BELEDİYE KURULUMU ve NÜFUS SAYIMINDA HAYALİ YAZIMLAR: Sıra-Büyüklük Dağılımı Üzerinden Bir Analiz

Yıl 2007, Sayı: 4, 96 - 111, 30.08.2007

Sinan Zeyneloğlu

Öz

Sıra-büyüklük dağılımının ilk kullanılışından bu yana yerleşim yerlerinin sıra- büyüklük dağılımını inceleyen araştırmacılar, genellikle dağılımın üst bölümünü, yani belirli bir eşikten yüksek nüfusa sahip büyük kentleri incelemişlerdir. Oysa yerleşim yerlerinin büyük çoğunluğu nüfusça küçük olup, dağılımın nüfusça alt ve orta sıralarında da kayda değer düzenlilikler görülmektedir. Türkiye’nin yerleşim yerlerinin sıra-büyüklük dağılımı bütün yerleşim birimleri dahil edilerek incelendiğinde 2000 nüfus sınırında sıra-büyüklük dağılımının eğiminde doğal olmayan bir kırılma tespit edilmiştir. Bilindiği üzere 2000 nüfus değeri, bu bildiride incelenen dönem boyunca (1950-2000) belediye kurulumu için öngörülen alt nüfus eşiğidir. Söz konusu kırılmanın, 2000 nüfus eşiğini geçmek ve böylece belediye kurmaya hak kazanmak isteyen yerleşim birimlerinin hayali nüfus yazımlarına işaret etmesi kuvvetle muhtemeldir. 2005 yılında Belediye Kanununda yapılan değişiklik ile belediye kurulumu için nüfus eşiği 5000’e çıkarılmıştır. Eğer gerekli önlemler alınmaz ise önümüzdeki sayımda aynı kırılma bu sefer 5000 nüfus eşiğinde görülecektir. Sayımda yapılacak kontrollerin yanında, belediyelere kaynak aktarımında sayım nüfusunun esas alınması uygulaması da tartışılmalı, hayali olarak yükseltilmesi sayım nüfusuna göre daha zor alternatif ölçütler üzerinde durulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Sıra-büyüklük dağılımı, Log-normal dağılım, Eşik nüfusu, Beldeler, Hayali sayım.

Kaynakça

• Berry, B.J.L., Garrison, W.L., “Alternate Explanations of Urban Rank-Size Relationship”, Annals of the Association of American Geographers, 1958, 48, pp. 83-91.
• Cori, B., “The National Settlement System of Italy”, Bourne, L.S. vd (der.), Urbanization and
• Settlement Systems içinde, International Geographical Union, Commission on National Settlement Systems, Oxford University Press, 1984, 283-300.
• Dalmasso, E., “The French National Settlement System”, Bourne, L.S. vd (der.), Urbanization and Settlement Systems içinde, International Geographical Union, Commission on National Settlement Systems, Oxford University Press, 1984, 157-177.
• Delgado, A., Godinho, I., Long-Term Evolution of the Size Distribution of Portuguese Cities, 45.
• ERSA Konferansı, 23-27 Ağustos 2005, Amsterdam, 2005. Devlet İstatistik Enstitüsü (2002), 2000 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1999), 1997 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1991), 1990 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1986), 1985 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1981), 1980 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1977), 1975 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1973), 1970 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1968), 1965 Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş.
• (1963), 1960 Nüfus Sayımı,İl, İlçe, Bucak ve Köylere göre Nüfus Sayımı İdari Bölünüş.
• (1961), 1955 Nüfus Sayımı,İl, İlçe, Bucak ve Köylere göre Nüfus Sayımı İdari Bölünüş.
• (1961), 1950 Nüfus Sayımı,İl, İlçe, Bucak ve Köylere göre Nüfus Sayımı İdari Bölünüş.
• DPT, Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi, Kalkınmada Öncelikli Yöreler Başkanlığı, 1982.
• Dökmeci, V., “Turkey: Distribution of Cities and Change Over Time”, Ekistics, 1986, 316-317, 13-17.
• Erder, N., Türkiye’de Siyasi Partilerin Yandaş / Seçmen Profili 1994-2002, TÜSES, 2002.
• Erişen, O., Validity of Rank-Size Distribution of Cities in Turkey and Its Regions, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 1972.
• Geray, C., Belediye Kurulmasında Uyulacak Ölçütler ve Yöntem, Türk Belediyecilik Derneği Konrad Adenauer Vakfı, Ankara, 2000.
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Hizmet Uygulamalarının Genel Envanter Özeti, 2001, Erişim: [http://www.khgm.gov.tr], Erişim Tarihi: 12.06.2001.
• Kundak, S., Dökmeci, V., “Growth, Distribution and Rank Stability of Urban Settlements in Turkey”, 6. RSAI Dünya Kongresi, Lugano, 16-20 Mayıs 2000, 2000.
• Malecki, E.J., “Growth and Change in the Analysis of Rank-Size Distributions: Empirical Findings”, Environment and Planning A, 1980, 12, 41-52.
• Mutlu, S., “Population and Agglomeration Trends in the Turkish Settlement System: An Empirical Analysis and Some of Its Applications”, METU Studies in Development, 1989, 16, 99-125.
• Parr, J., “A Class of Deviations From Rank-Size Regularity: Three Interpretations”, Regional Studies, 1976, 10, 285–292.
• Soo, K.T., Zipf’s Law for Cities: A Cross Country Investigation, mimeo, London School of Economics, 2002.
• Tekeli, İ., Gökçeli, R., 1973 ve 1975 Seçimleri: Seçim Coğrafyası Üzerine Bir Deneme, Milliyet Yayınları, 1977.
• Thomas, I., “City-Size Distribution and the Size of Urban Systems”, Environment and Planning A, 1985, 17, 905-913.
• T.C. Yürürlükteki Kanunlar Külliyatı, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, 2006, Erişim: [http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/mevzuat], Erişim Tarihi: 09.01.2006,
• 5393 sayılı Belediye Kanunu, s. 9469-9500,
• 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu, s.2221-2236,
• 442 sayılı Köy Kanunu, s.237-254.
• T.C. Yürürlükteki Kanunlar Külliyatı (Ek-44 dahil), 1580 sayılı Belediye Kanunu (mülga), s. 1019-1060, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, 2000.
• Türk, Ş, Dökmeci, V., The Application Of Expanded Rank-Size Model In Turkish Urban Settlements, ERSA Konferansı, 2001.
• Zeyneloğlu, S., Nüfus Sayımlarındaki Hayali Yazımların Sıra-Büyüklük Dağılımı Üzerindeki Etkisi, 15. İstatistik Araştırma Sempozyumu, TÜİK, 11-12 Mayıs 2006, Ankara, 2006.
• Zeyneloğlu, S., Methods and Applications of Population Geography in Respect to Correlation of Geographic Factors with Population Variables Using Turkish Census Data at District and Settlement Level, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2001.
• Zeyneloğlu, S., Kundak, S., Dökmeci, V., Methods and Data Considerations Related to the Size Distribution of Settlements: The Turkish Case, 45. ERSA Konferansı, 23-27 Ağustos 2005, Amsterdam, 2005.