BİLİMSEL GELİŞMENİN TEMELİNDEKİ DOĞU-BATI ETKİLEŞİMİ

Yıl 2014, Sayı: 22, 263 - 293, 31.07.2014

Doğan Gün

Öz

İnsanların kendi medeniyetleri ve coğrafi konumları çerçevesinde oluşturdukları Doğu-Batı kavramı, din ve öğreti farklılaşması, zaman ve mekân değişiklikleri gösterse de, karşılaştıkları/ kesiştikleri boyutları içermektedir. Her iki uygarlığa orta veya ortaya yakın noktalardan bakanlar her zaman olmuştur. İncelememizde, Doğu ya da Batı’nın birbirlerine üstünlüklerini kabul etme yerine, kıyas yoluna giderek bunların zaman içinde gösterdikleri gelişme ve karşılıklı etkileşim izah edilmeye çalışıldığı gibi, Batı’nın yükselişini gerçekleştiren Doğu’ya ait bir kaç keşif, kişi ve yere odaklanılmıştır. Batı kültürünün oluşumuna zemin teşkil eden Doğulu unsurları öne çıkararak, birbiriyle ilişki içinde bulunan iki farklı geleneğin birleşimi; bilim, kültür ve felsefe alanlarındaki bazı aşamalarla örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğu-Batı, Antik Yunan, İslam Uygarlığı, Bilim, Medeniyet.

