Tatlarin-Tuzköy ve Hacılar-Karaburna çevresinin Kuvaterner yapısal jeolojisi ve morfotektoniği, Nevşehir-Kapadokya

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 6, 33 - 52, 18.12.2024

Uğur Doğan , Ali Koçyiğit

Öz

Bu çalışma Kızılırmak vadisinin güneyindeki Tatlarin ve kuzeyindeki Karaburna arasında kalan jeotravers kuşaklarının Kuvaterner’deki morfotektonik gelişimini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda seçilen alanlarda ayrıntılı jeolojik ve jeomorfolojik haritalama yöntemi kullanılmış, kesitler çizilmiş, ayrıca fay aynalarından alınan ölçümler streografik izdüşüm yöntemiyle analiz edilmiştir. Bu kapsamda yüksek çözünürlüklü Sayısal Yüzey Modeli ve uydu görüntülerinden de yararlanılmıştır. Bu çalışma ile bir yandan önceden çalışılmamış kesimde yeni bulgular ortaya konurken, diğer yandan da detaylandırılan verilerle önceki çalışmaların sonuçları geliştirilmiştir. Çalışmada, Kızılırmak Vadisi’nin güneyindeki Çiftlikköy yakınlarında yeni bir fay takımı saptanmış, haritalanmış ve analiz edilmiştir. Kızılırmak Nehri’nin kuzeyinde yer alan Salanda Ana Fayı’nda son 1.228 My’daki yanal atım 5 km (4.07 mm/yıl), düşey atım 46 m (0.037 mm/yıl) olarak ve nehrin güneyindeki Çiftlikköy Fayı’nda son 2 My’daki yanal atım 175 m (0.87 mm/yıl), düşey atım 36 m (0.037 mm/yıl) olarak hesaplanmıştır. Terselmiş bir paleovadi tabanında yer alan yaklaşık 2 My yaşında ve 15 km uzunluğunda olan Evren Sırtı Bazaltı’nın Tatlarin Cüruf Konisi’nden kaynaklandığı belirlenmiştir. Sırtın çok sayıda fayla kesilmesi sonucunda fayların oluşturduğu düşey atımlar ve fay bloklarındaki geriye doğru eğimlenmeler paleovadi proflinin bozulmasına yol açmıştır. Bu bozulmalara rağmen paleovadi tabanı vasıtasıyla Erken Pleyistosen’deki bölgesel yükselme hızının sonraki dönemlere göre oldukça düşük olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Salanda Fay Zonu, Yıllık kayma hızı, Morfotektonik, Terselmiş vadi, Kızılırmak Vadisi, Kapadokya.

