Şems-i Asî’nin Eserlerinde Hoca Ahmed Yesevî’nin Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 22 - 36, 16.06.2020

Fatih Bakırcı

https://doi.org/10.16985/mtad.752838

Öz

Ahmed Yesevî’nin (ö. 562/1166-1167) düşünceleri etrafında gelişmiş ve yetiştirdiği pek çok müridiyle Orta
Asya’nın çeşitli bölgelerine yayılmıştır. Yesevî’nin halifeleriyle silsileler hâlinde devam eden bu dinî-mistik
hareketin önemli simalarından biri de şimdiye kadar üzerinde ciddi bir çalışmanın yapılmadığı “Şems-i
Asî” mahlaslı şairdir. Hofmann ve Dmitriyeva’nın Türkçe yazmalar üzerine hazırladıkları kataloglarında
kendisinden bahsedilen ve Süleyman Bakırganî’nin çağdaşı ve takipçisi olarak 12-13. yüzyıllarda
yaşamış olabileceği ileri sürülen Şems-i Asî’nin Vefâtnâme-i Hazret-i İbrahim, Kıssa-i Yetîmnâme, Kıssa-i
Kûdeknâme, Elifnâme ve çeşitli mecmualarda karşılaşılan hikmetleri bulunmaktadır. Hikmetleri dışında
Kıssa-i Yetîmnâme ve Kıssa-i Kûdeknâme gibi eserlerindeki üslup Yesevîlik geleneğinin izlerini yansıtması
bakımından dikkat çekmektedir.
Bu makalede kaynaklarda hangi tarihte doğduğu ve öldüğü hakkında bilgi bulunmayan şairin Kıssa-i
Yetîmnâme, Kıssa-i Kûdeknâme adlı eserlerinde ve hikmetlerindeki düşünceleri ve edebî yönleriyle Hoca
Ahmed Yesevî’nin etkisi üzerinde durulup bu eserlerin Yesevîlik geleneğine olan katkılarından söz edilmiştir.
Böylece Hoca Ahmed Yesevî’nin yaşadığı döneme ve sonrasına özellikle söylediği veya yazdığı ve daha sonra
dilden dile aktarılan hikmetleriyle ortaya çıkan tesiri dikkatlere sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şems-i Asî, Hoca Ahmed Yesevî, Hakîm Süleyman Ata, Yesevîlik, hikmet, Yetîmnâme, Kûdeknâme

Khawaja Ahmed Affect on the Works of Shams Al-Asi

Öz

Way of Yasawi which have been influential in social and cultural respects in geography of Turkestan from
12th century, developped about to Khawaja Ahmad Yasawi’s (death 562/1166/1167) ideas and spread to various
part of Central Asia with many followers. One of the names of these religious-mystical movements which
ongoing in the series with Yasawi’s caliphs, is a poet with Shams al-Asi pseudonym whose about haven’t
maden a serious work up to now. It was mentioned and claimed in the Hofman and Dmitrieva’s catalogues of
Turkish manuscripts that he must have been lived in 12-13th centuries and he have been lived in the same term
with Sulaimān Bakırgani. There are his works which are Vafātnāma-i Hazrat-i İbrahím, Kıssa-i Yatímnāma,
Kıssa-i Kūdaknāma, Alifnāma and wisdom poems in the different bulletin. Except his wisdom poems, style of
his works, such as Kıssa-i Yatímnāma and Kıssa-i Kū daknāma attracts, which reflects marks of Yasawi tadition.
In this paper, will be thought over the affect of Khawaja Ahmad Yasawi in the poets who have not been
informed about the date of his born and died in the resources, works named Kıssa-i Yatímnāma, Kıssa-i
Kūdaknāma and in his wisdom poems, will be referred to this works contributions to the tradition of Yasawi.
Thus, it have been given cares Khawaja Ahmad Yasawi’s affect on his era and years ahead specially with his
wisdom poems which he have said or wroten and then they have been transfered from word to word.

Anahtar Kelimeler

Shams al-Asi, Khawaja Ahmad Yasawi, Hakim Sulaimān Ata, way of Yasawi, wisdom poem, Yatímnāma, Kūdaknāma

Kaynakça

• Ayan, Hüseyin, “Bir Şiir Mecmuasında Ahmet Yesevî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, (1997), s. 79-84.
• Bakırcı, Fatih, “Yesevî Şairi Şems-i Asî ve Ķıŝŝa-ı Kūdek-Nāme’si”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LIV, (2016), s. 13-70.
• Dmitriyeva, L. V., Katalog Tyurkskih Rukopisey, İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademiy Nauk, İzdatel'skaya Firma Vostoçnoy Literaturı RAN, Moskva 2002.
• Eraslan, Kemal, Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Harîrîzâde, Kemalettin Muhammed, Tibyânu Vesâili’l-Hakâ’ik fî Beyâni Selâsili’t-Tarâ’ik, Süleymaniye Kütüphanesi. İbrahim Efendi 430-432 No., C III, vr. 265a-267a .
• Hofman, H. F., Turkish Literature A Bio-Bibliographical Survey, Section III, Part I, Authors, Utrecht 1969. Kaya, Önal, “Şems’in Hikmetleri ve Dil Özellikleri”, Türkoloji Dergisi, X/1, (1992), s. 115-130.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• Refiuddin, Seyfuddin ve Nadir Hasan, “Hazinî’nin Câmiü’l-Mürşidîn Adlı Eseri Hakkında”, Tasavvuf Dergisi, 12, (2004), s. 159-166.
• Şems-i ǾĀŝí, Ķıŝŝa-ı Kūdek-nāme, Institute of Oriental Manuscripts (IOM) B 343 No., vr. 125a-129a. _____, Yetím-nāme, Millî Kütüphane (MKtp.) 06 Mil Yz A 1692/2 No., vr. 1b/1-4b/1.
• Taşağıl, Ahmet, “Özkent”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIV, İstanbul 2007, s. 129- 131.
• Tekcan, Münevver, “İmâm-ı Azam Ebû Hanife’nin Kıssası”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, (2003), s. 121-168.
• _____, Hakîm Ata’nın Hz. Meryem Kitabı, Beşir Kitabevi, İstanbul 2008.
• Tosun, Necdet, “Yeseviyye”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XL, İstanbul 2013, s. 487-490.