Kaynakça

• Abdülmelik, Enver, “Krizdeki Oryantalizm”, Çev. Melike Kır, içinde, Oryantalizm Tartışma Metinleri, (Ed.: Aytaç Yıldız), Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2007, s. 39-77.
• Amin, Samir, “Doğu Feodal Devrimi, Özellikleri ve Sınırlılıkları”, Doğu Uygarlığının Yükselişinin Tarihsel Nedenleri, (H. Ziya Ülken ve Samir Amin), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2009, s. 47-64.
• Aydın, Hasan, “İslam Dünyasında Bilim ve Felsefe: Yükseliş ve Duraklama”, Bilim ve Ütopya Dergisi. Sayı: 94-95, 2002, s. 1-21 (internetteki pdf sayfa sayısı esas alınmıştır).
• http://turkoloji.cu.edu.tr/Genel/hasan_aydın_islam_dünyasi_bilim_felsefe_yu kselis_duraklama.pdf. Erişim tarihi, (28.12.2014)
• Aydın, Hasan, “İslam, Rönesans ve Aydınlanma”, içinde, Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi. Sayı: 157, Yıl: 13, Temmuz 2007, s. 11-23.
• Aydın, Hasan, “Doğu‟nun Uygarlık Ve Bilim Yıldızı: Bağdat”, Doğu Uygarlığının
• Yükselişinin Tarihsel Nedenleri, (H. Ziya Ülken ve Samir Amin), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2009, s. 86-94.
• Aydın, Hasan, “Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim Ve Felsefe Neden Geri Kaldı?”, Bilim ve Gelecek, Aylık Bilim, Kültür, Politika Dergisi, Sayı: 131, Ocak 2015, s. 20-30.
• Bağlıoğlu, Mehtap, “Ortaçağ İslâm Uygarlığında Bir Deha:Er-Râzî”, içinde, Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi. Sayı: 234, Yıl: 19, Aralık 2013, s. 66-69.
• Bammate, Haidar, İslam’ın İnsanlık Kültürüne Katkısı, (Çev.: Sadık Usta), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008.
• Bernal, Martin, Kara Atena: Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi? 1785-1985, (Çev.: Özcan Buze), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• Bouamrane Chikh, “Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Gelişmesi”, (Çev.: Hüseyin Şimşek), İstem, Sayı: 14, Yıl: 7, 2009, s. 383-396.
• Braudel, Fernand, Uygarlıkların Grameri, (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi, Ankara Yayınları, 2006.
• Burkert, Walter, Yunan Kültüründe Yakındoğu Etkileri, (Çev.: Mehmet Fatih Yavuz), İthaki Yayınları, İstanbul, 2012.
• Cleveland, William L., Modern Ortadoğu Tarihi, (Çev.: Mehmet Harmancı), Agora Kitaplığı, İstanbul, 2008.
• Covington, Richard, “İslam Bilimi: Geçiş Yolları” (Çev.: Melek Dosay Gökdoğan), içinde, Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Sayı: 157, Yıl: 13, Temmuz 2007, s. 24-26.
• David, Joseph Ben, Bilim İnsanının Toplumdaki Rolü, Karşılaştırmalı Bir İnceleme (Çev.: Melek Dosay Gökdoğan ve Cüneyt Coşkun), Epos Yayınları, Ankara, 2013.
• Demir, Fevzi, “Avrupalı Olmayan Uygarlıkların Çevreselleşmesi Sürecinde Oluşan İkincil Olma Duygusunun Aşılması İçin Bir Yaklaşım: Hodgson ve Afro-Avrasya Uygarlık Kuşağı”, Kebikeç- İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı: 21, 2006, s. 267-275.
• Demir, Remzi, Osmanlılar’da Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Epos Yayınları, Ankara, 2001.
• Durugönül, Serra, “Doğu-Batı Etkileşimleri”, Çömlek Arkeoloji, Sayı: 10, Yıl: 3, Mersin Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Yayınları, 2013, s. 16-19.
• Eğribel, Ertan ve Ufuk Özcan, “Tarihte Doğu-Batı Çatışması ve Küre-Muhafazakârlaşma: Batılılaşma Kavramı ve Tartışmaları Niçin Yok Oldu?
• Tarihin Sonu ve Çatışmanın Mutlaklaştırılması, Geleceğin Belirsizleşmesi ve Anti-Ütopyacılık Üzerine”, içinde, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, Doğu Kitabevi, İstanbul, Sayı: 4 (Aralık), 2013, s. 17-24.
• Freely, John, Galileo’dan Önce Ortaçağ Avrupa’sında Modern Bilimin Doğuşu, (Türkçesi: Muhtesim Güvenç), Kolektif Kitap, İstanbul, 2014.
• Freely, John, Işık Doğu’dan Yükselir: İslam Biliminin Batı Dünyasının Şekillenmesine Katkıları, (Çev.: Gül Çağalı Güven), Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
• Gökçe, Selim M, “Kitap ve Kütüphane Yakmak”, içinde, Türk Edebiyatı, Aylık Fi- kir ve Sanat Dergisi, Sayı: 493, Yıl: 42, Kasım 2014, s. 14-17.
• Guénon, René, Doğu ve Batı, (Çev: Fahrettin Arslan), Ağaç Yayıncılık, İstanbul, 1991.
• Gutas, Dimitri, Yunan Düşünce Arapça Kültür; Bağdat‟ta Yunanca-Arapça Çeviri
• Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu, (Çev: Lütfü Şimşek), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2003
