SON DÖNEM OSMANLI DÜŞÜNÜNDE KÜLTÜREL DEĞİŞME PLATFORMU OLARAK BATILILAŞMA: DR. ABDULLAH CEVDET VE İÇTİHAT DERGİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2012, Sayı: 18, 126 - 159, 31.12.2012

Cem Doğan

Öz

Osmanlı İmparatorluğu, özellikle Tanzimat ve II. Meşrutiyet dönemleri arasında birçok kendine özgü karakter yetiştirmiştir. Bu karakterlerin en ilginçlerinden biri de hiç şüphesiz Abdullah Cevdet’tir. Çıkardığı İçtihat Gazetesi’nde fikirlerini yaymaya çalışan Cevdet, ya hep ya hiç mantığı çerçevesinde Batı medeniyetinin tek gerçek medeniyet olduğunu ve eğer Osmanlı Batı’yı örnek alarak yıkıl- maktan kurtarılacaksa sorgusuz bir biçimde ve tamamen bu medeniyetin taklit edilmesi gerektiği görüşünü savunmuştur. Bu yönüyle Cevdet, II. Meşrutiyet’in Batıcılığı savunan fikir akımı içerisinde yer alan entelektüellerin en uç noktasını temsil etmektedir. Bu çalışmada, bir yandan Abdullah Cevdet’in yaşamı ve çalışmaları hakkında genel bilgiler verilirken; öte yandan da Cevdet’in Batılılaşma hakkındaki görüşleri İçtihat Gazetesi’nde kaleme aldığı makaleler ve telif eserleri üzerinden okunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Cevdet, Batılılaşma, İçtihat Dergisi, Ziya Gökalp, Osmanlı İmparatorluğu, Kültür, Medeniyet.

