Employee Ownership: Domestic Capital Accumulation in Turkey

Yıl 2018, İşletme Tarihi Özel Sayısı, 105 - 138, 01.09.2018

Yener Pazarcık Mikail Erol

Öz

The study investigates businesses established by worker capitals which became a significant phenomenon in Turkey in the past term. The purpose of the study is to put a perspective over a developed business model supported by various fronts for directing capitals of Turkish immigrant workers in Europe to Anatolia, transferring it to production, its processes and problems from the beginning of its commencement. The study analyzes the subject of worker companies a story about the attempts of being ‘Turkish entrepreneurs’ of Turkish citizens who migrated European countries from Turkey as ‘Turkish Worker’ starting from 1961. In addition to being a business model, it was put forward to overcome capital deficiency problem in Turkey part of the spirit of that times. This study contributes to the literature in that it stresses stages of formation of Turkish private sector, domestic capital and democratic practices in Turkey by evaluating reasons of existence, practices and results of several cases. Because worker companies in Turkey as first samples of partnerships at industrial level provided lessons which provided many information in their failures although they included many problems. The article samples the issue of Turkish worker companies by cases of Turksan Corporation and etc.

Anahtar Kelimeler

Worker Companies, Corporation, Türksan

İşçi Şirketleri: Türkiye’de Yerli Sermaye Oluşturma Çabaları

Öz

Çalışma, Türkiye’de bir dönem oldukça dikkat çekici bir fenomen haline gelen, işçi tasarrufları ile kurulmuş işletmeleri ele almaktadır. Çalışmanın amacı Avrupa’da göçmen Türk işçilerinin tasarruflarının Anadolu’ya yönlendirilmesi, üretime aktarılması için çeşitli çevrelerin desteğiyle geliştirilmiş bir iş modelinin, başlangıcından itibaren hangi süreçleri, sorunları içerdiğini yansıtmaktır. Çalışmada 1961 yılı sonrasında ülkemizden Avrupa ülkelerine, “Türk İşçisi” olarak göç eden Türk vatandaşlarının, “Türk Girişimcisi” olma çabalarının hikayesi olarak işçi şirketleri konusu incelenmiştir. Bir iş modeli olmasına ek olarak Türkiye’de sermaye eksikliği sorununu aşmak için zamanın ruhu gereği ortaya atılmış ya da çıkmış bu girişimin ortaya çıkış gerekçelerinin, uygulamalarının ve sonuçlarının vakalar üzerinden ele alınacağı bu çalışma ile Türkiye’de, özel sektörün, yerli sermayenin, ekonomide demokratik uygulamaların oluşma aşamalarına ilişkin literatüre katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Çünkü işçi şirketleri Türkiye’de, süreçlerinde yaşanan her türlü soruna rağmen sermayenin, sınai seviyede ortaklıkların ilk örneklerinin yaşandığı, hatalarından çok şeyler öğrenilmiş vakalar olmuşlardır. Makalede işçi şirketleri meselesi, Türksan A.Ş., vb. örnekleri üzerinden örneklenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşçi Şirketi, Halk Şirketi, Türksan

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (1976). Turkish workers in Europe 1960-1975: A balance sheet of achievements and failures. E.J. Brill, Leiden, Netherlands.
• Apak, S. (1993). Yurt dışındaki işçi potansiyeli ve Türkiye ekonomisi. Cem Yayınevi: İstanbul.
• Akyol, S. (1977). Yurtdışında çalışan işçilerimizin kurdukları işletmelerin yatırım sorunları: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst.Yay.No.21, İstanbul, ss.71-84.
• Artukoğlu, O., S. (2005). Yurtdışı işçi tasarruflarının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası banka sistemi ve Türkiye ekonomisi üzerine etkileri. Uzmanlık Yeterlilik Tezi, T.C. Cumhuriyet Merkez Bankası İşçi Dövizleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Cumhuriyet (1965, 4 Eylül). ‘Hangi Sistem’, s.7.
• Cumhuriyet (1966, 18 Aralık). Türk-San İlk Yatırımını 1967’de Yapacak, s.5.
• Cumhuriyet (1967, 8 Temmuz). Türksan A.Ş.’nin Daveti, s.7.
• Cumhuriyet (1967, 18 Ağustos). Türksan Etibank’ı İtham Ediyor, s.1
• Cumhuriyet, (1967, 4 Eylül). Bayilik verilecektir, s.3
• Cumhuriyet (1968, 21 Mart). Halk yatırımları ile gerçekleşen iki büyük kuruluş: Türksan ve Deva, s.5
• Cumhuriyet (1969, 26 Mart). Türksan nedir? Ne yapmaktadır? Ne yapacaktır?, s.5
• Cumhuriyet (1969, 2 Ağustos). Konut Sitesi Reklamı, s.5
• Cumhuriyet (1969, 3 Nisan). Hastaş’ın milyarlık kampanyasına Türksan’da katıldı, s.3
• Cumhuriyet (1969, 2 Temmuz). Türksan’a evet. s.3.
• Cumhuriyet (1972, 6 Mart). Türksan kongresi 25 martta yapılıyor. s.7.
• Çöloğlu, H. (1984). Yurt dışındaki Türk işçileri ve tasarrufları. Gazi Üniversitesi Yayınları, Yayın no:35, Ankara.
• Demirel, A. (1977). İşçi şirketlerinin finansman ve yönetim sorunları: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst. Yay.No.21, İstanbul, ss.87-97.
• Gökmen, O. (1972). Federal Almanya ve Türk İşçileri. Ayyıldız Matbaası: Ankara.
• İpekçi, A. (1967, 10 Temmuz). Bir hayal gerçekleşirken. Milliyet, s.1-7.
• Milliyet (1969, 2 Mayıs). Hastaş milyarlık döviz kampanyasını tek başına yürütecek. s.3.
• Mortan, K. (1982, 29 Mart). Boğulan güç: Halk şirketleri. Cumhuriyet, s.8.
• Postacı, M. (1976, 8 Haziran). Desiyab ve Politika. Cumhuriyet, s.2.
• Tuna, O. (1977). Dış ülkelerde çalışan işçilerimiz ve işçi şirketleri: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst. Yay.No.21, İstanbul.
• Uras, G. (1985, 28 Şubat). İşçi şirketlerinde neler oluyor. Dünya Gazetesi.
• Üçışık, F. (2014). İşçi Şirketleri Sorunu. Ötüken Yayınları: İstanbul.
• Yılmaz, C. (1993). Türkiye’de kırsal sanayinin desteklenmesi ve işçi şirketleri örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 305-334.
• Yüksel, A. S. (1981, 29 Ocak). Sermaye piyasası ve işçi şirketleri. Milliyet, s.2.
• http://www.isbir.com.tr/?page_id=19 (26.03.2018).
• http://www.turksanholding.com /details/6/tarihçe (21.03.2018).