Çatalçam (Soma-Manisa) polimetal sahasının madencilik öncesi mevcut çevresel ve jeokimyasal özelliklerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 4, 17 - 46, 30.12.2023

Serkan Palas Ecenur Bulur Mesut Gökhan Gümrük Özden İleri , Tunç İslamoğlu Hayri Taner Gündüzalp Yasin Balcıoğlu

Öz

Sediman ve su verilerinin jeokimyasal sonuçlarının belirlenmesi ve jeokimyasal anomalilerin değerlendirilmesi arama hedeflerinin tanımlamasında ve çevresel faktörlerin belirlenmesinde kritik bir role sahiptir. Çatalçam (Soma-Manisa) metalik maden sahasında madencilik öncesi gerçekleştirilen bu çalışma kapsamlı istatistiksel analizlerle, çalışma bölgesinin jeolojisi ve mevcut antropojenik etkileri dikkate alınarak sediman, su verileri ile çevresel parametrelerin temel değerlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma sonuçları, madencilik faaliyetleri sırasında ve sonrasında yapılacak ölçümler ve değerlendirmelerle karşılaştırma yapmayı sağlayacaktır. Ağır metal birikimi ve çevre jeokimyasına yönelik analizler için 28 adet toprak ve dere sedimanı örneği alınmıştır ve kirlilik parametlerine göre değerlendirilmiştir. Hidrojeokimyasal ve su kalitesi parametrelerinin belirlenmesi amacıyla 23 adet su örneği alınmıştır. Bulgular, ağır metal kirlenmesinin özellikle çalışma alanının güneydoğusunda lokalize olduğunu göstermektedir. Özellikle alterasyon süreçleri gibi jeolojik faktörler, toprak ve sedimandaki ağır metal konsantrasyonlarındaki farklılıklara önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Kirlilik Yükü İndeksi (PLI) değerlendirmesi, 21 örneğin kirlenmemiş olduğunu, diğerlerinin ise eşik değerlerini aştığını ortaya koymaktadır. Yüzey ve yeraltı suyu kalitesi ağır metal içeriği yönünden I., II. ve III. sınıf, yalnızca bir örnek yüksek As seviyelerinden dolayı IV. sınıfa düşmektedir ve bu numune alım noktası hariç alınan tüm örnekler Wilcox diyagramına göre çok iyi-iyi kullanılabilir su sınıflama kalitesinde yer almaktadır. Bu çalışma, endüstriyel etkinin olmadığı bir ortamda, jeolojik dinamiklerin toprak ve su anomalileri üzerindeki etkisini göstererek, madencilik sırasında ve sonrasında sürdürülebilir çevre yönetimi için temel referans değerleri sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevre jeokimyası , Hidrojeokimya , Jeokimyasal temel değer , Kirlilik Parmetreleri , Soma-Çatalçam

Destekleyen Kurum

Bu araştırma MTA Genel Müdürlüğü, “Potansiyel Maden Alanlarının Mevcut Ortam Özelliklerinin Belirlnmesi ve Değerlendirlmesi ” projesi kapsamında 2019-2020 yıllarında yapılan saha çalışmaları kapsamında gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya lojistik anlamda destek veren Maden Etüt ve Arama Dairesi Biga Yarımadası ve Güneyi Polimetal Maden Aramaları Kamp Şefliği personellerine ve Uzaktan Algılama çalışmasını gerçekleştiren Jeoloji Etütleri Dairesi personeli Kerem Avcı’ya yazarlar katkılarından dolayı te

Teşekkür

Bu araştırma MTA Genel Müdürlüğü, “Potansiyel Maden Alanlarının Mevcut Ortam Özelliklerinin Belirlnmesi ve Değerlendirlmesi ” projesi kapsamında 2019-2020 yıllarında yapılan saha çalışmaları kapsamında gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya lojistik anlamda destek veren Maden Etüt ve Arama Dairesi Biga Yarımadası ve Güneyi Polimetal Maden Aramaları Kamp Şefliği personellerine ve Uzaktan Algılama çalışmasını gerçekleştiren Jeoloji Etütleri Dairesi personeli Kerem Avcı’ya yazarlar katkılarından dolayı teşekkür eder.

