Şirket-i Hayriye: Osmanlı Boğaziçi Taşımacılık Şirketi

Yıl 2018, İşletme Tarihi Özel Sayısı, 239 - 279, 01.09.2018

Fatma Şensoy

Öz

Şirket-i Hayriye, Osmanlı ekonomik ve sosyal yapısında önemli izler bırakmıştır. 1850 yılında Osmanlı Devleti’nde kurulmuş ilk anonim şirkettir. Bir kurum kültürünün ilk örneği olmuştur. İstanbul ve Boğaziçi’ni birbirine bağlamıştır. Yük ve yolcu taşımacılığı imtiyazı verilen bu şirket, ekonomik ve teknolojik alanda olduğu gibi sosyal alanda da oldukça önemlidir. Muhasebesinde de “Çift yanlı kayıt sistemini” uygulayan ilk örneklerden biri olarak Şirket-i Hayriye’nin öncü niteliği önemlidir. Şirket-i Hayriye, 1945’te hükümet tarafından satın alınıp Şehir Hatlarına devredilinceye kadar İstanbul ve Boğaziçi arasında vapurlarla yolcu taşımacılığı yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anonim Şirket, Çift yanlı kayıt sistemi

Ottoman Bosphorus Ship Management: Şirket-i Hayriye

Öz

Şirket-i Hayriye has left a significant track on economic and social structures of Ottoman life. It was the first share company which established in Ottoman State in 1850. It gave the first example of such a company culture. It has connected Bosporus and Istanbul to each other very first time. The share company with the privilage of passenger and freighter was not only a pioneer in economy and technology but also in the social responsibility.It was also the one of the first companies which had the “double entry bookkeeping records”. Till 1945 Şirket-I Hayriye was the main transportation between Bosporus and İstanbul and was transferred to İstanbul Public City Transportation by the government at 1945.

Anahtar Kelimeler

Share Company, Double Entry Bookkeeping System

Kaynakça

• BOA.MV. d. 1109
• BOA. Y.PRK. BŞK. 8 /52, Şirket-i Hayriye’nin 99 senesi Hasılat ve Masarifat Vakıasıyla Muvazene-i Umumiye-i Maliyesini Mübeyyin Hülasa Defteri
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü-İDO.(2007) Boğaziçinde Asırlık Seyahat Belgelerle Şirket-i Hayriye, İstanbul.
• Akyıldız, Ali (2010) “Şirket-i Hayriye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 39.s. 201-203.
• Akyıldız, Ali.(2013) “Şirket-i Hayriye Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu I
• Balcı, Ramazan& Sırma, İbrahim. (2012) Ticaret ve Ziraat Nezareti Memâlik-i Osmaniye’de Osmanlı anonim Şirketleri. İstanbul.
• Behar, Cem. (2003) Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 2, Ankara.
• Ertuğ, Nejdet. (2001) Osmanlı Döneminde Deniz Ulaşımı ve Kayıkçılık. Ankara.
• Eldem, Edhem. (2011) “Bir Emisyon Bankası Olarak Osmanlı Bankası”. Anadolu’da Paranın Tarihi. Ankara.
• Güvemli, Oktay.(2000) Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Tanzimat’tan Cumhuriyet’e 3. Cilt, İstanbul.
• Güvemli, Oktay & Aslan, Muhsin (2018). Türkiye Muhasebeciler Günü Hangi Gün Olmalı?. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(14), 64-91.
• Güvemli, Oktay, Toraman, Cengiz, Güvemli, Batuhan. (2014) Osmanlı İmparatorluğunda Devlet Muhasebesi-Anadolu Muhasebe Kayıt Kültürü-İstanbul.
• Güvemli, Oktay-Kaya, Mehmet Ali.(2015 Temmuz) “Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın Ortalarında Muhasebe Düşüncesindeki Büyük Değişim -1839-1885-. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (9), s.43-65.
• Karal, Enver Ziya. (1976) Osmanlı Tarihi VI Cilt Islahat Fermanı Devri 1856-1861. Ankara.
• Kayserilioğlu, Sertaç. (2011) Osmanlı’da Ulaşımın Serüveni. İstanbul.
• Kenanoğlu, Macit. (2005) Ticaret Kanunâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku.
• Koraltürk, Murat. (2011) Türk Lloydu Seyir Defteri. İstanbul.
• Koraltürk, Murat. (2007) Şirket-i Hayriye 1851-1945. İdo.
• Kuran, Timur.(2010) “Ortadoğu’daki Ekonomik Azgelişmişliğin Kurumsal Kökenleri” Kayseri Ticaret Odası. Kayseri.
• Özbirecikli, Mehmet. “Türkiye’de Ticaret Kanunlarında Denetim Anlayışı Üzerine Bir İnceleme”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi (4), Ocak 2013 s.152-167.
• Pamuk, Şevket.(2014) Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul.
• Paksoy, Günay.(2011) “Anadolu’da Altın ve Gümüşe Vurulan Osmanlı Damgası”. Anadolu’da Paranın Tarihi. Ankara.
• Sırma, İbrahim.(2011) “Osmanlı Anonim Şirketlerinde Kâr Dağıtımı” Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi. C.3,S.2, s.117-136. http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423869117.pdf
• Şehir Hatları - Kuruluş 27.03.2018 tarihinde http://www.sehirhatlari. istanbul/tr/kurumsal/kurulus-469.html adresinden alınmıştır.
• Şirkethayriye. (1944). Şirketi Hayriye 1943 Hesap Yılı Hakkında İdare Meclisi Raporu Murakıplar Raporu Bilanço ve Kâr Zarar Hesabı. Çituri Biraderler Matbaası, İstanbul.
• Tezçakın, Mehmet S. (2011) “Osmanlı Kâğıt Paraları”. Anadolu’da Paranın Tarihi. Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi Yirmi dördüncü inikat 15.1.1945 Devre VII Cilt:15 İçtima:2
• Yılmaz, Celali.(2011) Osmanlı Anonim Şirketleri (Ticaret ve Ziraat Nezareti tarafından 1918 yılında yayınlanmış olan “Memâlik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri” başlıklı Katalog). İstanbul