Türkoğlu (Kahramanmaraş) dolaylarında yüzeyleyen Dedeler formasyonu birimlerinin çimento sanayiinde kullanım değeri

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 8, 13 - 25, 15.12.2025

Güldemin Darbaş , Hatice Gövyaprak Mehtap Kadan

Öz

Çalışma, Kahramanmaraş’ın Beyoğlu Beldesi’ne ait, Dedeler köyünde, Dedeler formasyonu üzerinde gerçekleştirilmiştir. Silüriyen yaşlı Dedeler formasyonu bordo-kahve renkli, çapraz laminalı, kumtaşı-çamurtaşı ve şeyl ardalanmasından oluşur. Birimlerin çimento sanayiinde kullanılabilirliğini değerlendirmek üzere, formasyon üzerinden 28 m’lik stratigrafik kesit ölçülmüş ve 18 adet petrografik örnek alınmıştır. XRD, XRF ve jeokimyasal analiz sonuçlarına göre Dedeler formasyonunun genel olarak kuvars, illit ve mikroklin minerallerinden oluştuğu, ancak oldukça az miktarda kil içerdiği, petrografik analizlerde formasyonun kumtaşı birimlerinin genel olarak litik veya sublitik arenitten oluştuğu ortaya çıkarılmıştır. Jeokimyasal analizler ile birimlerin anyon ve katyon değerleri incelenmiştir. Söz konusu analizler sonucunda Dedeler formasyonunun kırmızıbordo renkli çamurtaşlarının hidrolik, silikat ve alüminyum modülleri araştırılmıştır. Hidrolik modüllerde çimento sanayi için aranan standart değerler %1,8 ile %2,2 arasında iken, çalışma sahasında bu değerlerin ortalamanın hayli altında kaldığı tespit edilmiştir. Silikat modülde standart değerler % 1,5 ile % 2,5 arasında kabul edilmektedir. Çalışma sahasında alınan örneklerin büyük çoğunluğu bu değerler aralığında tespit edilmiştir. Alüminyum modülünde ise kabul edilen sınır değerler % 2,2 ile % 2,6 arasındadır. İnceleme sahasında ise tespit edilen değerler yine büyük oranda bu sınırlar dâhilinde hesaplanmıştır. XRD tüm kayaç analizlerinde ise istifte büyük oranda kuvars mineraline rastlanmıştır. Sonuç olarak, Dedeler formasyonu kırmızı-bordo çamurtaşlarının gerekli karışımlar eklenerek çimento hammaddesi olarak kullanılabileceği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

XRD , XRF , Dedeler formasyonu , Çimento , Kahramanmaraş.

Etik Beyan

Bu çalışma KSÜ Bilimsel Araştırmalar Proje Birimi tarafından 2017/2-27 M No’lu proje kapsamında desteklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma KSÜ Bilimsel Araştırmalar Proje Birimi tarafından 2017/2-27 M No’lu proje kapsamında desteklenmiştir.

Proje Numarası

KSÜ Bilimsel Araştırmalar Proje Birimi 2017/2-27 M

Kaynakça

• Akıncı, Ö. 1968. Bilecik bölgesi kaolin yatakları ve civarının jeolojisi, kaolinlerin seramik özellikleri. Maden Tetkik Arama Dergisi 18, 67-83.
• Bauer, K., Hoenig, V. 2010. Energy efficiency of cement plants, Cement International 8 (3) 148-152.
• Bor, E. 2008. İğdecik yöresi (Isparta) Eosen yaşlı kil yataklarının endüstriyel hammadde olarak kullanılabilirliğinin araştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 60 S.
• Demirtaşlı, E. 1967. Pınarbaşı-Sarız-Mağara ilçeleri arasındaki sahanın litostratigrafi birimleri ve petrol imkânları. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 3489, Ankara (yayımlanmamış).
• Duda, W. H. 1988. Cement-Data-Book, Bauverlag Gmb, 3, Wiesbaden und Berlin.
• Gueidão, M, Bordaloa, R., Nunes, S., Vieiraa, E. 2025. Development of cement industry, technology, and artistic applications: a historical overview of the Portuguese case within an international context. Journal of Cultural Heritage 74, 175-189.
• Hauer, B., Klein, H. 2007. Recycling of concrete crusher sand in cement clinker production, in: S. Jacobsen, et al., (Eds.). International Symposium on Sustainability in the Cement and Concrete Industry, Lillehammer 16–19, 106–120.
• Hendriks, C., Pietersen, H.S, Fraay, A.F.1998. Recycling of building and demolition waste: an integrated approach, in: R.K. Dhir (Ed.), Sustainable Construction: Use of Recycled Concrete/ Aggregate, Telford, London, 419–431
• Harder, J. 2006. Development of clinker substitutes in the cement industry. ZKG Internatıonal 59 (2):58-64.
• Kaymakçı, N. 2001. Sedimantoloji Ders Notları. KOÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü. (https://users. metu.edu.tr/kaymakci/turkish/sedimentoloji_ dersnotlari.pdf)
• Pettijohn, F. J., Potter, P.E., Siever, R. 1987. Sand and sandstone, Springer&Verlag, Berlin, 553.
• Rethwisch, D. G., Callister, W.D. 2020. Callister’s Materials Science and Engineering 10e. Wiley, ISBN: 9781119453918, 994 s.
• Schneider, M, Romer, M. , Tschudin, M., Bolio, H. 2011. Sustainable cement production-present and future. Cement and Conrete Research, 41 (7), 642-650.
• Sorrentino, F. 2011. Chemistry and engineering of the production process. State of the art. Cement and Concrete Research 41,616–623
• Teplická, K., Sedláková, Z. 2023. Evaluation of the Quality of the Cement Production Process in Terms of Increasing the Company’s Performance. Processes 11, 791. https://doi.org/10.3390/pr11030791
• Tokyay, M. 2006. Cement and Concrete Mineral Admixtures. Taylor&Francis Group. eBook ISBN 9780429160837. 334 p, https://doi.org/10.1201/ b20093
• Usta, D., Ateş, Ş., Beyazpirinç, M., Kanar, F., Yıldız, H., Uçar, L., Akça, İ., Tufan, E., Örtlek, A.T. 2015. New Data on the Stratigraphy of the Central and Northern Amonous Mountains (Osmaniye- Gaziantep-K.Maraş), TPJD Bülteni,: 27(1), 81-98
• Usta, D., Ateş, Ş., Kanar, F. 2017. Doğu Toroslar’ın (Amanos dağları) jeolojisi ve jeodinamik evrimi (K.maraş, Osmaniye, Gaziantep, Adana, Hatay). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 13568, Ankara (yayımlanmamış).
• Yalçın, N. 1979. Orta Amanoslar’ın jeolojisi ve petrol olanakları (İstanbul Üniversitesi Yerbilimleri Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü). TPAO Arama Grubu, Rapor No: 1393, 82 sayfa.
• Zhao, Y., Han, Y. , Zhang, C., Ding, B., Hao, X. 2024. A novel integrated soft sensing model for online cement clinker quality monitoring based on fuzzy fine-grained classification. Applied Soft Comouting, 167, Part A, 112291.