Kaynakça

• Akın, Ç. 2017. Yığınsal (Agglomeratıve) Kümeleme. http:// cagriemreakin.com/veri-bilimi/agglomerative- clustering-4.html. Eylül 2019.
• Akyürek, B., Soysal, Y. 1978. Soma(Manisa)-Savaştepe- Korucu-Ayvalık (Balıkesir)-Bergama (İzmir) Civarının Jeolojisi. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No:6432 (yayımlanmamış).
• Avcı, M., Bayındır, F. 2020. Potansiyel Maden Alanlarının Mevcut Ortamlarının Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi (Türkiye Geneli) (2020- 38-14-01) Projesi Uzaktan Algılama Raporu, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara (yayımlanmamış).
• Bingöl, E. 1974. Batı Anadolu’nun Jeotektonik Evrimi. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Dergisi, Sayı: 86.
• Demirbugan, A. 2019a. Sürdürülebilirlik ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu. Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü.
• Demirbugan, A. 2019b. Orman Varlıklarının Ekonomik Değerlendirilmesi, Tarım ve Çevre Bilimleri Kongresi,4-5 Aralık 2019, Ankara.
• Demirbugan, A. 2019c. Changes in ecosystem service benefit in Soma lignite region of Turkey, Resources Policy, 64.
• Di Tommaso, I., Rubinstein, N. 2007. Hydrothermal alteration mapping using ASTER data in the Infiernillo porphyry deposit, Argentina. Ore Geology. Reviews. 32, 275–290.
• Duffus, J. H., Howard G.J.W. 1996 Fundamental Toxicology For Chemists, Cambridge, UK : Royal Society of Chemistry Information Services.
• Duru, M., Pehlivan Ş., Dönmez, M., Ilgar A., Akçay, E.A., Saydam, D.G., Erdoğan, K., Özer, D. 2008. 1/100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Balıkesir – İ18 Paftası. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, 97.
• Ercan, T., Günay E., Türkecan, A. 1984. Edremit-Korucu (Balıkesir) Tersiyer Stratigrafisi, Magmatik Kayaçların Petrolojisi ve Kökensel Yorumu. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 27/1, 21-30.
• Jackson, M.L. 1967. Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall of India Pvt. Ltd., New Delhi, 498.
• Kahvecioğlu, Ö., Kartal, G., Güven, A., Timur, S. 2003. Metallerin Çevresel Etkileri-I (Environmental Effect of metals-I). Metalurji, 136. Sayı:47–53.
• Kanlinowski, A., Oliver, S. 2004. ASTER Mineral Index Processing. Remote Sensing Application Geoscience Australia. Australian Government Geoscience Website: http://www.ga.gov.au/ image_cache/GA7833.pdf. 01.12.2011.
• Karahalil, U. 2014. Forest Resource Planning Using Satellite Images. https://www.ktu.edu.tr/ dosyalar/15_01_03_4148c.pdf. 2021.
• Karaman, O. 2021. Karakavak ve Çukurhüseyin (Balıkesir) köyleri civarındaki volkanik kayaçların petrografisi ve jeokimyası. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kaygusuz, A., Şahin, K. 2016. Mescitli (Torul/Gümüşhane) ve Çevresindeki Eosen Yaşlı Volkanik Kayaçların Petrografik, Jeokimyasal ve Petrolojik Özellikleri. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6 (2), 89-116.
• Sarı, R., Küçükefe Ş., Çetiner, L. 2019.Çatalçam Porfiri Altın-Gümüş-Kurşun-Çinko Sahası (Manisa- Soma-Kiraz Ruhsatı) Buluculuk Talebine Esas Maden Jeolojisi ve Kaynak Tahmin Raporu. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Raporu, No.201300664, Ankara (yayımlanmamış).
• Sarı, R., Küçükefe, Ş., Bozkaya, G., Bozkaya, Ö., Bademler, F., Deveci Aral, Z., Bayrakçıoğlu, E. D., Dönmez, C., Özkümüş, S. 2022. Geological, mineralogical- petrographical and fluid-inclusion characteristics of the Çatalçam (Soma-Manisa) Au-Pb-ZnCu mineralization. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 167, 25-49.
• Tatar, Y., Tatar, O. 2013. Jeolojide Uzaktan Algılama.
• Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları No:142.
• Turekian, K.K., Wedepohl, K.H., 1961. Distribution of the elements in some major units of the eart’s crust. Geology Society America Bulletin, 72, 175-192.
• Wedepohl, K.H. 1969. Handbook of Geochemistry. Springer- Verlag, Berlin-Heidelberg-New York. 578.
• Wedepohl, K.H. 1995. The composition of the continental crust. Geochimica et Cosmochimica Acta, 59, 1,217-1,239.
• Yajima, T., Yamamoto, K., Yamamoto, K., Hayashi, T. 2007, Identification of Hydrothermal Alteration Zones for Exploration of Porphyry Copper Deposits Using ASTER data. Journal of the Remote Sensing Society of Japan, 27 (2), 117-128 (in Japanese).
• Yıldız, N. 2004. Toprak ve bitki ekosistemindeki ağır metaller, ZT-531. Yüksek Lisans Ders Notları, Erzurum.