), 347-359. https://doi.org/10.2307/972898
• Lijphart, A. (1992). “Parliamentary government and presidential government”. (Ed. A. Lijphart), Parliamentary versus Presidential Government, Oxford University Press: 31–47
• Lijphart, A. (2012). “Patterns of democracy: Performance in thirty-six countries”. (2nd ed.). Yale University Press.
• Linz, J. J. (1990). “The perils of presidentialism”, Journal of Democracy,1(1), 51-69. https://doi.org/10.1353/jod.1990.0011
• Karatepe 2017 Şükrü Karatepe’nin Kübra Par'a Röportaj, Habertürk, 19 Aralık 2016, http://www.haberturk.com/gundem/haber/1338199-cumhurbaskani-basdanismani-sukru-karatepe-baskanlik-sistemi-icin-4-ayri-model-hazirladik (29 Mart 2017).
• Kaya, H. Y. (2012). “Başkanlı Parlamenter Sistem Bağlamında Fin Hükümeti Modeli”. TAAD, 3(10), 611-646
• Kaya, B. (2017). “Türk Tipi Başkanlık Sistemi Önerisinden Partili Cumhurbaşkanlığı Sistemine”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 15 (30), 27-50
• Koçak, C. (2009). “Osmanlı/Türk Siyasi Geleneğinde Modern Bir Toplum Yaratma Projesi Olarak Anayasanın Keşfi: Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil). İstanbul: İletişim.
• Kükner, A. B. (2012). “Hükümet Sistemi Seçeneklerinden “Başkanlı Parlamenter Sistem” Seçeneği ve Türkiye Açısından Uygulanabilirliği”. Ankara Barosu Dergisi, (2), 277-304 .
• Lijphart, A. (1992). “Parliamentary Government and Presidential Government”. Parliamentary Versus Presidential Government, (Ed. A. Lijphart). Oxford University Press.
• Lijphart, A. (2012). Patterns of Democracy: Performance in Thirty-Six Countries. Yale University Press.
• Magni-Berton, R. (2013). “Reassessing Duvergerian Semi-presidentialism: An Electoral Perspective”, Comparative European Politics, 11(2), 222–248. https://doi.org/10.1057/cep.2012.19
• Mainwaring, S. (1990). “Presidentialism in Latin America”. Latin American Research Review 25(1): 157-179 Metcalf, L. K. (2000). “Measuring presidential power”. Comparative Political Studies, 33, 660-685. https://doi.org/10.1177/0010414000033005004
• Munkh-Erdene, L. (2010). “The Transformation of Mongolia's Political System: From Semi-Parliamentary to Parliamentary?” Asian Survey, 50 (2), 311-334. https://doi.org/10.1525/as.2010.50.2.311
• Müller, W. C., T. Bergman ve K. Strøm (2006). “Parliamentary Democracy: Promise and Problems”. Delegation and Accountability in Parliamentary Democracies, (Paperback Edition, 3-33). Oxford University Press.
• O’Neil, P. (1993). “Presidential Power in Post‐Communist Europe: The Hungarian Case in Comparative Perspective”. Journal of Communist Studies, 9(3), 177-201. http://doi.org/10.1080/13523279308415218
• Özbudun, E. (1985). “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin Hukuki Niteliği”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1(2), 475-503.
• Özbudun, E. (2008). Türk Anayasa Hukuku, 8. Baskı, Yetkin Yayınları
• Price, D. (1943). “Parliamentary and Presidential Systems”. Public Administration Review, 3(4), 317-334. https://doi.org/10.2307/972312
• Roper, S. D. (2002). “Are all semipresidential regimes the same? A comparison of premier-presidential regimes”. Comparative Politics, 34(3), 253-272. https://doi.org/10.2307/4146953
• Samuels D. J. ve M. S. Shugart, (2010). Presidents, Parties, and Prime Ministers: How the Separation of Powers Affects Party Organization and Behavior. Cambridge University Press.
• Sartori, G. (1994). Comparative Constitutional Engineering. Macmillan Press. https://doi.org/10.1007/978-1-349-22861-4
• Shugart, M. S. ve J. M. Carey (1992). Presidents and Assemblies. Constitutional Design and Electoral Dynamics. Cambridge University Press.
• Shugart, M. S. (2005). “Semi-presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns.” French Politics, 3, 323–351. https://doi.org/10.1057/palgrave.fp.8200087
• Siaroff, A. (2003). “Comparative Presidencies: The Inadequacy of the Presidential, Semi-presidential and Parliamentary Distinction”. European Journal of Political Research, 42, 287–312. https://doi.org/10.1111/1475-6765.00084
• Skach, C. (2005). Borrowing Constitutional Designs: Constitutional Law in Weimar Germany and the French Fifth Republic. Princeton University Press.
• Sosyal, M. (1969). Anayasaya Giriş, 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları
• Stepan, A. ve C. Skach (1993). “Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation: Parliamentarianism Versus Presidentialism”. World Politics, 46(1), 1-22. https://doi.org/10.2307/2950664
• Tanör, B. (2010). Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri, 19. Baskı, YKY Yayınları
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1920a). Devre 1, İçtima 1, Cilt 1. (23.04.1336)
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1920b). Devre 1, İçtima 2, Cilt 1. (24.04.1336)
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1920c). Devre 1, İçtima 94, Cilt 5. (04.11.1336)
• Turan, M. (2018). “Türkiye’nin Yeni Yönetim Düzeni: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”, Social Sciences Research Journal, 7 (3), 42-91
• Ünal, S. (2020). “Birinci Meclisin Hükümet Sistemi”. Karatekin Armağanı. (Ed. O. Gümüşçü E. Beşe ve E. Ş. Dölarslan). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Verney, D. (1959). The Analysis of Political System. Compton Printing Works.
• Yavuz, B. (2008). 2007 Anayasa Değişikliğinin Doğurduğu Tereddütler ve Çözüm Yolları. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1-2), 1173-2114
• Yazıcı, S. (2009). Demokratikleşme Sürecinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Yazıcı, S. (2018). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Toplumsal Algının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Turkish Studies, 13/14, 233-252 http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13476
• Yıldırım, U. T. (2020). “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Eleştirileri: Türkiye’de Muhalefet Partileri Üzerinden Bir İnceleme”. The Journal of Academic Social Science Studies, 13(79), 509-524
• Yıldız, A. (2019). “Cumurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu Meselesi”. Kırıkkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 1-20
• Zengin, O. (2019). “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ve İdari Yapıya Etkisi”. Emek Araştırmaları Dergisi, 10(15), 1-24