Bağımsızlıktan Kurumsallaşmaya: Türk Devletleri Teşkilatı’nın Kuruluş Süreci

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: Türk Devletleri Teşkilatı (Dünü, Bugünü, Yarını), 268 - 285, 17.03.2025

Elif Uzunağaç

Öz

Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) kuruluş süreci, Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Türk Cumhuriyetlerinin, ortak tarihsel ve kültürel bağlarını yeniden canlandırma ve uluslararası sistemde etkin bir iş birliği platformu oluşturma çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu makale, 1992’de düzenlenen Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nden başlayarak 2009’da Nahçıvan Anlaşması ile resmiyet kazanan Türk Konseyi’nin kuruluşunu ve 2021’de Türk Devletleri Teşkilatı’na dönüşümünü kapsayan süreci incelemektedir. Araştırma, bu sürecin dil, kültür, eğitim, enerji, ulaştırma gibi alanlardaki somut iş birliği projeleriyle nasıl kurumsallaştığını ve 2040 Türk Dünyası Vizyonu gibi stratejik hedeflerle bölgesel ve küresel bir aktör olma amacını ortaya koyduğunu göstermektedir. Çalışma, TDT’nın üye devletler arasındaki dayanışmayı artırarak bölgesel istikrar, ekonomik kalkınma ve uluslararası alandaki etkisini güçlendiren bir mekanizma olduğunu ortaya koymuştur. TDT’nın tarihsel bağları yeniden inşa etme ve gelecek vizyonu oluşturma başarısı, Türk dünyasının ortak kimlik bilincini geliştirme ve uluslararası sistemde etkin bir aktör haline gelmesi açısından stratejik öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Türk Devletleri Teşkilatı, Nahçıvan Anlaşması, Türk Konseyi, 2040 Türk Dünyası Vizyonu, Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi

From Independence to Institutionalisation: The Process of Establishment of the Organisation of Turkic States

Öz

The establishment of the Organisation of Turkic States (OTS) emerged as a result of the efforts of the Turkic Republics, which gained independence after the collapse of the Soviet Union in 1991, to revive their common historical and cultural ties and to create an effective cooperation platform in the international system. This article examines the process starting from the Summit of Turkic Speaking Countries in 1992, the establishment of the Turkic Council, which became official with the Nakhchivan Agreement in 2009, and its transformation into the Organisation of Turkic States in 2021. The study shows how this process has been institutionalised through concrete cooperation projects in areas such as language, culture, education, energy, and transport, and how it aims to become a regional and global actor with strategic goals such as the 2040 Turkic World Vision. The study reveals that the OTS is a mechanism that strengthens regional stability, economic development and international influence by increasing solidarity among member states. The success of the OTS in rebuilding historical ties and creating a vision of the future is of strategic importance for the Turkic world to develop a sense of common identity and become an effective actor in the international system.

Anahtar Kelimeler

Organisation of Turkic States, Nakhchivan Agreement, Turkic Council, 2040 Turkic World Vision, Summit of Turkic Speaking Countries

Kaynakça

• Bugünü ve Yarını”, Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, XI/34, (2023), s. 473-491.
• Akgün, Sibel, Kenar, Özge, “Türkiye’nin Türk Devletler Teşkilatı ile Olan İlişkilerinde Uluslararası Aktör Düzeyi ve Durumu”, Sakarya Üniversitesi Türk Akademi Dergisi, II/2, (2023), s. 107-115.
• Aliyev, İlham, “Azerbaijan: A Bridge for Cooperation Between the Turkic-Speaking Countries”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 8-10.
• Amreyev, Baghdad, “Building Momentum: The Turk,c Council Begins a New Decade”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 27-34.
• Baki, Pelin Musabay, “Avrasya’da Bölgesel İşbirliği Sürecinden İşbirliği Mekanizmasına: Türk Konseyi”, Bilge Strateji, VI/11, (2014), s. 133-162.
• Beylur, Suat, Zhanaltay, Zhengizkhan, Hanayı̇, Omirbek, Khı̇takhunov, Azimzhan, Tarihi İpek Yolunun Yeniden Canlandırılmasında ORTA KORİDOR Mevcut Durum - Potansiyel - Güncel Meseleler, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara 2022.
• Erdoğan, Recep Tayyip, ““Turkic Council”: A Future Vision Arising from the Historical Brotherhood”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 17-19.
• Erol, Mehmet Seyfettin, Çelik, Kadir Ertaç, “Türk Dünyası’nda İşbirliği Denemesi: Türk Keneşi ve Kazakistan”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XVII/2, (2017), s. 15-32.
• Jeenbekov, Sooronbay, “Deepening Cooperation Between the Member States of the Cooperation Council of Turkic Speaking Countries”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 11-16.
• Kasseinov, Dusen, “The Importance of Turksoy on the 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 41-48.
• Kaygusuz, Yeşim, “Kuruluşunun 10. Yılında Türk Konseyi’nin Türkiye ile Diğer Üye Ülkeler Arasındaki Ticarete Etkileri”, TESAM Akademi Dergisi, VIII/1, (2021), s. 199-236.
• Mert, Osman, “Türk Konseyi (Keneşi) Türk Üniversiteler Birliği ve Türk Üniversiteler Birliği I. Genel Kurulu”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15, (2013), s. 273-290.
• Mirziyoyev, Shavkat, “New Opportunities for Integration and Cooperation”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 20-24.
• Nazarbayev, Nursultan, “The New Horizons of Turkic World”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 5-7.
• Orbán, Viktor, “Welcome Address”, Turkic Council 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement, ed. Ceyhun Şendiyev, Cavid Veliyev, Bakü 2019, s. 25-26.
• Ömüraliyev, Kubanıçbek, “Türk Devletler Teşkilatı: Birlik ve İlerlemenin 15 Yılı”, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/turk-devletleri-teskilati-birlik-ve-ilerlemenin-15-yili/3350302 [Erişim Tarihi: 29.10.2024].
• Şahin, Çiğdem, “Uluslararası Örgüt İşlevleri Açısından Türk Konseyi (Türk Keneşi)”, 13. Türk Dünyası Kongresi, ed. Vecdi Can, Köksal Şahin ve M. Kürşad Uçar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015, s. 1165-1174.
• Tekir, Gökhan, “Türk Devletleri Teşkilatının Yeni-İşlevselcilik ve Devletlerarasıcılık Teorileri Bağlamında Değerlendirilmesi”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, XXIII/2, (2023), s. 1084-1096.