Kaynakça

• Akgün, Mehmet, Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Aksan, Virginia H. ve Daniel Goffman, “Erken Modern Osmanlı Dünyasının Resmini Çizmek”, Erken Modern Osmanlılar İmparatorluğun Yeniden Yazımı (ed: Virginia H. Aksan ve Daniel Goffman&çev: Onur Güneş Ayas), İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Aksoy, A. Şerif, İttihat ve Terakki, İstanbul: Nokta Kitap, 2008.
• Alpay, Yalın, A Glimpse Into the First Racist Approach In the Ottoman Empire: The “Scientific” Racisim of Abdullah Cevdet (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, 2007.
• Arıkan, Zeki, “Dr. Abdullah Cevdet ve Dönemi”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi I, 1983.
• Ayluçtarhan, Sevda, Dr. Abdullah Cevdet’s Translations (1908- 1910): The Making of a Westernist and Materialist “Culture Repertoire” in a “Resistant” Ottoman Context (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma (yay. haz.: Ahmet Kuyaş), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Bürüngüz, Refik, Abdullah Cevdet and the Garpçılık Movement (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, 2005.
• Cevdet, Abdullah, “Amerika’nın Ser-Şevketi”, İçtihat, cilt: 21, sayı: 193, 1 Kânunuevvel 1925.
• Cevdet, Abdullah, “Anglo-Sakson Âleminde Kadın ve Ailede Terbiye”, İçtihat, cilt: 21, sayı: 188, 15 Eylül 1925.
• Cevdet, Abdullah, “Anglo-Sakson Âleminde Terbiye-i Ahlakiye”, İçtihat, yıl: 21, sayı: 209, 1 ağustos 1926.
• Cevdet, Abdullah, “Devlet Ebed-i Müddet”, İçtihat, yıl: 3, sayı: 31, 15 Eylül 1327.
• Cevdet, Abdullah, “Dilimle İkrar Kalbimle Tasdik Ederim (Misafirperverlik)”, İçtihat, yıl: 4, sayı: 82, 28 Teşrinisani 1329.
• Cevdet, Abdullah, “Din ve Terbiye-i Vicdaniyye”, İçtihat, cilt: 21, sayı: 197, 1 Şubat 1926.
• Cevdet, Abdullah, “Fransa’da Mesâi-i Nisvân”, İçtihat, yıl: 30, cilt: 10, sayı: 99, 11 Cemaziyelahir 1329.
• Cevdet, Abdullah, “İtikadımca Vatanperverlik”, İçtihat, cilt: 9, sayı: 51, Şubat 1329.
• Cevdet, Abdullah, “Kastamonu’da Kurun-u Vusta”, İçtihat, 1329/1915, sayı: 58.
• Cevdet, Abdullah, “Kurd ile Müttefik Olmadan Evvel Arslan Olmalıyız!”, İçtihat, yıl: 3, sayı: 44, 1 Nisan 1328.
• Cevdet, Abdullah, “Şime-i Muhabbet”, İçtihat Gazetesi, (1329/1911), sayı: 89.
• Cevdet, Abdullah, “Tanrı’ya İlk Defa Türkçe söyleyen İmam”, İçtihat, cilt: 21, sayı: 102, 15 Nisan 1926.
• Cevdet, Abdullah, Fenn-i Ruh (Ludwig Büchner’den çeviren Abdullah Cevdet), İstanbul: Matbaa-i İctihad, 1911.
• Çakmak, Ahmet, “Ziya Gökalp ve Çağdaşlaşmak”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, sayı: 14 (Ziya Gökalp Özel Sayısı), 1976.
• Çelik, Celaleddin, “Gökalp’in Bir Değişim Dinamiği Olarak Kültür- Medeniyet Teorisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006, sayı: 21.
• Djevdet, Abdullah, “L’Esclavage des Musulmanes”, İçtihat, 1904, sayı: 1.
• Doğan, Cem, “II. Meşrutiyet’te Tartışılan Fikir Akımları ve Mehmet Akif Ersoy’un İslamcılığa İlişkin Görüşleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, (13.10.2011 tarihinde İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu’na sunulan bildiri metni).
• Efe, Adem, “II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1925) İslamcıları ve Çağdaşlaşma Görüşleri”, Doğu Batı, sayı: 11, cilt: 2, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2008.
• Engin, İsmail, “1860-1908 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’ndeki Pozitivist ve Materyalist Akımlarda ‘Kültürel Değişme’ Olgusu”, OTAM, sayı:3, Ocak 1992.
• Gündüz, Mustafa, İçtihad’ın İçtihadı Abdullah Cevdet’ten Seçme Yazılar, Ankara: Lotus Yayınları, 2008.
• Gürsoy, Şahin ve İhsan Çapcıoğlu, “Bir Türk Düşünürü Olarak Ziya Gökalp: Hayatı, Kişiliği ve Düşünce Yapısı Üzerine Bir İnceleme”, AÜİFD, 2006, sayı: 2.
• Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1981.
• İmzasız, “Tefekkür Maddenin Bir Hareketidir”, İçtihat, yıl: 3, sayı: 29, 15 Ağustos 1327.
• Kara, İsmail, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi Metinler/Kişiler I, İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
• Keyder, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi (der: Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder), İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Ortaylı, İlber, “Batılılaşma Sorunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (cilt: 1), İstanbul: İletişim Yayınları. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, “Osmanlı Dünyasında Yerel ve Yabancı Basın...”, Erişim adresi: http://www.obarsiv. com/dokumantasyon/gazetevedergiler/yerel_yabanci_basin. html, Erişim tarihi: 08.11.2012.
• Özakpınar, Yılmaz, “Kültür Değişmeleri” ve Batılılaşma Meselesi., İstanbul: Ötüken yayınları, 2003.
• Özkorkut, Nevin Ünal, “Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü”, Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/285/2604.pdf., Erişim tarihi: 06.11.2011.
• Parla, Taha, The Social and Political Thought of Ziya Gökalp 1876- 1924, Leiden:Social, Economic and Political Studies of the Middle East, volume: XXXV&E. J. Brill, 1985.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (7. Baskı&yay. haz. Abdullah Uçman), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Toker, Nilgün ve Serdar Tekin, “Batıcı Siyasi Düşüncenin Karakteristikleri ve Evreleri: ‘Kamusuz Cumhuriyet’ten Kamusuz Demokrasi’ye’, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, cilt: 3, Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Başlangıçtan Bugüne Türk Basın Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1996.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler [1876-1938] Kanun-ı Esasi ve Meşrutiyet Dönemi (Birinci Kitap), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Turhan, Mümtaz, Kültür Değişmeleri Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1951.
• Uçar, Ramazan, “Abdullah Cevdet’in Din Anlayışı”, Toplum Bilimleri Dergisi, cilt: 6, sayı: 11, 2012.
• Uyanık, Necmi, “Batıcı Bir Aydın Olarak Celâl Nuri İleri ve Yenileşme Sürecinde Fikir Hareketlerine Bakışı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 15, Güz 2004.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları, 2010.
• Ünsal, Artun, “Atatürk’s Reforms: Realization of An Utopia by A Realist”, (Seminar on Nehru and Ataturk’te sunulmuş bildiri metni, 1981), Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/44/685/8712.pdf, Erişim tarihi: 16.08.2011.
• Ünüvar, Kerem, “Abdullah Cevdet”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, cilt: 1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.