Muhasebe Defterlerinden Vakıfların Çok Yönlü Boyutlarını İzlemek- Bir Örnek XVIII. yy.(*)

Yıl 2014, Sayı: 7 - Sayı: 7, 76 - 103, 01.07.2014

Fatma Şensoy

Öz

İnsanlık tarihinin ilk çağlarından beri yardımlaşma, dayanışma ve sosyal
güvenlik ihtiyaçları için uygulamalar, kurumlar geliştirilmiştir. Bireysel servetlerin
toplumun hizmetine sunulması ile vakıf kurumu ortaya çıkmıştır. Vakıflar, yerinden
yönetim esasına dayanan gönüllü, demokratik sivil toplum kuruluşlarıdır. Toplumun
geneline hizmet sunan bu kurumların idari ve mali özerkliklerine karşın devlet
tarafından denetlenir olmaları; hem yüzyıllardır yaşamalarının hem de büyük parasal
kaynaklara sahip olmalarının gereğidir.
Vakıf sistemi sosyal güvenliğin temel kurumu olduğu gibi eğitim, kültür,
diyanet, bayındırlık, sosyal yardım ve sağlık yatırımlarını yürüten mali bir kurumdur.
Ayrıca bu kurumlarda çalışanların maaşlarının ödenmesi, cari harcamalarının önemli
bir bölümünü finanse etmesi nedeni ile de Osmanlı malî teşkilatının merkez maliyesi
ve tımar sistemi ile birlikte üçüncü öğesidir. Bir başka deyişle ülkenin gayri safi milli
hasılasını oluşturan üç önemli kesimden biridir
Güçlü bir denetim aracı olan muhasebe, uygun bilgileri gerektiği zaman,
gerekli kimselere doğru bir şekilde vermek olarak tanımlanmıştır. Osmanlı mali geleneği
içinde denetlemeye dayalı ve muhasebenin bilgi verme özelliklerine uygun muhasebe
kültürünü vakıflarda tutulmuş muhasebe defterlerinden okumak mümkündür.
Muhasebe sisteminin danışma ve denetim birimlerinin izleri yine bu defterlerdedir.
Bu çalışmanın amacı vakıf muhasebe defterlerinden hareket ederek,
vakıfların amaçlanmış hizmetlerinin ne denli gerçekleştiği ve denetlendiğini okumak
olacaktır. Burada özellikle belirtilmesi gereken, defterlerdeki gelir kaynaklarını ve gider
yerlerini, çalışanların aldıkları ücretlerin, toplumda nasıl bir refahın oluşturulduğunu
keşfetmek için belgelerin yeniden okunduğudur.

Anahtar Kelimeler

Vakıf muhasebesi, Muhasebe defteri.

Viewing Multi Directional Aspects of Awqāf From the Awqāf Books– An Example From the 17th Century

Öz

The instutions and implementations have been developed for meeting the
cooperation, solidarity and social security needs since the first ages of human history.
The individual wealths are put at the disposal of societal service formed the body
of waqf. Awqaf which are based on free economical rules and decentralization are
voluntary and democratic civil society institutions. Despite that they were inspected by
the government their financial and administrative autonomies is a requirement arised
from the fact that the institutions survived for centuries had provided service to the
general of the society and had great monetary sources.
The system of waqf is the basic institution of social security as well as the
institution which conduct educational, cultural, religious, public works, social aid
and health investment. The awqaf are the third element of the Ottoman financial
organization with central revenue office and feudal system for various reasons such as
meeting most of the current expenditures through awqaf and the size of the personnel
expenditures.
It is possible to read accountancy culture on the basis of auditing and
appropriate for providing information aspect of the accountancy in the Ottoman
financial tradition from the books of account kept at the awqaf. We may also see the
traces of consultancy and auditing units included in the accountancy system in these
books.
The purpose of this study is to read that to what extent the targeted services
are realized and audited acting from the waqf account books. The thing that should be
specified here especially is that the documents were read again to discover income
sources and the places of expenses, the salaries obtained by the employees in the
book and the fact that what kind of welfare was created in the society.

Anahtar Kelimeler

Waqf Accounting, Accounting Book.