Kaynakça

• Avşin-Görendağlı, N. 2011. Kızılırmak sekilerinin oluşumunda iklim ve tektoniğin rolü, Avanos. Coğrafi Bilimler Dergisi 9, 221-238.
• Aydar, E., Çubukçu, H. E., Erdal, Ş., Lütfiye, A. 2013. Central Anatolian Plateau, Turkey: Incision and paleoaltimetry recorded from volcanic rocks. Turkish Journal of Earth Sciences 22, 739-746.
• Aydar, E., Schmitt, A.K., Çubukçu, H.E., Akın, L., Ersoy, O., Şen, E., Duncan, R.A., Gökhan, A. 2012. Correlation of ignimbrites in the central Anatolian volcanic province using zircon and plagioclase ages and zircon compositions. J. Volcanol. Geotherm. Res. 213–214, 83–97.
• Brocard, G.Y., Meijers, M.J.M., Cosca, M.A., Salles, T., Willenbring, J., Teyssier, C., Whitney, D.L. 2021. Fast Pliocene integration of the Central Anatolian Plateau drainage: Evidence, processes, and driving forces. Geosphere 17, 739–765.
• Çiner, A., Doğan, U., Yıldırım, C., Akçar, N., Ivy-Ochs, S., Alfimov, V., Kubik, P.W., Schlüchter, C. 2015. Quaternary uplift rates of the Central Anatolian Plateau, Turkey: Insights from cosmogenic isochron-burial nuclide dating of the Kızılırmak River terraces. Quat. Sci. Review. 107, 81–97.
• Demircioğlu, R., Coşkuner, B. 2022. Salanda Fay Zonu’nun Kesikköprü (Kırşehir) ve Yeşilöz (Nevşehir) arasındakalan kesiminin göreceli tektonik aktivitesinin jeomorfik indislerle incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 28(3), 464-482.
• Demircioğlu, R., Oktar, O. 2024. Investigation of Salanda Fault Zone, between Yeşilöz and Gümüşkent (Nevşehir-Turkey) with PSInSAR. Geofísica Internacional 63, 865 – 879.
• Doğan, U. 2009. Gülşehir-Şahinler Arasında Kızılırmak’ın Uzun Dönemli Sekileri ve Taşkın Ovası’nın Gelişimi, Ankara Üniversitesi BAP Proje No: 06B535804
• Doğan, U. 2010. Fluvial response to climate change during and after the Last Glacial Maximum in Central Anatolia, Turkey. Quaternary International 222, 221-229.
• Doğan, U. 2011. Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappadocia Section,Turkey: Inferred from Ar–Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy. Geomorphology 126, 66–81.
• Doğan, U. 2021. Kapadokya: Zamanda Yolculuk. Bilgin Kültür ve Sanat Yayınevi, 139 s., Ankara.
• Doğan, U., Şenkul, Ç. 2020. When did the drainage system of the Kızılırmak River form in Cappadocia (Anatolia, Turkey)? A revised geological and geomorphological stratigraphy. Turkish J Earth Sci 29, 1100-1113.
• Doğan, U., Şenkul, Ç., Altıparmak, S. 2020. Kızılırmak Nehri’nin Denizel İzotop Katı 6 Sırasındaki İklim Değişimlerine Tepkisi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi 5, 48-63.
• Gürbüz, A., Saraç, G., Yavuz, N. 2019. Paleoenvironments of the Cappadocia region during the Neogene and Quaternary, central Turkey. Med. Geosc. Rev. 1, 271–296
• Koçak, İ., Temiz, U., Öksüz, N. 2021. Salanda Fay Zonu (SFZ) ile İlişkili Traverten Oluşumlarının Paleoiklimsel Önemi Paleoclimatic Significance of Travertine formations associated with the Salanda Fault Zone (SFZ). Müh. Bil. ve Araş. Der. (2), 218-225. 5
• Koçyiğit, A., Doğan, U. 2016. Strike-slip neotectonic regime and related structures in the Cappadocia region: Acase study in the Salanda basin, Central Anatolia, Turkey. Turkish J Earth Sci 25, 393-417.
• Pasquarè, G. 1968. Geology of the Cenozoic volcanic area of central Anatolia. Atti Accademia Nazionale dei Lincei 9, 55–204.
• Toprak, V. 1994. Central Kızılırmak Fault Zone: Northern Magrin of Central Anatolian Volcanics. Turk. J. Earth Sci. 3, 29–38.
• Türkecan, A., Ersoy, O., Atıcı, G., Çubukçu, E., Ulusoy, E. 2014. Vokanizma ve Piroklastik Kayaçlar 25-31 Ağustos 2014 Kapadokya. MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etüdleri Dairesi Hizmet İçi Eğitim Programı Teknik Gezi Kitabı, 54 s., Ankara.
• Türkecan, A., Kuzucuoğlu, C., Mouralis, D., Pastre, J-F., Atıcı, Y., Guillou, H., Fontugne, M. 2004.Upper Pleistocene volcanism and Palaeogeograhy in Cappadocia Turkey. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No:10652, Ankara (yayımlanmamış).
• Wells, D.L., Coppersmith, K.J. 1994. New Empirical Relationships among Magnitude, Rupture Length, Rupture width, Rupture Area and Surface Displacement. Bulletin of the Seismological Society of America 84, 974-1002.