Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın Ortalarında Muhasebe Düşüncesindeki Büyük Değişim -1839-1885-

Yıl 2015, Sayı: 9 - Sayı: 9, 43 - 65, 01.07.2015

Oktay Güvemli Mehmet Ali Kaya

Öz

XIX. Yüzyıl çift yanlı kayıt yönteminin kendisini kabul ettirdiği ve muhasebenin bilim olma yüzyılı olarak bilinir. Türk muhasebe düşüncesi açısından ise, bu yüzyıl önemli değişimlerin yaşandığı bir yüz yıl olmuştur. Bu değişim, özel kesimin özendirilmesi, kâra dayalı işletmeler kurulmaya çalışılması ve bu gelişmelerin çift yanlı kayıt yöntemi çerçevesinde gerçekleştirilme çabalarını içeren bir gelişmedir. Ancak Osmanlı’nın izlediği devletçi iktisat politikaları bu değişimin yavaş gelişmesine neden olmuştur.Bu batılılaşma süreci, 1839’da ilan edilen Tanzimat (yeniden düzenleme) Fermanı ile başlamıştır. Önce devlet, kendi kurumlarını batı Avrupa standartlarına göre yeniden yapılandırmıştır. Ve bunda da önemli başarılar sağlanmıştır. Sonra da batının kapitalist yapısına uygun olarak kâra dayalı işletmelerin kurulması ve özel kesimin geliştirilmesi çalışmalarına geçilmiştir. Osmanlı’nın devletçi yapısı, bu gelişmelerin yavaş gerçekleşmesine neden olmuştur. Bununla beraber 1879 -1885 yılları arasında önemli bir özel kesimi geliştirme projesinin gündeme geldiği gözlenmektedir. Bu yıllar arasında, tüccar ve sanayici örgütlenerek, ilk ticaret odası kurulmuş, çift yanlı kayıt yöntemine geçilmiş, girişimci ve muhasebeci yetiştirmek üzere yüksek ticaret mektebi açılmıştır. Ancak bu süreçte oluşturulan kurumların gelişmesi ve kurumların kendilerini kabul ettirmeleri uzun zaman almış ve 1885 yılı sonrası duraklama dönemine girilmiştir. XX. Yüzyılda Cumhuriyet’in kurulmasından sonra, karma ekonomi anlayışı çerçevesinde özel kesimin geliştirilmesi sürecinin yeniden yaşanmaya başlandığı ve çift yanlı kayıt yönteminin gelişme ve yaygınlaşma olanağı bulduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Fermanı, batılılaşma süreci, çift yanlı kayıt yöntemine geçiş.

Significant Change in the Accounting Thought of the Ottoman Empire: Mid 19th Century -1839-1885-

Öz

It is widely considered that accounting became a science in the 19th century.
Accounting thought of Turkey significantly changed in that century. This change
motivated the private sector, aided the establishment of profit-oriented enterprises
and these developments occurred within the framework of double entry accounting
system. However, because of the statist economic politics of the Ottoman Empire,
this process was slow.
This westernization process started with the Tanzimat Edict (reorganization)
of 1839. Firstly, state restructured its own institutions in accordance with the western
European standards. They succeeded important achievements. Afterwards, they
aimed to establish profit oriented state enterprises and private sector enterprises.
Nonetheless, it is seen that a project was undertaken to improve a private sector
between the years 1879-1885. Between those years, merchants and industrialists
established the first chamber of commerce, benefited from double entry system and
opened a business school. Development and improvement of these institutions took
time and 1885 became the year of lag. After the establishment of the Republic in the
20th century, it is observed that development process of the private sector started to
re-emerge within the framework of mixed economy practices. It can also be observed
that double entry accounting system became widespread during those years.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat edict, westernization process, transition to double entry accounting system.