Osmanlıların Klasik Dönem Muhasebecileri ve Telif Ettikleri Muhasebe - Matematik Eserleri

Yıl 2018, Sayı: 15, 98 - 145, 01.07.2018

Tuba Oğuz

Öz

Bu çalışmada, Osmanlıların klasik dönemdeki muhasebecilerinin devlet muhasebesine ilişkin konularını ve problemlerini işlediği muhasebe - matematik eserlerini tanıtmak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ön plana çıkan on bir eserin her birine ait içerik hazırlanmış ve başlıkların varak numaraları belirtilerek, konuların eserlerin bütününde ne ölçüde yer aldıkları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ticarî, hukukî ve finansal işlemlerin icrasıyla ilgili döneme ait bilgiler yansıtması bakımından önem taşıyan bu eserlerin bir kısmının ayrıntılı konu anlatımından, bir kısmının ise günlük hayata ilişkin problemler içermesinden ötürü, muhasebecilerin muhasebe matematiğine dair düzeylerini ve sistemli katkılarını tespit etmede başvurulacak kıymetli eserlerden olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlılar, Muhasebeci, Devlet Muhasebesi, Matematik

Mathematical Texts Written By Bookkeepers in the Traditional Period of Ottomans

Öz

This study aims to investigate mathematical texts written by Ottoman bookkeepers in the traditional period of Ottomans regarding subjects and problems about state accounting. Prominent texts which belongs to this period are handled in detail for each of them and their contents are determined. Defining titles of the texts with their sheet numbers, it is revealed to what extent they are involved in the whole of the texts. Because of the information and problems about daily life or commercial transactions contained in, these text are quite precious and they have always been referance sources when it is need to identify systematical contributions and levels of bookkeepers about mathematics and accounting.

Anahtar Kelimeler

Ottomans, Bookkeeper, State Accounting, Mathematics

Kaynakça

• Berggren, J. (2003). Episodes in the Mathematics of Medieval İslam. Newyork: Springer.
• Çürük, C. (1993). Çadır. İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 162-164.
• Derviş bin Lütfi. Terceme-i Risale-i Şeyh Garseddin fî Usûli’l- Hisâb li Derviş bin Lütfi. Köprülü nr. 936.
• Fazlıoğlu, İ. (2003). Osmanlı Klasik Muhasebe Matematik Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) 1(1), 345-367.
• Fazlıoğlu, İ. (2010). Devlet’in Hesabını Tutmak: Osmanlı Muhasebe Matematiğinin Teknik İçeriği Üzerine. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 17, 165-178.
• Fazlıoğlu, İ. (1993). Cebir. İslam Ansiklopedisi, 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995-201.
• Dosay, M. (1991). Kerecî’nin İle’l- Hesab el- Cebr ve’l- Mukabele Adlı Eseri, Ankara: TTK.
• Garseddin ibn Nakīb. Tezkiretü’l- Küttab fi ilmi’l- Hisab. Zeytinoğlu nr. 305/9; Revan Köşkü nr. 2013/10.
• Güvemli, O. (2000). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi: Osmanlı İmparatorluğu (Tanzimat’a kadar), 2, İstanbul : İstanbul Y. M.M Odası Yayınları.
• Güvemli, O. - Güvemli B. (2000). Osmanlı Devlet Muhasebesinde Kayıt Düzeni ve Defter Sistemi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 18-21.
• Hacı Atmaca. Mecma‘u’l- Kavâ‘id. Koyunoğlu nr. 14016.
• Hacı Muhammed el-Akpınari. Şems-i Leylan. İzmir nr. 26756.
• Hamza Bâli b. Aslan. Misbâhu’l- Künûz. Milli Kütüphane, A. 2947.
• Hayrettin Halil b. İbrahim. Miftâh-ı Künûz-ı Erbâb-ı Kalem ve Misbâh Rumûz-ı Ashâb-ı Rakam. Haraççıoğlu nr. 1184.
• İhsanoğlu, E (Ed.). (1999). Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi. C. 1. İstanbul: IRCICA.
• İnalcık, H. (1991). Osmanlı Metrolojisine Giriş. Çev. E. B. Özbilen. Türk Dünyası Araştırmaları, 73, 21-49.
• Katip Alauddin Yusuf. Mürşidü’l- Muhâsibîn. Çorum nr. 3076.
• Matrakçı Nasuh. Umdetü’l- Hisâb. Antalya Tekelioğlu nr. 678-Nuruosmaniye nr. 2984.
• Mustafa el- İstanbulî. Madenü’l- Esrâr. Şehid Ali Paşa 1995 - 1996.
• Pir Mahmud Sıdkı Edirnevî. Terceme-i Miftâh-ı Künûz. Şehid Ali Paşa nr. 1973.
• Sadi b. Halil. Miftâhu’l- Müşkilât fi’l- Hisâb. Milli Kütüphane FB 130/1.
• Smith, D. (1953). History of Mathematics, 2. Newyork: Dover Publication.
• Sahillioğlu, H. (1968). Türk Para Tarihi Bakımından Eski Hesap Kitaplarının Değeri. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 7, 71-75.
• Sahillioğlu, H. (1995). Osmanlı Devlet Muhasebe Sisteminde Birimler. Osmanlı - Türk Diplomatiği Semineri. 113 - 135. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Yusuf b. Muhammed (Kâtib-i Müşâhere). Risâle-i Ken‘âniye. Şehid Ali Paşa nr. 1979.