• Gültekin, Mehmet Bedri, Batı Asya Birliği 5 Ülke 5 Deniz, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• Hazır, Mesut ve Gökan Özkuk, “Doğu Batı Tartışmalarına Bir Katkı Denemesi Gün
• Batımından Şafağa mı, Şafaktan Gün Batımına mı?, içinde, Journal of Azerbaijani Studies, Vol.: 12, No: 1-2, 2009, s. 568-580.
• Hodgson, Marshall G. S, Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek, (Türkçesi: Ahmet Kanlıdere, Ahmet Aydoğan), Yöneliş Yayınları, İstanbul, 2001.
• Huff, Toby E., Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi: İslâm Dünyası, Çin ve Batı, (Çev.: İnan Kalaycıoğlu, vd.), Epos Yayınları, Ankara, 2010.
• Hunke, Sigrid, Batı’yı Aydınlatan Doğu Güneşi, (Çev.: Işık Soner), İstanbul: Kaynak Yayınları. Bilimin Türk-İslam Kaynakları-5, 2008.
• Kaçmaz, Gökçe, “Yazı: Uygarlığın Şekillendiricisi mi, Ürünü mü?”, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, Doğu Kitabevi, İstanbul, Sayı: 4 (Aralık), 2013, s. 63-70.
• Karlığa, Bekir, Batıya Doğru Akan Nehir, Bahçeşehir Üniversitesi, Medeniyet Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 2012.
• Kılıçbay, Mehmet Ali, “Fakir Akrabanın Talihi”, Doğu Batı, Düşünce Dergisi, Sayı: 2 (Şubat, Mart, Nisan), Yıl: 1, 1998, s. 57-64.
• Kökcü, Ayşe, “Matematiğin Avrupa‟da Tekrar Doğuşu”, içinde, Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Sayı: 240 (Haziran), Yıl: 20, 2014, s. 84-86.
• Le Goff, Jacques, “Ortaçağ‟da Batı Avrupa”, (Çev.: Nilüfer Uluç), içinde, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Ortaçağ Aydınlığı, Ankara: Doğu Batı Yayınları, Sayı: 33 (Ağustos, Eylül, Ekim), Yıl: 8, 2005, s. 39-68.
• Le Goff, Jacques, Ortaçağ Batı Uygarlığı, (Çev.: Hanife Güven ve Uğur Güven), Dokuz Eylül Yayınları, İzmir, 1999.
• Mcclellan III, James E ve Harold Dorn, Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, Çev.: Haydar Yalçın, (Ed.: Murat Alev), Arkadaş Yayınları, Ankara, 2008.
• Okuyan, Sibel, “Doğu Kültürünün Batıda Yansımaları”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2011, s. 99-122.
• Russ, Jacqueline, Avrupa Düşüncesinin Serüveni: Antik Çağlardan Günümüze Batı Düşüncesi, (Çev.: Özcan Doğan), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2011.
• Said, W. Edward, Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, (Çev.: Berna Ülner), Metis Yayınları, İstanbul, 2006.
• Sayılı, Aydın, Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2001.
• Sezgin, Fuat, Tanınmayan Büyük Çağ: İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi‟nden, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014.
• Sıbaı, Mustafa, Oryantalizm ve Oryantalistler, (Çev.: Müçteba Uğur), Beyan Yayınları, İstanbul, 1993.
• Şahin, Sencer, “Batı Uygarlığı ve Anadolu”, Toplumsal Tarih Dergisi, 136, Nisan 2005, s. 38-47.
• Takış, Taşkın, “Muhabbet-i Kadim”, Doğu Batı, Düşünce Dergisi, Sayı: 2 (Şubat, Mart, Nisan), Yıl: 1, 1998, s. 9-10.
• Tekeli, Sevim, Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi, Kalite Matbaası, Ankara, 1975.
• Tekeli, Sevim, “Türklerin Rönesans‟a Etkisi”, Bilim ve Ütopya, Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, Sayı: 157, Yıl: 13, Temmuz 2007, s. 8-10.
• Togan, A. Zeki Velidî, Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1985.
• Topdemir, Hüseyin Gazi, “Kemâlüddîn El-Fârisî ve Doğuda Bilim Geleneğinin Yeniden İnşası”, İçinde, Bilim ve Teknik, Nisan 2011, s. 84-89.
• Topdemir, Hüseyin Gazi ve Yavuz Unat, Bilim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara, 2008
• Usta, Sadık, “Doğu Rönesansı”, içinde, Doğu Uygarlığının Yükselişinin Tarihsel Nedenleri, (H. Ziya Ülken ve Samir Amin), Kaynak Yayınları, İstanbul, Bilimin Türk-İslam Kaynakları-6, 2009, s. 65-85.
• Uyanık, Vuslat ve Yeliz Aksoy, Tarihe Yön Veren Mucitler ve Buluşları, İconinn Yayınları, İstanbul, 2014.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Batı Uygarlığının Temelindeki Doğu”, içinde, Doğu Uygarlığının Yükselişinin Tarihsel Nedenleri, (H. Ziya Ülken ve Samir Amin), Kaynak yayınları, 2009, s. 17-46.
• Yağcı, Öner, “Hayyam‟la Sürdürmek Aydınlığı”, Ekrem Ataer’in Besteleriyle Ömer
• Hayyam, (Ed.: Hadiye Yılmaz), Kaynak Yayınları, İstanbul 2013, s. 137-149.
• Yıldırım, Cemal, Bilim Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2001.
• Yıldız, Kalender (Ed.), Müslüman İlim Öncüleri, Işık Yayınları, İzmir, 2005.