A Pioneer Establishment in Bulk Transportation in the Republic of Turkey: IETT (Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management) - 19th Century

Yıl 2012, Sayı: 3 - Sayı: 3, 19 - 40, 01.07.2012

Hayri Baraçlı

Öz

40th foundation day of IETT is being celebrated in 2012. It is observed
that horse carried tramways in the center of Karaköy and Galata - Pera tunnel was
established because of the need for developed ground public transportation in the
second half of the 19th century. Those investments were substantiated by French
and English firms, thus with the aids and privileges of the Ottoman Empire. Public
bonds financed those investments. Those initiatives are important in many ways; sales
of loans were actualized, cost calculations were done effectively, balance between
income and expenditures could be set, developed financial statements and most
importantly a developed income statement can be observed. Initiatives started with
two separate firms and leaded a way for urban transformation, modern management
concepts and modern accounting practices.
This paper aims to examine the first forty years of those two firms. After the
first forty years, it is observed that those two firms are merged under a consortium
due to the pre-emptive rights. This condition continued until the nationalization of
these firms in 1939 and named as Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General
Management (IETT).

Anahtar Kelimeler

19th century, accounting practices, IETT.

Türkiye’de Toplu Taşımacılıkta Bir Öncü Kuruluş: İETT (İstanbul Elektrik, Tramvay, Tünel İşletmeleri) XIX. Yüzyıl

Öz

2012 Yılı İETT’nin 140. kuruluş yıl dönümü olarak kutlanmaktadır. XIX. Yüzyılın ikinci yarısının ortalarında İstanbul’da kara ulaşımını geliştirme ihtiyacının artması karşısında, hem Galata - Pera tünelinin yapımına ve hem de Karaköy merkez olmak üzere atlı tramvaylar işletmeciliğine karar verildiği gözlenmektedir. Fransız, İngiliz şirketleri ve Osmanlı’nın katkıları ile ve verilen imtiyazlara dayalı olarak gerçekleştirilen bu yatırımların, halka tahvil satışı ile finanse edildiği görülmektedir. Çağdaş ulaşım araçlarına geçişi sağlayan bu girişimlerin ortaya koyduğu birçok husus arasında, halka tahvil satışının gerçekleştirilebilmesi, yatırım maloluşu hesaplarının yapılabilmesi, gelir-gider dengesinin kurulabilmesi, ileri seviyede mali tabloların ve özellikle gelişmiş bir gelir tablosu anlayışının varlığı, yani ileri bir muhasebe anlayışına sahip olunması dikkati çekmektedir. 1870’li yıllarda iki ayrı şirketin kurulması ile başlayan girişimlerin, hem kentsel ulaşım dönüşümün sağlanmasına, hem çağdaş işletmecilik anlayışının uygulanmasına ve hem de mali açıdan çağdaş muhasebe uygulamalarına öncülük yaptığı görülmektedir.Bu iki şirketin ilk kırk yılının işletmecilik ve muhasebe uygulamaları açısından incelenmesi bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Kırk yılın sonunda ise, verilen rüçhan haklarında ortaya çıkan sorunlar dolayısı ile oluşturulan konsorsiyum çatısı altında bu iki şirketin birleştirildikleri görülmektedir. Bu durumun 1939 yılında yapılan millileştirmeye ve İstanbul Elektrik, Tünel, Tramvay İşletmeleri (İETT) adının verilmesine kadar devam ettiği bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

XIX. yüzyıl, işletmecilik, muhasebe uygulamaları, İETT.