Türkiye’de Muhasebe Mesleğinin Gelişmesi ve İlk Meslek Örgütlenmesi: Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği - 1942

Yıl 2013, Sayı: 4 - Sayı: 4, 19 - 49, 01.01.2013

Oktay Güvemli Arif Aytulun Bülent Şişman

Öz

Türk muhasebe mesleğinin doğuşu, Osmanlı’nın klasik döneminde devlet muhasebesi çerçevesinde oluşmuştur. Çünkü özel kesim kuruluşları hem küçük ve hem de az sayıda idi. Tanzimat (1839) sonrası Kanunname-i Ticaret ile büyük değişim başlamış ve 1877-78 Türk - Rus savaşından sonra 1879-1885 yılları arasında kırılma noktası oluşturacak nitelikte değişimler peşpeşine yaşanmaya başlamıştır. Önce çift yanlı kayıt yöntemine geçilmiş, daha sonra Heyet-i Teftişiye kurularak modern mali denetim Türkiye’ye getirilmiş, Hamidiye Ticaret Mektebi özel kesime eleman yetiştirmek üzere kurulmuştur. Hem eğitim programları ile okullarda ve hem de yapılan yayımlarda çift yanlı kayıt yönteminin yaygınlaşmasına çalışılmıştır. Bu dönem çift yanlı kayıt yöntemine geçiş dönemi olarak dikkati çekmektedir.Cumhuriyet ile birlikte, muhasebe mesleğinin gelişimine zemin hazırlayan yeni bir dönem başlamıştır. 1926-1930 yılları arasında, yüz yılı etkileyen kırılma noktasını oluşturacak yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu dönemde en önemli gelişme, üç vergi yasasının (Kazanç Vergisi Yasası (1926), Muamele Vergisi Yasası (1927) ve İstihlak Vergi ve Resimleri Yasası (1930)) kabulü ile gerçekleştirilmiştir. Bu yasalar ile vergiler, beyan usulü ile alınmaya başlanmıştır. Bu durum hem çift yanlı kayıt yöntemine dayalı muhasebe uygulamalarını önemli duruma getirmiş ve hem de beyannamelerin denetim ihtiyacını, yani muhasebe denetimini gündeme getirmiştir. 1930-1940 yılları arası bu çerçevede, vergi ağırlıklı muhasebe uygulamaları, vergi denetimi, muhasebeci yetiştirme eğitimi ve işletmecilik anlayışını gündeme getiren iktisadi devlet teşekküllerinin oluşumu ile yaşanmıştır. 1930’lu yılların sonuna gelindiğinde işletme ağırlıklı muhasebe mesleğinin büyük kentlerde oluşmaya başladığı gözlenmiştir.Muhasebe mesleğinin gelişmeye başlaması üzerine, devlet iki kez muhasebe mesleğini yasal düzene kavuşturma çabası içine girmişse de bu iki çabadan da bir sonuç alınamamıştır. Bunun üzerine muhasebeci, akademisyen ve devlet denetleme organlarının üst düzey yöneticilerinden bir grup bir araya gelerek 1942 yılında Türkiye Eksper Muhasipler ve İşletme Organizatörleri Birliği adı ile bir dernek kurmuşlardır. Derneğin adı bugün Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği’dir. Uluslararası birçok mesleki kuruluşa üye olan dernek, 2006 yılında 17. Dünya Muhasebeciler Kongresi’ni TÜRMOB ile birlikte, İstanbul’da organize etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’de muhasebe mesleği, ilk meslek örgütlenmesi.

The Development of Accountancy in Turkey and The First Professional Body: The Expert Accountants Association of Turkey - 1942

Öz

The birth of accounting profession in Turkey occurred within the scope of state
accountancy in the classical era of the Ottoman Empire. The reason is that private
sector entities were small and few. There was a great change after the Administrative
Reforms of 1839 with the first Turkish commercial code titled Kanunname-i Ticaret.
Those changes followed one another between the years 1879 – 1885 like a breakpoint
after the Turkish – Russian War (1877 – 1878). First, double entry bookkeeping
method and afterwards modern financial auditing organization Heyet-i Teftişiye
was established. In the meantime, Hamidiye Commercial School (Hamidiye Ticaret
Mektebi) was established in order to educate individuals for business life. They aimed
to spread the usage of double entry bookkeeping method with educational programs in
schools and academic studies. This time period can be evaluated as a transition period
to double entry bookkeeping.
A new era for accountancy began with the establishment of the Republic.
Legal regulations that will effect the century were made between the years 1926 – 1930.
This important development was conducted with the acceptance of three important
tax laws (Income Tax Law of 1926, Excise Duty Law of 1927, Consuming Tax Law
(İstihlak Vergi ve Resimleri Yasası) of 1930). Taxes were conducted with declaration
statements. This situation made double entry method and financial auditing practices
important. Commercial state enterprises were established between the years 1930
and 1940, which brought forward subjects like, tax based accounting practices, tax
auditing, education of accountants, and concept of managership. It is observed that
accounting profession started to be used in big cities at the end of 1930s.
Because of its growth, state aimed to legalize accounting profession twice but
they had failed. Afterwards, accountants, academicians and top executives of state
auditing bodies came together and form Expert Accountants and Business Managers
Association in 1942. Today, this organization is called The Expert Accountants’
Association of Turkey. The association is the member of several professional bodies.
The association organized 17th World Accountants Congress along with TURMOB in
2006, Istanbul.

Anahtar Kelimeler

Accountancy in Turkey, first professional body.